Ορισμένοι φιλόσοφοι, όπως ο Διαγόρας από τη Μήλο, ο Θεόδωρος από την Κυρήνη και ο Ευήμερος από την Τεγέα, λένε πως δεν υπάρχουν καθόλου θεοί. Τον Ευήμερο, εξ άλλου, έχει στο μυαλό του ο Καλλίμαχος από την Κυρήνη, γράφοντας στους Ιάμβους του:
"Στο προ του τείχους ιερό ελάτε όλοι,
όπου αυτός που έπλασε παλιά τον Παγχαίο Δία,
ο αλαζονικός γέρων, χαράζει άνομα βιβλία",
δηλαδή τα βιβλία για το ότι δεν υπάρχουν θεοί. Ο Ευριπίδης πάλι, ο τραγικός ποιητής, δεν θέλησε να εκδηλωθεί ανοιχτά από φόβο προς τον Άρειο Πάγο, άφησε να διαφανεί όμως η άποψη του ως εξής: Εισήγαγε στη σκηνή τον Σίσυφο, υπέρμαχο αυτής της αντίληψης και συνηγόρησε υπέρ αυτού και της άποψης τούτης:
"Υπήρχε καιρός", λέει, "που ήταν χωρίς τάξη η ζωή των ανθρώπων, σαν τη ζωή των θηρίων, και υπηρετούσε την ισχύ".
Έπειτα, λέει, εισήχθησαν οι νόμοι και εξαφανίστηκε η ανομία. Επειδή όμως ο νόμος μπορούσε να εμποδίσει τα φανερά μόνο αδικήματα, και πολλοί αδικούσαν κρυφά, τότε κάποιος σοφός άνδρας παρατήρησε πως πρέπει με "λόγο ψευδή να αποκρυβεί η αλήθεια" και να πειστούν οι ανθρώποι
"ότι υπάρχει δαίμων που θάλλει με άφθαρτη ζωή,
που ακούει, βλέπει αυτά και έχει μεγάλο μυαλό".
Πράγματι, λέει, ας εξαφανιστούν τα ανόητα λόγια των ποιητών μαζί με τον Καλλίμαχο που γράφει:
"Αν πιστεύεις σε θεό, να ξέρεις ότι ο δαίμων είναι ικανός να κάνει τα πάντα".
Στην πραγματικότητα ούτε ο θεός μπορεί να κάνει τα πάντα. Ειδάλλως, αν υπάρχει θεός, ας κάνει το χιόνι μαύρο, τη φωτιά ψυχρή, τον καθισμένο όρθιο και το αντίθετο. Εξ άλλου, ο Πλάτων, που τα διατύπωνε με πομπώδεις φράσεις και είπε ότι "ο θεός έπλασε τον κόσμο, παίρνοντας υπόδειγμα τον εαυτό του", μυρίζει παραλογισμό αρχαϊκό, σύμφωνα με τους ποιητές της αρχαίας κωμωδίας, διότι πώς τον έπλασε ατενίζοντας τον εαυτό του; Ή πώς ο θεός είναι σφαιροειδής, όντας πιο κάτω από τον άνθρωπο;
Ο Αναξαγόρας λέει ότι "κατ' αρχάς τα σώματα ήταν σταθερά, και νους θεού τα διέταξε και δημιούργησε τις γενέσεις των πάντων". Ο Πλάτων πάλι δεν ξεκινούσε από την υπόθεση ότι τα πρώτα σώματα στέκουνταν, αλλά ότι κινούνταν άτακτα. "Για τούτο και ο Θεός, λέει, αφού διαπίστωσε ότι η τάξη είναι καλύτερη από την αταξία, τα τακτοποίησε όμορφα". Κοινό είναι το σφάλμα και των δύο, επειδή έφτιαξαν τον θεό να μεριμνά για τα ανθρώπινα ή να κατασκευάζει τον κόσμο με τον παραπάνω σκοπό. Στην πραγματικότητα το μακάριο και άφθαρτο ζωντανό πλάσμα, που έχει ολοκληρωθεί με όλα τα αγαθά και δεν δέχεται κανένα κακό, εφόσον είναι ολόκληρο δοσμένο στο να διατηρήσει τη δική του ευδαιμονία και αφθαρσία, δεν μεριμνά για τα ανθρώπινα. Εξ άλλου, θα ήταν κακότυχος (ο θεός), αν, σαν άλλος εργάτης ή τεχνίτης, κουβαλούσε βάρη και μεριμνούσε για την κατασκευή του κόσμου. Από την άλλη, ο θεός, για τον οποίο μιλούν, ή δεν υπήρχε κατά την προηγούμενη περίοδο, όταν δηλαδή ήταν ακίνητα τα σώματα ή κινούνταν άτακτα, ή κοιμόταν ή ήταν ξύπνιος ή τίποτε απ' αυτά τα δύο. Ωστόσο, ούτε το πρώτο μπορεί να δεχτεί κανείς, διότι ο θεός είναι αιώνιος (διαρκής), ούτε το δεύτερο, διότι, αν κοιμόταν από την αρχή της ζωής ο θεός, τότε ήταν πεθαμένος, εφόσον ο θάνατος είναι διαρκής ύπνος. Από την άλλη δεν δέχεται τον ύπνο ο θεός, διότι η αθάνατη φύση του θεού και ό,τι είναι κοντά στον θάνατο, απέχουν πολύ μεταξύ τους. Αν πάλι ήταν εν εγρηγόρσει ο θεός, τότε ή είχε έλλειψη ως προς την ευδαιμονία ή είχε πληρωθεί μέσα σε μακαριότητα. Όμως ούτε σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή είναι μακάριος ο θεός, διότι η έλλειψη σε ευδαιμονία δεν είναι κατάσταση μακάρια, ούτε σύμφωνα με τη δεύτερη, διότι, αν δεν του έλειπε τίποτε, οι πράξεις που επρόκειτο να επιχειρήσει ήταν μάταιες.
Πώς όμως, αν βέβαια υπάρχει θεός και με τη δική του φροντίδα διοικούνται τα ανθρώπινα πράγματα, το κίβδηλο επιτυγχάνει, ενώ το πρέπον, αντίθετα, όχι; Και ο Αγαμέμνων ακόμη, που ήταν "μαζί βασιλιάς άριστος και δυνατός πολεμιστής", ηττήθηκε από μοιχό και μοιχαλίδα και δολοφονήθηκε. Αλλά και ο συγγενής του Ηρακλής, αφού λύτρωσε τους ανθρώπους από πολλά δεινά που δηλητηρίαζαν τη ζωή τους, δολοφονήθηκε, φαρμακωμένος από τη Διηάνειρα.
Ο Θαλής (θεωρεί) θεό τον νου του κόσμου.
Ο Αναξίμανδρος (θεωρεί) τα αστέρια του ουρανού θεούς.
Ο Δημόκριτος (θεωρεί) νου τον θεό, διάπυρη την ψυχή του κόσμου.
Ο Πυθαγόρας από τις αρχές (θεωρεί) τη μονάδα θεό και το αγαθό, η οποία είναι η φύση του ενός, ο ίδιος ο νους, ενώ δαίμονα και το κακό την αόριστη δυάδα, που έχει να κάνει με την ύλη και το πλήθος. [Επιπλέον, είναι και ορατός κόσμος.]
Ο Σωκράτης και ο Πλάτων (θεωρούν θεό) το ένα, το μονοφυές και ατοφυές, το μοναδικό, το όντως αγαθό. Όλες οι παρόμοιες ονομασίες παραπέμπουν στον νου. Νους λοιπόν είναι ο θεός, είδος χωριστό, δηλαδή ό,τι είναι ανόθευτο από κάθε υλικό στοιχείο και δεν συμπλέκεται με κανένα απ' όσα πάσχουν.
Ο Αριστοτέλης (θεωρεί) τον ανώτατο θεό είδος χωριστό, που επιβαίνει στη σφαίρα του σύμπαντος, η οποία είναι σώμα αιθέρα, το πέμπτο, σύμφωνα με την ορολογία του. Τούτο είναι διαιρεμένο σε σφαίρες, που συνάπτονται ως προς τη φύση, χωρίζονται όμως ως προς λόγο, και θεωρεί την καθεμιά τους ζωντανό πλάσμα, σύνθετο από σώμα και ψυχή, εκ των οποίων το σώμα είναι αιθέρας και κινείται κυκλικά, ενώ η ψυχή είναι λόγος ακίνητος, αίτιος της κίνησης κατ' ενέργειαν.
Οι στωικοί αποφαίνονται πως ο θεός διαθέτει νόηση, είναι η τεχνίτρα φωτιά, που προχωρεί μεθοδικά στη γένεση του κόσμου, έχοντας περιλάβει μέσα της όλους τους σπερματικούς λόγους, με βάση τους οποίους γίντεται καθετί σύμφωνα με την Ειμαρμένη, και πνοή που περνάει μέσα από ολόκληρο τον κόσμο και αλλάζει ονομασίες ανάλογα με τις παραλλαγές της ύλης που διασχίζει. Θεό όμως (θεωρούν) και τον κόσμο, τα στέρια και τη γη, αλλά και τον ανώτατο όλων νου στον αιθέρα.
Ο Επίκουρος (θεωρεί) ότι όλοι οι θεοί έχουν μορφή ανθρώπινη, όλοι τους όμως δεν μπορούν να θεωρηθούν παρά με τον λόγο, λόγω των λεπτών μορίων της φύσης των ειδώλων. Ο ίδιος εξ άλλου (παραδέχεται) τέσσερις φύσεις κατά γένος άφθαρτες: τα άτομα, το κενό, το άπειρο και τις ομοιότητες. Τούτες ονομάζονται ομοιομέρειες και στοιχεία.
Από το βιβλίο του Πλούταρχου
"Περί των Αρεσκόντων Φιλοσόφοις Φυσικών Δογμάτων"
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου