Was Maria Magdalene lover of Jesus?

Ήταν η Μαγδαληνή ερωμένη του Ιησού;

γράφει ο Κλέων ,istorikathemata.com

Το ζήτημα της σχέσης του Ιησού Χριστού με τη Μαρία Μαγδαληνή απασχόλησε κατά καιρούς πολλούς μυθιστοριογράφους με πιο γνωστό τον Dan Brown στο «The da Vinci Code». Το ίδιο το μυθιστόρημα είναι συναρπαστικό, εν τούτοις έχει ίσως ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε αν ο ισχυρισμός του Brown ότι οι Ιησούς και Μαρία ήταν εραστές μπορεί να τεκμηριωθεί ιστορικά. Στο σύντομο αυτό άρθρο η θεώρησή μας είναι αποκλειστικώς ιστορική, δεν ασχολούμαστε δηλαδή με κανένα απολύτως θεολογικό ζήτημα.

Κατ’ αρχάς, δεν πρέπει να συγχέεται η έννοια της πιθανότητας με αυτήν του τεκμηρίου. Έτσι λοιπόν, όσο είναι πιθανόν ο Ιησούς να ήταν εραστής της Μαρίας, άλλο τόσο είναι πιθανόν να ήταν εραστής του Πέτρου. Ο ιστορικός ενδιαφέρεται για την πιθανότητα μόνον όταν αυτή μπορεί να στηριχθεί, έστω και επιδερμικά, σε κάποιο τεκμήριο. 

    Ποια τεκμήρια διαθέτουμε; την Καινή Διαθήκη και τα λεγόμενα απόκρυφα ευαγγέλια. Τα δεύτερα είναι κείμενα που γράφηκαν σε μεταγενέστερη περίοδο από ανθρώπους που σφετερίσθηκαν το όνομα αποστόλων προκειμένου να προσδώσουν κύρος στα γραπτά τους. Τα απόκρυφα ευαγγέλια δεν έχουν θεολογική χρησιμότητα, παρουσιάζουν όμως ιστορικό ενδιαφέρον καθώς αποκαλύπτουν την εξέλιξη του χριστιανισμού και τις αρχικές έριδες μεταξύ των οπαδών του. Το βασικότερο στοιχείο, που δεν πρέπει να υποτιμάται, είναι ότι ούτε στην Καινή Διαθήκη αλλά ούτε και στα απόκρυφα ευαγγέλια, δεν εμφανίζεται ο Ιησούς παντρεμένος ή να διατηρεί ερωμένη. Εκ τούτου αβίαστα συνάγεται ότι η πρώιμη χριστιανική παράδοση δεν γνώριζε τίποτε για γάμο ή ερωτική σχέση του Ιησού με οιαδήποτε γυναίκα. Το ίδιο προκύπτει από τα γραπτά των Πατέρων και γενικότερα από την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας. Περισσότερο συγκεκριμένα, στα Ευαγγέλια αναφέρεται όλη η οικογένεια του Χριστού (η μητέρα, ο «πατέρας», τα «αδέλφια» Του), οι μαθητές, οι οπαδοί Του και άλλοι πολλοί. Ο Παύλος αναφέρει ότι υπήρχαν παντρεμένοι απόστολοι όπως ο Πέτρος (Α΄ προς Κορινθίους θ΄, 5). Γιατί λοιπόν να μην αναφέρεται η σύζυγός Του; Άλλωστε, το να παντρευτεί κάποιος δεν αποτελεί αμαρτία. 

    Περεταίρω, η Μαρία αναφέρεται πάντα ως «Μαρία Μαγδαληνή» διότι καταγόταν από την πόλη των Μαγδάλων. Ιστορικοί και θεολόγοι συμφωνούν ότι αποκαλείται έτσι προκειμένου να ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες Μαρίες, όπως την Παρθένο ή την του Λαζάρου διότι το όνομα Μαρία ήταν εξαιρετικά κοινό στους Εβραίους. Αν όμως ήταν παντρεμένη με τον Ιησού, γιατί να μην ονομαζόταν «Μαρία του Ιησού»; Για παράδειγμα, η Ιωάννα (που αναφέρουμε κατωτέρω) αποκαλείται «Ιωάννα γυνή Χουζά». Αν η Μαρία ήταν παντρεμένη, θα αποκαλείτο με το όνομα του συζύγου της και όχι με αυτό της πόλης καταγωγής της.

    Σε ολόκληρη την Καινή Διαθήκη, η Μαρία η Μαγδαληνή εμφανίζεται μόλις δεκατρείς φορές και αυτές αποκλειστικώς στα Ευαγγέλια. Η Μαγδαληνή είναι παρούσα στη Σταύρωση και ανακαλύπτει τον κενό τάφο. Πριν από το Πάθος, αναφέρεται μόνον από τον Λουκά (η΄ 2-3) μαζί με τις Σουσάνα και Ιωάννα. Αν ήταν παντρεμένη με τον Ιησού θα έπρεπε να υπήρχαν περισσότερες ή έστω σαφέστερες αναφορές. Η Μαγδαληνή δεν διαδραματίζει κανέναν απολύτως ρόλο στα Ευαγγέλια. Βέβαια, έχει την ευλογία να είναι η πρώτη στην οποία εμφανίζεται ο αναστημένος Χριστός. Αλλά τί είπε η Μαρία μόλις αντίκρισε τον αναστημένο Χριστό; Άνδρα μου; Αγάπη μου; Όχι βέβαια. Μόλις Τον είδε φώναξε: «Ραββουνί, ο λέγεται, διδάσκαλε». Μάλλον ασυνήθιστη προσφώνηση συζύγου προς σύζυγο. Εκ των ανωτέρω, κανένας υπαινιγμός δεν υπάρχει στην Καινή Διαθήκη ότι ο Ιησούς ήταν παντρεμένος με τη Μαρία ή με κάποια άλλη γυναίκα.

Προαναφέραμε ότι στα απόκρυφα ευαγγέλια δεν αναφέρεται ότι ο Ιησούς ήταν παντρεμένος. Στο λεγόμενο «ευαγγέλιο» της Μαρίας της Μαγδαληνής, η Μαγδαληνή παρουσιάζεται ως η μόνη που αντιλήφθηκε πραγματικά τη διδασκαλία του Χριστού. Στο «ευαγγέλιο» του Φιλίππου αναφέρεται ότι η Μαρία ήταν «σύντροφος» του Ιησού. Το κείμενο είναι στην κοπτική και η λέξη «σύντροφος» εννοεί την «κοινωνό» ενώ σε κάθε περίπτωση δεν έχει την έννοια της «ερωτικής συντρόφου» όπως συχνά χρησιμοποιείται σήμερα. Επίσης στον Φίλιππο, αναφέρεται το παράπονο των μαθητών ότι ο Ιησούς αγαπά περισσότερο τη Μαρία για να απαντήσει ο Ιησούς ότι αγαπά τους μαθητές Του εξ ίσου με εκείνη. Το «ευαγγέλιο» του Φιλίππου είναι στην κοπτική, δεν έχει σωθεί ολόκληρο, και αποτελεί ένα εξαιρετικά αινιγματικό κείμενο, το νόημα του οποίου συχνά δεν μπορεί να αποδοθεί. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ότι ούτε στα απόκρυφα ευαγγέλια αναφέρεται γάμος του Ιησού. Οι αναφορές στην εξέχουσα θέση της Μαγδαληνής στα δύο ανωτέρω «ευαγγέλια» (τα μόνα που αναφέρονται σε κάποια ιδιαίτερη σχέση του Ιησού με γυναίκα) δεν μπορούν βέβαια να αποτελέσουν βάση για εικοτολογίες. Η εξέχουσα θέση της Μαρίας δεν αποκλείεται να οφείλεται στο γεγονός ότι η Μαρία με μια χούφτα γυναίκες δεν εγκατέλειψαν τον Κύριο (όταν οι μαθητές Του δείλιασαν) γι’ αυτό και ο Χριστός επέλεξε να εμφανιστεί πρώτα σε μια εξ αυτών.

Συχνά λέγεται ότι ο Ιησούς έπρεπε να ήταν παντρεμένος διότι σύμφωνα με τα ιουδαϊκά έθιμα η αγαμία ήταν καταδικαστέα. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Την ίδια εποχή οι Εσσαίοι, μια εβραϊκή θρησκευτική ομάδα, αρνούνταν τον γάμο και γενικότερα τη σαρκική επαφή. Αυτό το γνωρίζουμε από Εβραίους (Φίλων και Ιώσηπος) αλλά και Ρωμαίους (Πλίνιος ο πρεσβύτερος) συγγραφείς.

    Ο Χριστός δεν ήταν βέβαια Εσσαίος, αλλά η διδασκαλία Του είχε κοινά με την πίστη των Εσσαίων όπως, για παράδειγμα, τη συντέλεια του κόσμου. Επομένως, δεν φαίνεται να προβλημάτιζε κανέναν το γεγονός ότι ο Ιησούς ήταν άγαμος. Άλλωστε, ο Χριστός δίδαξε ότι όταν αναστηθούν οι νεκροί δεν θα παντρεύονται αλλά ούτε και επιθυμία για σαρκική επαφή θα έχουν (Μάρκος ιβ΄, 25). Γενικότερα, ο Χριστός δίδασκε ότι οι άνθρωποι πρέπει από την επίγεια ζωή να προετοιμαστούν για την επουράνιο. Για παράδειγμα, στην επουράνιο ζωή δεν θα υπήρχαν βάσανα, οπότε οι άνθρωποι έπρεπε από την επίγειο ζωή να πάψουν να βασανίζουν τους συνανθρώπους τους. Επί πλέον, ο απόστολος Παύλος ήταν ανύπαντρος και προέτρεπε τους πιστούς να παραμείνουν ανύπαντροι (Α΄ προς Κορινθίους ζ΄, 8) – ο Πέτρος ήταν ήδη παντρεμένος όταν τον συνάντησε ο Ιησούς. Μάλιστα ο Παύλος, πριν από τη μεταστροφή του στον Χριστό, ήταν Φαρισαίος (και επίσης άγαμος).

Για ποιο λόγο, όμως, αναπτύχθηκε ο μύθος ότι ο Ιησούς σχετιζόταν ερωτικά συγκεκριμένα με τη Μαγδαληνή και όχι με κάποια άλλη από τις πολλές γυναίκες που παρουσιάζονται στα Ευαγγέλια; Αυτό μάλλον οφείλεται στη λανθασμένη ταύτιση της Μαγδαληνής με την ανώνυμη αμαρτωλή που άλειψε με μύρο τα πόδια του Χριστού (Λουκάς ζ΄, 36-50). Από κανένα όμως στοιχείο δεν προκύπτει ταύτιση της Μαγδαληνής με την ανώνυμη αμαρτωλή. Η παρανόηση οφείλεται σε κήρυγμα του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου, μισή περίπου χιλιετία μετά τη συγγραφή των Ευαγγελίων. Συνοψίζοντας, καμία απολύτως ιστορική πηγή (είτε αυθεντική είτε ψευδεπίγραφη) δεν αναφέρει ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν παντρεμένος ή διατηρούσε ερωμένη. Κάτι παρόμοιο δεν μπορεί να συναχθεί ούτε καν εμμέσως από τις διαθέσιμες πηγές μας. Επίσης, μεταξύ των Ιουδαίων της εποχής, ήταν κοινωνικά αποδεχτό για έναν άνδρα να μην παντρευτεί (τουλάχιστον αν είχε κάποια ιδιαίτερη επαφή με τη θρησκεία όπως ο Παύλος που πριν μεταστραφεί ήταν Φαρισαίος).

    Επομένως, είναι καλό να μην ψάχνουμε για σκάνδαλα εκεί που δεν υπάρχουν.

Τα ανωτέρω στοιχεία αντλήσαμε από το βιβλίο του Bart D. Ehrman, «Αναζητώντας το χαμένο δισκοπότηρο», Μοντέρνοι Καιροί, Αθήνα 205, σελ. 186-197, 214-215.