Πώς άλλαξαν τον κόσμο από το φαγητό μας
μέχρι τη μαζική μετανάστευση
Γράφει η Πετράκη Μαρία
Προτού διακόσια χρόνια, δεν μπορούσες να ξεφύγεις από τη ζέστη. Μερικές γενιές πριν, δεν ξέραμε πώς να συντηρήσουμε το φαγητό. Μέρη με θερμό κλίμα, όπως το Ντουμπάι ή η Αριζόνα ήταν μη κατοικήσιμα.
Φανταστείτε πώς ήταν η ζωή μας τότε, που δεν μπορούσαμε να ψύξουμε το ο,τιδήποτε. Ξεχάστε και το... παγωτό.
Οπότε, πώς φτάσαμε στον κατεψυγμένο κόσμο του σήμερα;
Συνήθως, όσον αφορά στις εφευρέσεις, η πρωτότυπη ιδέα μας περιορίζει. Άρα υποθέτουμε πως αν εφεύρουμε την τεχνητή ψύξη, τα δωμάτιά μας θα δροσιστούν και τα ποτά μας θα έχουν παγάκια τις μέρες του καλοκαιριού. Όμως, αν αφηγηθούμε έτσι την ιστορία της ψύξης, χάνεται όλη η μαγεία.
Ορισμένες φορές συνηθισμένοι άνθρωποι κάνουν κάτι ασυνήθιστο. Είναι οι ερασιτέχνες, οι εφευρέτες του γκαράζ, οι μάστορες.
Κάποιοι καινοτόμοι, δεν έκαναν απλά τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος. Προκάλεσαν μια αλυσιδωτή αντίδραση ιδεών. Από τα μέρη που ζούμε, μέχρι το φαγητό μας. Από την πολιτική, μέχρι το Χόλιγουντ και τη μαζική μετανάστευση.
Στο άρθρο αυτό θα σας περιγράψουμε πώς αυτοί, οι φαινομενικά ασύνδετοι κόσμοι, ενώνονται από τους αφανείς ήρωες της ψύξης.
Η έκρηξη στη χρήση του κλιματισμού είναι καλή είδηση για πολλούς λόγους. Μεταφορά πάγου από το βορρά στο νότο
Ο Φρέντερικ Τούντορ ήταν ένας εύπορος νέος από τη Βοστόνη. Το 1805, σε ηλικία είκοσι ενός ετών, επισκέφτηκε την πολιτεία της Νότιας Καρολίνας, το ιδανικό περιβάλλον για τη μοντέρνα ελίτ. Ή τουλάχιστον, θα ήταν ιδανικό, αν δεν έκανε τόση ζέστη με πάρα πολλή υγρασία.
Δεν γινόταν να γλιτώσεις από την καλοκαιρινή ζέστη του Νότου. Ο Φρέντερικ Τούντορ την έβρισκε ανυπόφορη.
Παλιά, αν ζούσες σε ζεστό κλίμα, δεν είχες ποτέ επαφή με κάτι κρύο. Και κανείς δεν ήθελε... ζεστή λεμονάδα. Αυτό, έβαλε τον Τούντορ σε σκέψεις. Σκεφτόταν το σπίτι του, το κρύο του Βορρά. Εμπνεύστηκε κι άρχισε να κρατάει σημειώσεις σε ένα ημερολόγιο. Το ονόμασε: «Το ημερολόγιο του παγωμένου σπιτιού».
Στη Νέα Αγγλία υπάρχει κάτι, που είναι δωρεάν και ανεξάντλητο το χειμώνα. Ο πάγος. Οι πλούσιες οικογένειες τότε, μπορούσαν να φτιάχνουν παγωτό, δροσερά ποτά και να συντηρούν τα τρόφιμα.
Ο Τούντορ αποφάσισε να πάρει πάγο από τις παγωμένες λίμνες του Βορρά και να τον πουλήσει σε ζεστά μέρη. Θεωρούσε ότι ο πάγος θα τον έκανε πλούσιο.
Στην πραγματικότητα, το 1805 η μεταφορά πάγου ήταν αδύνατη. Ακόμα κι αν μπορούσες να τον πας σε κάποιο μακρινό τόπο, πώς θα άντεχε χωρίς να λιώσει;
Στις πρώτες του προσπάθειες ο Τούντορ έστειλε ένα πλοίο γεμάτο πάγο, από τη Βοστόνη, 3.200 χιλιόμετρα μακριά, στη Μαρτινίκα, ένα νησί της Καραϊβικής. Έλιωσε όλος. Ο Τούντορ έχασε περίπου ένα εκατομμύριο δολάρια σε σημερινά λεφτά.
Οι απόπειρες του Τούντορ να μεταφέρει πάγο στο Νότο κατέληξαν να τον στείλουν φυλακή λόγω χρεών. Έχασε τους φίλους του, την οικογενειακή κληρονομιά του κι έπαθε νευρικό κλονισμό.
Το κύριο πρόβλημα ήταν απλό. Τότε, κανείς δεν ήξερε πώς διατηρείται ο πάγος. Όλοι πίστευαν ότι η ιδέα του Τούντορ ήταν παντελώς παράλογη.
Το πρόβλημά του στην ουσία ήταν το ότι η ιδέα του ήταν ημιτελής. Ουσιαστικά, ήταν μόνο μια αποσπασματική ιδέα. Του πήρε χρόνια, προκειμένου να ενώσει όλα τα κομμάτια.
Αν θέλετε να κατανοήσετε το πώς λαμπρές ιδέες αλλάζουν τον κόσμο, πρέπει να ξεχάσετε το μύθο της επιφοίτησης, το «εύρηκα». Δεν υπάρχει κάποια λάμπα, που ανάβει πάνω από το κεφάλι μιας διάνοιας. Οι καλύτερες ιδέες μας, ξεκινούν σαν κάτι άλλο, σαν μια αόριστη αντίληψη κάποιας πιθανότητας.
Για να αξιοποιήσει εμπορικά την ιδέα του, ο Τούντορ υπέμεινε μια καταστροφική δεκαετία. Όλα έδειχναν, πως το όνειρό του ήταν απατηλό. Αυτός όμως επέμενε. Η επιμονή του μπορεί να μας φαίνεται υπερβολική τώρα, αλλά εκείνος διαισθανόταν, πως η ιδέα του επρόκειτο να ευδοκιμήσει σύντομα.
Κι αυτό έγινε, όταν συνειδητοποίησε, πως χάρη στο εμπόριο ξυλείας, η Νέα Αγγλία διέθετε έναν άλλον ανεξάντλητο πόρο που θα τον βοηθούσε: Το πριονίδι.
Πώς το έκανε;
Ανακάλυψε, πως το πριονίδι είναι η τέλεια μόνωση. Φόρτωνε λοιπόν τα πλοία με πριονίδι. Έβαζε μια στρώση πριονίδι, κομμάτια πάγου από επάνω και γέμιζε τα κενά ανάμεσά τους με πριονίδι . Ύστερα, έβαζε νέα στρώση πριονίδι κι από επάνω άλλο στρώμα πάγου κ.λπ.. Ο πάγος δεν έλιωνε. Ήταν εντυπωσιακά απλό.
Η μεγαλύτερη πρόκληση του Τούντορ όμως, ήταν η συντήρηση του πάγου, όταν θα έφτανε σε θερμότερο κλίμα. Και γι' αυτό όμως είχε σχέδιο.
Στη Νότια Καρολίνα έχει αποπνικτική ζέστη με υγρασία για μήνες το καλοκαίρι και δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγεις. Πριν από διακόσια χρόνια δεν υπήρχαν κλιματιστικά, δεν υπήρχε ψύξη.
Η τελευταία λέξη της τεχνολογίας του 19ου αιώνα για τη διατήρηση του πάγου ήταν: Υπόγειο σπιτιού με διπλά τοιχώματα και με κενό αέρα ανάμεσά τους για μόνωση. Έτσι, ένα κομμάτι πάγου μπορούσε να αντέχει σε θερμό κλίμα μέχρι και έξι μήνες χωρίς να λιώνει. Τώρα, ο Τούντορ μπορούσε να μεταφέρει και να διατηρήσει τον πάγο όπου ήθελε.
Μέχρι να εφευρεθεί ο τεχνητός πάγος, οι ήπιοι χειμώνες της Νέας Αγγλίας προκαλούσαν πανικό, λόγω της έλλειψης φυσικού πάγου. Η γέννηση της βιομηχανίας του φυσικού πάγου
Μια νέα βιομηχανία γεννήθηκε. Παγωτό, κοκτέιλ, διατήρηση των τροφίμων. Η Αμερική γρήγορα εθίστηκε. Σύντομα, εκατοντάδες χιλιάδες άρχισαν να δουλεύουν στην καλλιέργεια πάγου. Στη Νέα Υόρκη εμφανίστηκε ο παγοπώλης. Περίπου ο μισός πληθυσμός της πόλης διατηρούσε πάγο στο σπίτι.
Μέχρι τότε, οι αμερικάνοι έτρωγαν μόνο φαγητό που είχε παραχθεί κοντά. Τώρα όμως, τρένα γεμάτα με πάγο δημιούργησαν ένα δίκτυο τροφοδοσίας. Προϊόντα του Νότου και της Δύσης μπήκαν στη διατροφή του Βορρά. Χίλια περίπου τρένα τη βδομάδα έφερναν αναλώσιμα τρόφιμα στη Νέα Υόρκη. Η ψύξη με πάγο άρχισε να είναι κάτι απόλυτα απαραίτητο. Οι άνθρωποι έγιναν πιο υγιείς και η διατροφή τους καλύτερη.
Οι πόλεις, απελευθερωμένες από τα όρια των κοντινών πόρων, παρουσίασαν ραγδαία εξέλιξη. Η ψύξη οδήγησε σε μια νέα Αμερική. Η τρελή ιδέα του Τούντορ αποτέλεσε τη δεύτερη σημαντικότερη εξαγωγή των ΗΠΑ, μετά το βαμβάκι. Στην Ινδία, στην Καραϊβική, ακόμα και για τη βασίλισσα Βικτόρια σέρβιραν στο τραπέζι της πάγο από τη Νέα Αγγλία.
Ο Τούντορ δεν δημιούργησε απλά μια παγκόσμια επιθυμία για πάγο. Δημιούργησε επίσης, μια πλατφόρμα για νέες ιδέες σχετικά με την ψύξη. Κάτι, που πυροδότησε μια αλληλουχία γεγονότων, που ούτε ο ίδιος μπορούσε να φανταστεί.
Τεχνητό ψύχος
Το Ski Dubai είναι ένα από τα μεγαλύτερα χιονοδρομικά κέντρα εσωτερικού χώρου, ό,τι πιο εξωπραγματικό έχει να προσφέρει ο σύγχρονος κόσμος. Βρίσκεται στην πόλη του Ντουμπάι, στη μέση της Αραβικής ερήμου. Σε αυτό το μέρος κάνουν σκι, απόλυτα φυσιολογικά, επάνω σε αληθινό χιόνι, δίπλα σε πιγκουίνους!
Το Ski Dubai μοιάζει με διαστημόπλοιο που έπεσε σε γκαράζ, όμως, εν μέρει, η τεχνολογία που διατηρεί το χώρο ψυχρό είναι διακοσίων ετών. Ανάμεσα στην οροφή της πίστας του χιονοδρομικού κέντρου και την ευρύτερη οροφή του κτιρίου βρίσκεται ο βασικός μηχανισμός της μόνωσης που χρησιμοποιούν. Η θερμοκρασία διατηρείται στους -2 oC από κάτω, ενώ είναι πάνω από 40 oC από πάνω. Η ιδέα της χρήσης του αέρα στον κενό χώρο για τη σωστή ψύξη της πίστας ανήκει ουσιαστικά στον Τούντορ. Έτσι λειτουργούσε το παγόσπιτό του. Από κάτω, στις πίστες υπάρχει άλλη μία εφεύρεση του 19ου αιώνα, που φτιάχνει χιόνι και διατηρεί τη θερμοκρασία λίγο κάτω από το μηδέν. Το τεχνητό ψύχος. Πίσω από τους τοίχους κρύβεται ένας χειμωνιάτικος κόσμος στη μέση της ερήμου.
Εκείνο που χρειάζεσαι είναι ένα μεγάλο ψυγείο. Ο μηχανισμός του είναι σχεδόν ίδιος με το ψυγείο του σπιτιού σας. Ακόμα και η κατασκευή του κτιρίου ολόκληρου προσομοιάζει με ψυγείο.
Έχουμε μόνο τρεις πύλες εισόδου για να ελέγχουμε όσο το δυνατό καλύτερα την κυκλοφορία του αέρα, ώστε να μην υπάρχουν απώλειες όταν μπαινοβγαίνει ο κόσμος, όπως υπάρχουν απώλειες όταν ανοίγετε την πόρτα του ψυγείου σας για να πάρετε χυμό.
Tom Scheffer, υπεύθυνος λειτουργίας του Ski Dubai.
Το μέρος αυτό με τους πιγκουίνους στην Αραβική έρημο αποδεικνύει το πόσο προηγμένη έχει γίνει η χρήση του τεχνητού ψύχους.
Ski Dubai (εξωτερική όψη).
Το εσωτερικό του Ski Dubai με χιόνια, στην Αραβική έρημο!Τεχνητός πάγος
Οι απαρχές όμως της τεχνητής ψύξης δεν ήταν για διασκέδαση, δεν είχαν καθόλου πλάκα. Πρόκειται για μια καινοτομία, που γεννήθηκε από τις συμφορές και τον πόλεμο. Όπως και όλος ο νότος των ΗΠΑ, η Φλόριντα έχει υποτροπικό κλίμα. Επομένως, έχει πολλά κουνούπια. Το 1840, η μετάδοση ελονοσίας από κουνούπια ήταν κοινό φαινόμενο. Το 1841, μια έξαρση κίτρινου πυρετού θέρισε τον πληθυσμό της Φλόριντας.
Εν μέσω όλου του θανάτου και της δυστυχίας εμφανίστηκε ένας γιατρός, ο δρ. Τζον Γκόρι. Είχε μια ιδέα τόσο σπουδαία, που μεταμόρφωσε τις ζωές μας. Όμως, σήμερα είναι τελείως άγνωστος. Η ζωή του αποτελεί μια υπενθύμιση της μεγάλης σημασίας της πρωτοπορίας. Πρέπει να γίνεται την κατάλληλη στιγμή.
Το νοσοκομείο του ήταν γεμάτο ασθενείς, που ψήνονται στον πυρετό. Φανταστείτε πώς ήταν ένα νοσοκομείο στον αμερικανικό Νότο, το 1842. Χωρίς τη σύγχρονη τεχνολογία, υπήρχαν μόνο τα κρεβάτια κι ουσιαστικά οι ασθενείς που πέθαιναν μέσα στην αποπνικτική ζέστη.
Ο Γκόρι πίστευε ότι αν κατάφερνε να δροσίσει τους ασθενείς όχι μόνο θα τους ανακούφιζε, αλλά θα εμπόδιζε και τη μετάδοση της ασθένειας. Οπότε, προσπάθησε να φτιάξει ένα μηχανισμό για να το πετύχει. Κρέμασε από το ταβάνι μια λεκάνη. Μια καμινάδα έφερνε αέρα από επάνω και κατέληγε στη λεκάνη. Έπαιρνε μεγάλα κομμάτια πάγου και τα έβαζε μέσα στη λεκάνη. Ο τέλεια πλέον παγωμένος αέρας έρεε από πάνω στα κρεβάτια των ασθενών. Μείωνε τον πυρετό κι ίσως τους έσωζε τη ζωή. Ήταν μια καταπληκτική ιδέα. Οφειλόταν μόνο στην επιθυμία του Γκόρι να είναι καλύτερος γιατρός.
Τα ναυάγια της Φλόριντας που οφείλονταν στους τυφώνες καθυστερούσαν την παράδοση των φορτίων πάγου από τη Νέα Αγγλία. Οπότε, μια μέρα, τα αποθέματα του Γκόρι εξαντλήθηκαν. Τότε, ο Γκόρι είχε μια πολύ τρελή ιδέα. Θέλησε να φτιάξει δικό του πάγο. Αλλά πώς;
Ευτυχώς, είχε την ιδέα αυτή, την κατάλληλη χρονική περίοδο. Μέχρι τότε, ήταν ασύλληπτη η ιδέα της δημιουργίας τεχνητού πάγου. Αλλά στα μέσα του 19ου αιώνα, η ιδέα άρχισε να φαντάζει υλοποιήσιμη.
Οι ιδέες, θεμελιακά, ανήκουν σε κάποιο δίκτυο άλλων ιδεών. Έχουμε τα εργαλεία, τις έννοιες και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση. Ύστερα, συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω δημιουργούμε κάτι καινούργιο. Όμως, αν δεν έχεις τα σωστά εργαλεία, δεν μπορείς να κάνεις πρόοδο όσο έξυπνος κι αν είσαι. Το πιο ευφυές μυαλό δεν θα μπορούσε να φτιάξει ένα ψυγείο τον 17ο αιώνα. Το 1850 όμως, είχαν γίνει τα απαραίτητα βήματα. Το πρώτο πράγμα που ίσως φαίνεται κωμικό σ' εμάς ήταν ότι θα έπρεπε να ανακαλύψουμε, πως ο αέρας αποτελείται από κάτι, ότι δεν είναι απλώς κενός χώρος ανάμεσα στα αντικείμενα. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως ο αέρας απαρτίζεται από αόρατα στοιχεία κι όταν ο αέρας ή άλλα αέρια συγκρούονται, θερμαίνονται. Ενώ, όταν απλώνονται, μειώνεται η θερμοκρασία τους.
Ακολούθησε το θερμόμετρο. Έπειτα, δημιουργήθηκε μια κλίμακα για τη μέτρηση της θερμοκρασίας. Κατασκευάστηκαν μηχανήματα, που μετέτρεπαν θερμότητα από αέρια σε αξιοποιήσιμη ενέργεια.
Ο Γκόρι ένωσε όλες αυτές τις ιδέες. Τότε, δημιουργήθηκε το πρώτο μηχανικό ψυγείο της Αμερικής. Ένα μηχάνημα, που έφτιαχνε πάγο.
Ο Γκόρι θέλησε να κατοχυρώσει την πατέντα, την οποία περιέγραφε ως εξής: «Τεχνητό ψύχος που θα εξυπηρετήσει την ανθρωπότητα. Φρούτα, λαχανικά και κρέας θα διατηρούνται στο ψυγείο μου και θα απολαμβάνονται από όλους». Συνόψισε τέλεια τη σύγχρονη ψύξη. Ο επαρχιακός γιατρός έφτιαξε μια τεχνολογία υψίστης σημασίας. Άρα, γιατί δεν είναι διάσημος ο Γκόρι, όπως είναι ο Τόμας Έντισον;
Έχει ένα μαγικό μηχάνημα παραγωγής τεχνητού πάγου στο Νότο, πράγμα που θα σήμαινε οικονομική επιτυχία. Υπάρχει ζήτηση πάγου, υπάρχει και μηχάνημα που τον δημιουργεί τεχνητά. Έπρεπε όμως να γίνει κάτι για να τελειοποιηθεί ο εξοπλισμός.
Ο Γκόρι είχε μια κύρια ιδέα, ένα όραμα, ένα μηχάνημα, που ουσιαστικά λειτουργούσε, αλλά έπρεπε να τελειοποιηθεί, έτσι ώστε να μπορεί να παράγει πάγο εύκολα.
Bernard Nagengast. American Society oh Heating, Refrigeration and Air Conditioning Enginners.
Σαν οποιαδήποτε τεχνολογική πρωτοπορία, το μηχάνημα του Γκόρι χρειαζόταν βελτίωση. Δυστυχώς, η εφεύρεσή του δεν είχε έρθει την κατάλληλη στιγμή, επειδή τότε κυριαρχούσε ο ισχυρός βαρόνος του φυσικού πάγου, ο Φρέντερικ Τούντορ.
Ο κόσμος που δούλευε στη συλλογή πάγου από λίμνες και ποτάμια ένιωσαν την επαγγελματική απειλή του μηχανήματος που φτιάχνει πάγο και προφανώς αυτοί καθιέρωσαν το χαρακτηρισμό τεχνητός πάγος, με άλλα λόγια «ψεύτικος πάγος».
Το απίστευτο ήταν ότι οπαδοί του φυσικού πάγου είπαν ότι ο τεχνητός πάγος μπορεί να βλάψει την υγεία σου.
Παραδόξως όμως, ο φυσικός πάγος γινόταν σταδιακά όλο και πιο βλαβερός, λόγω των μολυσμένων πηγών.
Θα προτιμούσα να πίνω τεχνητό πάγο, παρά πάγο από βάλτο της Νέας Αγγλίας.
Bernard Nagengast.
Ηλεκτρικό ψυγείο
Ανίκανος να βρει υποστηρικτές ο Τζον Γκόρι πέθανε πάμφτωχος χωρίς να έχει πουλήσει ούτε ένα μηχάνημα. Όμως, το όραμά του για τεχνητή ψύξη επρόκειτο να εμπνεύσει τη νέα γενιά εφευρετών. Ήταν μια ιδέα έτοιμη, που χρειαζόταν μια ώθηση για να αγγίξει το κοινό.
Η ώθηση ήρθε με τη μορφή του αμερικάνικου εμφύλιου πολέμου. Η βόρειοι απέκλεισαν το Νότο για να πλήξουν την οικονομία του. Ξαφνικά, οι νότιες πολιτείες δεν είχαν πάγο.
Αναγκαίες προμήθειες μεταφέρθηκαν λαθραία στις νότιες πολιτείες. Όσοι περνούσαν τα μπλόκα, συνήθως κρύβονταν σε ρυάκια, μέχρι να βγουν στα ανοιχτά του ωκεανού τη νύχτα. Όμως, δεν έφερναν μόνο όπλα και πυρίτιδα. Κάποιες φορές είχαν ένα εξίσου σημαντικό φορτίο: Μηχανήματα που έφτιαχναν πάγο.
Μια από τις πρώτες συσκευές παραγωγής πάγου, που έχει σχεδιαστεί από τον γάλλο μηχανικό Φερντινάντ Καρέ. Παράγει 180 κιλά πάγου σε μια ώρα. Είναι από τα πρώτα ψυγεία του κόσμου.
Μηχανές πάγου σαν την παραπάνω εικονιζόμενη μεταφέρονταν λαθραία στον αμερικάνικο νότο από τη Γαλλία. Τις δεκαετίες μετά τον εμφύλιο, η πατέντα της ψύξης εξαπλώθηκε. Ένα δίκτυο εφευρετών προσαρμόστηκε και βελτίωσε τις ιδέες. Στα επόμενα είκοσι χρόνια καταχωρήθηκαν περισσότερες από 54 πατέντες ψυγείων. Από τότε και στο εξής, η μείωση του εμπόριου πάγου ήταν αναπόφευκτη. Τα ψυγεία έγιναν κυριολεκτικά μια τεράστια βιομηχανία κι άλλαξαν το αστικό τοπίο της Αμερικής.
Η γειτονιά της Τραϊμπέκα στη Νέα Υόρκη έγινε το επίκεντρο της τεχνητής ψύξης. Για παράδειγμα, ένα κτίριο στην περιοχή με ακριβά πολυτελή διαμερίσματα, με ηθοποιούς και φωτομοντέλα σήμερα, πριν από εκατό χρόνια ήταν γεμάτο αυγά, γάλα και τρόφιμα που έτρεφαν την πόλη. Ήταν ένα γιγάντιο ψυγείο.
Όπως και με κάθε νέα τεχνολογία, τα μηχανήματα της τεχνητής ψύξης γίνονταν όλο και μικρότερα.
Η ιδέα ενός ερασιτέχνη εφευρέτη που κάποτε τον χλεύαζαν, έγινε αναγκαίο μέρος κάθε σύγχρονης κατοικίας. Από το 1945 μέχρι το 1949, οι αμερικάνοι αγόρασαν είκοσι εκατομμύρια ψυγεία.
Πλέον, οι ιδέες για το πώς να γεμίζουν τα ψυγεία, άσκησαν ακόμα μεγαλύτερη επιρροή στις ζωές των ανθρώπων.
Τεχνολογία κατεψυγμένων τροφίμων
Ο Κλάρενς Μπέρντσαϊ μεγάλωσε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Όμως, η ιστορία της μεγάλης του ιδέας δεν ξεκίνησε εκεί. Για την ακρίβεια, ανυπομονούσε να φύγει από εκεί. Ο Μπέρντσαϊ είχε επιδείξει μια ακόρεστη επιστημονική περιέργεια. Επίσης, έναν εκκεντρικό χαρακτήρα. Τέλος, δίψα για περιπέτεια.
Στα εικοσιένα του, έγινε βιολόγος στο Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών. Μελετούσε τον πληθυσμό των ζώων στα σύνορα της Αμερικής. Κρατούσε ημερολόγιο τότε. Είναι σαφές, αν το διαβάσουμε τώρα, πως δεν ενδιαφερόταν μόνο για την επιστημονική μελέτη των ζώων. Είχε εμμονή με το να τα τρώει κιόλας. Όσο πιο περίεργο, τόσο το καλύτερο. Να, ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Την Κυριακή το βράδυ, φάγαμε κουκουβάγια. Ακούγεται νόστιμο; Ήταν, όπως κι αν ακούγεται». Συνεχίζει να απαριθμεί ό,τι έφαγε, όσο έλειπε. Έναν κάστορα, ένα γεράκι, τρωκτικά, κροταλία, σκαντζόχοιρο χιμπατζή, ασβό και καταλήγει σε κάτι που αποκαλεί «πιάτο της αντίστασης», ένα από τα πιο νόστιμα φαγητά που έφαγε: Λύγκα μαριναρισμένο με τσέρι. Το 1916, ο Μπέρντσαϊ πήγε τη γυναίκα και το γιο του στο Λαμπραντόρ, μια απομακρυσμένη και άγρια περιοχή στα υποαρκτικά του Καναδά. Θα ήταν σοκαριστικό. Αρχικά, έπρεπε να σε σύρουν εκεί μανιασμένα σκυλιά. Μετακόμισαν σε ένα περιβάλλον με πολύ ακραίες καιρικές συνθήκες. Ήταν μια περιπέτεια όμως, που θα του άλλαζε τη ζωή, τις ζωές όλων για πάντα.
Φανταζόμαστε, πως οι εφευρέσεις γίνονται σε γκαράζ ή εργαστήρια και σίγουρα όχι σε ένα αρκτικό περιβάλλον με δυνατό άνεμο και χιόνι που να σε χτυπάνε στο πρόσωπο. Δυσκολεύεσαι ακόμα και να μιλήσεις, πόσο μάλλον να σκεφτείς κάτι έξυπνο. Παρόλα αυτά, η ακρότητα του μέρους έχει μεγάλη σημασία, γιατί στον παγωμένο χειμώνα του Καναδά ο Μπέρντσαϊ είχε μια έκλαμψη της ιδέας που άλλαξε τον κόσμο μας. Ως συνήθως, η νέα του ιδέα αφορούσε το φαγητό.
Ο Μπέρντσαϊ ήταν σε μια περιοχή, όπου δεν υπήρχε δίκτυο τροφοδοσίας ούτε καταστήματα ούτε κτηνοτρόφοι. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ήταν αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο. Ό,τι έτρωγαν εδώ το χειμώνα είχε διατηρηθεί. Δεν υπήρχε κάτι φρέσκο. Φανταστείτε να πρέπει να τρέφεστε με παστό κρέας όλο το χειμώνα.
Όπως και ο Τζον Γκόρι, ο Μπέρντσαϊ παρακινήθηκε από βασικές ανθρώπινες ανησυχίες. Απλά ήθελε να θρέψει την οικογένειά του με υγιεινά και φρέσκα τρόφιμα. Εμπνεύστηκε γαστρονομικά από τους γηγενείς Ινουίτ του Λαμπραντόρ.
Ψαρεύοντας με τους Ινουίτ ανοίγοντας τρύπες στον πάγο, ο Μπέρντσαϊ παρατήρησε ότι εκμεταλλεύονταν τον καιρό. Κατέψυχαν τα ψάρια έξω, έτσι ώστε να συντηρούνται.
Τα ψάρια βγαίνουν σε θερμοκρασία -20 oC ή -30 oC. Αν αφήσεις το ψάρι στην άκρη, μέσα σε μία ώρα θα είναι κατεψυγμένο.
Σκάβουμε τρύπες και τα αφήνουμε στο μόνιμα παγωμένο υπέδαφος. Εκεί αποθηκεύονται τα αποθέματα ψαριών και κρέατος.
Jerri Thrasher, γυναίκα Ινουίτ.
Άρα, είναι απίστευτο, αλλά εδώ και χιλιάδες χρόνια υπάρχουν κατεψυγμένα τρόφιμα, που οι ντόπιοι έχουν μάθει πώς πρέπει να συντηρούνται.
Για τον Μπέρντσαϊ ήταν μια αποκάλυψη. Φρέσκα ψάρια, παγωμένα στον αέρα της Αρκτικής μπορούσαν να διατηρηθούν για εβδομάδες ή και μήνες. Μόλις ξεπαγώνονταν και τρώγονταν, ήταν ακόμα πεντανόστιμα.
Αναρωτήθηκε αν η κατάψυξη βοηθούσε στη διατήρηση και άλλων τροφίμων. Οπότε, πειραματίστηκε με λαχανικά. Άρχισε να παρατηρεί ένα μοτίβο. Τα κατεψυγμένα τρόφιμα, στα βάθη του χειμώνα ήταν πιο νόστιμα όταν ξεπάγωναν, από οποιαδήποτε άλλη εποχή. Η πιο αργή ψύξη δημιουργεί μεγαλύτερους κρυστάλλους πάγου, που καταστρέφουν την κυτταρική δομή των τροφίμων. Ο Μπέρντσαϊ κατάλαβε κάτι, που οι Ινουίτ ήξεραν ενστικτωδώς για χιλιάδες χρόνια: Αν θέλεις να έχεις φρέσκα κατεψυγμένα τρόφιμα, πρέπει να δημιουργούνται όσο το δυνατόν μικρότεροι κρύσταλλοι, άρα χρειάζεσαι την ταχύτερη κατάψυξη.
Κάπου εδώ, θα υποθέτετε ίσως, πως η ιδέα του Μπέρντσαϊ μας χάρισε την πολυτέλεια της κατάψυξης που έχουμε σήμερα. Παραδόξως, δεν συνέβη κάτι τέτοιο, επειδή, όπως και του Τούντορ, έτσι κι η ιδέα του Μπέρντσαϊ άργησε πολύ να αξιοποιηθεί. Η διαφορά επιπλέον ήταν, πως ο Μπέρντσαϊ λησμόνησε τελείως την ιδέα του.
Το 1917, ο Μπέρντσαϊ επέστρεψε με την οικογένειά του στις ΗΠΑ. Ουσιαστικά, σταμάτησε να σκέφτεται εντελώς τα κατεψυγμένα τρόφιμα. Πίσω στην πόλη είχε όσο φρέσκο φαγητό θα μπορούσε να καταναλώσει. Τα επόμενα χρόνια, ο Μπέρντσαϊ αναζήτησε νέα κατεύθυνση καριέρας. Κατέληξε στο Σύνδεσμο Αλιείας των ΗΠΑ. Εκεί μελέτησε τη βιομηχανία αλιείας. Παρακολούθησε την πορεία των τροφίμων από τις προβλήτες ως τον καταναλωτή.
Παρατήρησε ότι πολλά ψάρια χαλούσαν κι έχαναν την αξία τους μέχρι να φτάσουν στην αγορά. Ο Μπέρντσαϊ αναρωτήθηκε πώς τα ψάρια θα έφταναν στην κουζίνα όσο το δυνατόν πιο φρέσκα; Κάπου εδώ επιτέλους, η ιδέα του βγήκε ξανά στην επιφάνεια. Αποφάσισε, πως το μυστικό βρισκόταν στην υπερταχεία κατάψυξη.
Ανέπτυξε μια πρακτική μέθοδο ταχείας κατάψυξης και γρήγορα κυκλοφόρησε στο εμπόριο. Ονομάστηκε πολυεπίπεδη ταχεία ψύξη, μια ιδέα, πάνω στην οποία θα βασιστεί μια ολόκληρη βιομηχανία.
Όμως, όσο λαμπρή κι αν ήταν η ιδέα του Μπέρντσαϊ, δεν μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο μόνη της. Οι ιδέες δεν λειτουργούν έτσι ακριβώς. Για να καταλήξουν να κυριαρχήσουν παντού τα κατεψυγμένα τρόφιμα, χρειάστηκε η σύγκλιση διαφόρων ιδεών που αφορούσαν την ψύξη.
Το πρόβλημα της μεταφοράς των κατεψυγμένων τροφίμων
Κάπου εδώ συναντάμε τον Φρέντερικ ΜακΚίνλι Τζόουνς. Ο Τζόουνς γεννήθηκε το 1893. Έμεινε ορφανός σε ηλικία εννέα ετών. Όταν ήταν έντεκα ετών, είχε κιόλας δουλειά. Στα δεκαέξι του χρόνια δούλευε σε συνεργείο αυτοκινήτων. Δεν προερχόταν από εύπορη οικογένεια σαν τον Τούντορ ούτε είχε τη μόρφωση και τα πτυχία του δρ. Τζον Γκόρι. Όμως, ήταν κι αυτός γεννημένος για να αλλάξει τον κόσμο, όπως κι οι υπόλοιποι καινοτόμοι στην ιστορία της ψύξης. Ο Τζόουνς ήταν από τη φύση του ερευνητής. Ήταν χαρισματικός κι είχε πολλές πρωτοποριακές ιδέες. Με την ικανότητά του μπόρεσε να λύσει το πρόβλημα της μεταφοράς τροφίμων.
Η μεταφορά κατεψυγμένων τροφίμων άλλαξε τον κόσμο. Όμως, δεν είχε τελειοποιηθεί. Ήταν πάντα ένας αγώνας δρόμου. Τα εμπορικά τρένα έπρεπε να σταματούν για να αντικαθιστούν τον πάγο. Μόνο άψογο δεν ήταν το σύστημα. Με τα φορτηγά ήταν δυσκολότερο γιατί, αν καθυστερούσαν, ο πάγος έλιωνε και το φορτίο αχρηστευόταν. Συνεπώς, όπως και ο Μπέρντσαϊ, ο Τζόουνς άρχισε να αναρωτιέται αν υπήρχε καλύτερος τρόπος.
Σχεδίασε λοιπόν μια μικρή και ανθεκτική μονάδα κατάψυξης, η οποία βρισκόταν στο φορτηγό και διατηρούσε τα τρόφιμα παγωμένα. Αν και οι αφροαμερικανοί εφευρέτες δεν έχαιραν σεβασμού τότε, κατάφερε να πείσει το λευκό αφεντικό του να χρηματοδοτήσει την ιδέα του. Στέφθηκε με επιτυχία.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατασκεύασε κοντέινερ με κατάψυξη για μεταφορά από τα τρένα στα πλοία και στα φορτηγά τελειοποιώντας έτσι το δίκτυο διανομής τροφίμων της Αμερικής.
Περίπου για έναν αιώνα, τα δίκτυα τροφοδοσίας στηρίζονταν στα δύο αυτά παράλληλα συστήματα. Στο παλιότερο σύστημα φυσικού πάγου και στην καινούργια τεχνολογία τεχνητής ψύξης. Όμως, το κινητό φορτηγό με κατάψυξη του Φρεντ Τζόουνς αποτέλεσε ένα σημείο καμπής. Σηματοδότησε το τέλος του εμπόριου πάγου του Τούντορ.
Νέες ιδέες και εφευρέσεις για την ψύξη συγκεράστηκαν και μεταμόρφωσαν τη διατροφή μας. Φορτηγά κατάψυξης, αποθήκες με κατάψυξη, σούπερ μάρκετ με τμήματα κατεψυγμένων. Δίκτυο ηλεκτρισμού τροφοδοτούσε πλέον τα καινούργια σπίτια και τα ψυγεία της κουζίνας τους. Το 1944, 300.000 τόνοι κατεψυγμένων τροφίμων πουλήθηκαν στην Αμερική, μέσα σε ένα χρόνο.
Όταν πέθανε, η εταιρεία που ιδρύθηκε από τον Τζόουνς, η Thermo-King άξιζε περίπου σε σημερινά λεφτά 250 εκατομμύρια δολάρια. Η επαναστατική του εφεύρεση δεν τον έκανε μόνο τον πλουσιότερο μαύρο στη χώρα, αλλά επέτρεψε σε όλους να προμηθεύονται κατεψυγμένα τρόφιμα.
Η ταχεία κατάψυξη όμως, ήταν μόνο η αρχή της ιστορίας. Όταν αρχίζουν να κυκλοφορούν τέτοιες καλές ιδέες, καταφέρνουν να ανοίγουν νέες πόρτες.
Πολλοί άνθρωποι έχουν γεννηθεί τις τελευταίες δεκαετίες με τη βοήθεια ιατρικής τεχνολογίας που βασίζεται στην ψύξη.Σήμερα, η ταχεία κατάψυξη διαμορφώνει τον κόσμο μας με τρόπους, που ούτε ένας οραματιστής σαν τον Μπέρντσαϊ θα περίμενε. Καταψύχουμε σπέρμα, ωάρια και έμβρυα δημιουργώντας εκατομμύρια νέες ζωές.
Από την ιδέα ότι ο πάγος θα ψύξει ένα ποτό μια καλοκαιρινή ημέρα μέχρι την εφεύρεση του Μπέρντσαϊ, η πορεία της ψύξης καθορίζει τον τωρινό τρόπο ζωής μας.
Όμως, η μεγαλύτερη επίπτωση από όλες δεν βρίσκεται στον καθορισμό μόνο του πώς θα ζήσουμε, αλλά και πού.
Κλιματισμός
Το καλοκαίρι του 1925, ένας άνδρας με μια σπουδαία ιδέα καθόταν σε ένα κατάμεστο σινεμά στη Νέα Υόρκη. Ήταν η πρώτη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ. Όμως, το πλήθος που βρισκόταν εκεί, δεν είχε έρθει για την ταινία. Ο άνδρας είχε μόλις εφεύρει κάτι, που θα άλλαζε την πορεία της βιομηχανίας του κινηματογράφου και όχι μόνο.
Η ιστορία ξεκινά το 1902, όταν μια καυτή καλοκαιρινή ημέρα, ο ίδιος άνδρας, ένας νεαρός μηχανικός με το όνομα Γουίλις Κέριερ πήγε σε κάποιο τυπογραφείο του Μπρούκλιν, λόγω κάποιου προβλήματος. Η υγρασία μέσα στο κτίριο δημιουργούσε κηλίδες μελανιού επάνω στο χαρτί. Άρα έπρεπε κάπως να κάνουν τον αέρα όσο πιο στεγνό γινόταν.
Ο Κέριερ ξεκίνησε προσπαθώντας να λύσει το πρόβλημα της υγρασίας και κρατούσε σημειώσεις σε ένα σημειωματάριο. Εκεί κατέγραψε μια εφεύρεσή του, που την ονόμασε: «Σύστημα ελέγχου του αέρα». Ουσιαστικά, επρόκειτο για έναν τεράστιο αφυγραντήρα. Ο αέρας εισερχόταν σε ένα κατεψυγμένο θάλαμο, η υγρασία συμπυκνωνόταν σε μεταλλικά ελατήρια κι έπειτα έβγαινε ψυχρός αέρας, ο οποίος διοχετευόταν στην αίθουσα του τυπογραφείου εμποδίζοντας την κηλίδωση του μελανιού. Ο Κέριερ παρατήρησε και κάτι πιο ενδιαφέρον. Οι άνθρωποι επίσης, απολάμβαναν τον δροσερό αέρα.
Κάπως έτσι, λίγα χρόνια αργότερα, ο Γουίλις Κέριερ πήγε και κάθισε νευρικά στο σινεμά της Νέας Υόρκης. Βλέπετε, το Χόλιγουντ είχε ένα πρόβλημα. Κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα πήγαινε σινεμά το καλοκαίρι. Απλώς, είχε πάρα πολλή ζέστη.
Όμως, ο Κέριερ έλπιζε πως αυτό θα άλλαζε σύντομα χάρη σε ένα σύστημα συντήρησης αέρα, που εγκατέστησε στο υπόγειο. Ένα θηριώδες μηχάνημα, που είχε ένα μεγάλο ανεμιστήρα που τράβαγε τον αέρα απέξω. Τότε τον έψυχε κι ύστερα αέριζε ολόκληρο το κτίριο με έναν άλλο μεγάλο ανεμιστήρα.
Μόλις η μονάδα κλιματισμού ενεργοποιήθηκε στον κινηματογράφο, ο δροσερός αέρας διαχεόταν παντού μέσα από μεγάλους αγωγούς. Εν τέλει, έφτανε στο κοινό περνώντας από όμορφα καμουφλαρισμένες γρίλιες στους τοίχους.
Η ιδέα του Κέριερ, ο κλιματισμός μέσα στο σινεμά, ήταν επαναστατική.
Πήρε ένα μεγάλο ρίσκο με μία επίδειξη. Προσκάλεσε μέχρι και το διευθυντή της Paramount Pictures, Άντολφ Ζάκερ, έναν από τους πιο ισχυρούς άντρες του Χόλιγουντ.
Ο Κέριερ ξενύχτησε προετοιμάζοντας τον εξοπλισμό. Έπειτα, ήταν η ώρα να ανάψει τον κλιματισμό. Αργότερα, έγραψε τι συνέβη: «Οι τελικές ρυθμίσεις καθυστέρησαν την ενεργοποίησή του. Από ψηλά παρακολουθούσαμε απογοητευμένοι τους ανεμιστήρες. Σταδιακά, όμως, οι ανεμιστήρες σταθεροποιήθηκαν, μέχρι που δρόσισε. Τα είχαμε καταφέρει. Πήραμε μια ανάσα ανακουφισμένοι. Ύστερα, όταν μας είδε ο κύριος Ζάκερ, είπε λακωνικά: Ναι, θα αρέσει πολύ στον κόσμο».
Το ότι άρχισαν να κλιματίζονται οι αίθουσες, είχε τεράστια επίδραση σε όλη τη βιομηχανία του κινηματογράφου.
Αν σταματούσες τον μέσο άνθρωπο στο δρόμο, το 1900 ή το 1910 και του έλεγες ότι έχεις ένα μηχάνημα που βγάζει δροσερό αέρα, θα νόμιζαν ότι αστειεύεσαι. Το θεωρούσαν επιστημονική φαντασία. Συνεπώς, για τον κόσμο που μπήκε στο σινεμά το 1920 με κλιματισμό, άλλαξε την αντίληψη του χώρου. Ξαφνικά, με τον κλιματισμό τις πιο ζεστές μέρες, ο κόσμος άρχισε να πηγαίνει στο σινεμά.
Το 1930, ογδόντα εκατομμύρια αμερικάνοι πήγαιναν στο σινεμά κάθε εβδομάδα, δηλαδή το 65% του γενικού πληθυσμού. Κάθε δώδεκα μέρες, πήγαινε όλη η χώρα. Δεν υπήρχε καλύτερος χώρος για να εγκαινιάσεις τέτοια εφεύρεση. Ο κλιματισμός και το σινεμά είχαν παράλληλη πορεία στην ιστορία.
Η εφεύρεση του Κέριερ, ένα μηχάνημα κλιματισμού σε τυπογραφείο άλλαξε το Χόλιγουντ. Η ιδέα όμως του κλιματισμού αποδεικνύεται ακαταμάχητη. Σύντομα, θα προκληθεί μια αλληλουχία πολύ δραματικών αλλαγών στην ιστορία της ψύξης. Ο κλιματισμός πρόκειται να επαναπροσδιορίσει το χάρτη.
Ο Γουίλις Κέριερ με το πρώτο σύστημα κλιματισμού.Μαζική μετανάστευση
Αν κοιτάξετε ένα χάρτη των ΗΠΑ των αρχών του 20ού αιώνα, θα διαπιστώσετε ότι όλοι ζούσαν στις μεγάλες και ακμάζουσες πόλεις του Βορρά. Ο Νότος και η Δύση ήταν οικονομικά απομονωμένα μέρη. Πόλεις όπως το Φοίνιξ και το Μαϊάμι ήταν μικροσκοπικές. Το Λας Βέγκας το 1910 είχε μόνο 937 κατοίκους. Γιατί; Επειδή εκεί είναι η αποκαλούμενη «ζώνη του ήλιου». Έχει πολλή ζέστη και κανείς δεν ήθελε να μένει εκεί.
Το 1951, η εταιρεία του Κέριερ παρουσίασε μια μονάδα κλιματισμού, η οποία ήταν πολύ μικρότερη, καθώς και οικονομικά προσιτή. Τότε, ο κλιματισμός άρχισε να επεκτείνεται υπερβολικά. Από το 1950 ως το 1980 διαδόθηκε στα σπίτια και τα αυτοκίνητα του κόσμου.
Αυτό επηρέασε πολύ τις κατοικήσιμες περιοχές: Ο πληθυσμός του Τούσκον στην Αριζόνα αυξήθηκε κατά 400% μέσα σε δέκα χρόνια. Το Φοίνιξ κατά 300%. Στην Τάμπα, το Ντάλας, το Χιούστον, την Ατλάντα, ο πληθυσμός διπλασιάστηκε και τριπλασιάστηκε κι αυτό έγινε παντού.
Ο κλιματισμός όριζε την κινητικότητα τόσο του αέρα όσο και του κόσμου. Άλλαξε ζωές, άλλαξε τον κόσμο.
Αλλαγή και του πολιτικού χάρτη
Τότε, συνέβη κάτι ακόμα πιο ενδιαφέρον. Βλέπετε, όσοι πήγαιναν στις ζεστές περιοχές ήταν ηλικιωμένοι και ρεπουμπλικάνοι. Ο αυξανόμενος πληθυσμός του Νότου συνεπαγόταν περισσότερες ψηφοφορίες.
Παρατηρήστε τι συνέβη στον πολιτικό χάρτη της Αμερικής: Από το 1940 ως το 1980, οι βόρειες πολιτείες έχασαν 19 εκλογικές ψηφοφορίες, ενώ οι νότιες κέρδισαν 40 διπλασιάζοντας τον αριθμό της Καλιφόρνιας, της Αριζόνας και της Φλόριντας. Η συντριπτική πλειοψηφία ψήφιζε τους ρεπουμπλικάνους.
Ιδού το μακροσκοπικό πρίσμα της ιστορίας. Έναν αιώνα αφότου ο Κέριερ εμπόδισε τις κηλιδώσεις του μελανιού, η κυριαρχία μας στα μόρια του αέρα και της υγρασίας βοήθησαν να μπει ο Ρόναλντ Ρέιγκαν στο Λευκό Οίκο.
Επίλογος
Σήμερα, πόλεις που αναπτύσσονται ταχύτατα, όπως το Ντουμπάι, έχουν θερμό κλίμα. Είναι η πρώτη μαζική μετανάστευση στην ιστορία, που συμβαίνει χάρη σε μια οικιακή συσκευή.
Διαμορφώνουμε τις ιδέες μας, όπως μας διαμορφώνουν κι εκείνες. Κι όλα ξεκίνησαν από κάποιες ιδέες κάποιων αντισυμβατικών ονειροπόλων.
Σημείωση:
Δείτε την ταινία της «Nutopia»:
«How we got to now, Cold»,
στην οποία βασίστηκε το παραπάνω άρθρο.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου