Οι Καρμπονάροι

Το λάβαρο των Καρμπονάρων

Οι Καρμπονάροι ήταν μυστικές επαναστατικές οργανώσεις-εταιρείες που ιδρύθηκαν το 19ο αιώνα στην Ιταλία. Οι Ιταλοί καρμπονάροι επηρέασαν πολλές άλλες επαναστατικές ομάδες στην Ισπανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία (Δεκεμβριστές π.χ.) καθώς και τη Φιλική Εταιρεία

, τη μυστική οργάνωση που έθεσε τις βάσεις της ελληνικής ανεξαρτησίας. Οι στόχοι των καρμπονάρων είχαν πατριωτικό και γενικότερα φιλελεύθερο-δημοκρατικό σκοπό, σε μια Ευρώπη που μετά την ήττα του Ναπολέοντα, τα μηνύματα της γαλλικής επανάστασης είχαν ατονήσει και οι αντιδραστικές δυνάμεις της φεουδαρχίαςκαι του συντηρητισμού είχαν επανακτήσει τα πρωτεία. Με τον αυστριακό καγκελάριοΚλέμενς φον Μέττερνιχ στο τιμόνι, οι δυνάμεις αυτές σύμπηξαν την Ιερή Συμμαχίατου 1815 και κατέπνιγαν κάθε κίνημα που μπορούσε να διαταράξει το υπάρχον στάτους κβο και να αναζωπυρώσει τα μηνύματα της Γαλλίας του 1789, μηνύματα περί ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου με την παροχή συντάγματος και γενικότερες δημοκρατικές ελευθερίες.

Η Ιταλία, κατακερματισμένη εκείνη την περίοδο σε πόλεις-κράτη, αποτέλεσε το πρόσφορο έδαφος για την ένωση σε μυστικές εταιρείες ιταλών πατριωτών που ονειρεύονταν μια πατρίδα ενωμένη και ανεξάρτητη καθώς και δημοκρατική. Οι Καρμπονάροι σημάδεψαν μια ολόκληρη επαναστατική εποχή και μέλη τους πήραν μέρος σε σημαντικότατα γεγονότα, όπως την ιταλική επανένωση (το λεγόμενο Ριζορτζιμέντο), την επανάσταση του 1820 στην Ισπανία, στην Πορτογαλία και πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων στονΑγώνα της Ανεξαρτησίας (βλ. το φιλέλληναΣανταρόζα). Κυριάρχησαν στα νότια της Ιταλίας, την ώρα που στα βόρεια υπήρχαν οι οργανώσεις Αντέλφια (Adelfia, από την ελληνική λέξη αδέλφια) και Φιλαντέλφια (Filadelfia, από την ελληνική λέξη φιλαδέλφια).

ΠροέλευσηΕπεξεργασία

Για την προέλευση των Καρμπονάρων υπάρχουν διάφοροι θρύλοι και λίγα ιστορικά στοιχεία. Σύμφωνα με τους δικούς τους μύθους, έχουν γενεαλογική συνέχεια από διάφορες εποχές, όπως την εποχή του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας και τη μεσαιωνική Σαξωνία, τη Γαλλία του Valois και την Ελισαβετιανή Αγγλία. Μια ιταλική μελέτη τοποθετεί τη γέννηση της οργάνωσης σε τεκτονική στοά της Νάπολης το 1786. Σύμφωνα με τη σύγχρονη αποδεκτή άποψη, οι Καρμπονάροι εμφανίζονται σαν ένα αντι-γαλλικό κίνημα ήδη από το 1807 στη Νάπολη, ενώ κατ' άλλους το κίνημα ήταν αρχικά γαλλικό κατά του Ναπολέοντα που εξαπλώθηκε στην Ιταλία.^[1]

Η φανερή αρχή της δράσης των «Καρμπονάρων», που αντλούσαν μέλη από όλες τις κοινωνικές τάξεις, ακόμα και από το στρατό, εντοπίζεται ιστορικώς στις αρχές του 19ου αιώνα (γεωγραφικώς στοΒασίλειο της Νεάπολης, όπου πριν από μόλις μία δεκαετία είχε συντριβεί η βραχύβια ιακωβινική «Παρθενόπεια Δημοκρατία»), ως ανάδυση μιας πολιτικοποιημένης και ριζοσπαστικής παραφυάδας των Ελευθεροτεκτόνων (στη σύγχρονη ιταλική, η λέξη «carbonaro»-καρμπονάρο σημαίνει επίσης και «απόκρυφος», η δε λέξη «carboneria»-καρμπονερία σημαίνει επίσης και «συνωμοσία»). Τα μέλη χαιρετίζονταν μεταξύ τους ως «εξάδελφοι». Πρωταγωνιστικό ρόλο στην εσωτερική συμβολιστική των Καρμπονάρων είχαν ο πέλεκυς, η αξίνα, ο γνώμονας και το ισοσκελές τρίγωνο με το θεϊκό οφθαλμό στο μέσον του, ωστόσο από πολλούςΕσωτεριστές θεωρήθηκαν «εκφυλισμένη συντεχνία» που δεν είχε πλέον σχέση με τον Ελευθεροτεκτονισμό. Στο έργο του «Επισκοπήσεις για τη Μύηση» («Aperçus sur l’ Initiation»), ο Ρενέ Γκενόν (Rene Guenon) επιχείρησε να απαξιώσει τον Καρμποναρισμό, γράφοντας ότι «εξέτεινε (ο Καρμποναρισμός) τον εκφυλισμό του μέχρι του σημείου να καταντήσει ένωση πολιτικών συνωμοτών».

Η εμφάνιση της «Καρμποναρίας» συμπίπτει χρονικά με την αρχή της μοναρχικής παλινόρθωσης (1814-1830), όταν οι επαναστάτες των διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών θεωρούσαν τους εαυτούς τους, «και δικαίως ως ένα σημείο», όπως σημειώνει ο Χόμπσμπαουμ (σελ. 157), «προοδευτικές και χειραφετημένες ελίτ που έπρεπε να δράσουν στους κόλπους και προς όφελος μιας τεράστιας και αδρανούς μάζας αδαών και πλανημένων, οι οποίοι αναμφίβολα θα επιδοκίμαζαν την απελευθέρωση, όταν θα ερχόταν, αλλά κανείς δεν περίμενε να συμμετάσχουν ιδιαίτερα στην προετοιμασία της… Όλοι τους νοούσαν την επανάσταση ως ενιαία και αδιάσπαστη, ένα ενιαίο ευρωπαϊκό φαινόμενο μάλλον, παρά ένα άθροισμα εθνικών και τοπικών απελευθερωτικών κινημάτων. Όλοι τους έτειναν στην υιοθέτηση του ίδιου τύπου επαναστατικής οργάνωσης ή ακόμα και της ίδιας ακριβώς οργάνωσης: της μυστικής επαναστατικής αδελφότητας».

«Οι αδελφότητες αυτές, καθεμιά με τονισμένο τελετουργικό και αυστηρή ιεραρχία, που πήγαζαν από μασονικά πρότυπα ή τα μιμούνταν, ξεπήδησαν γύρω στο τέλος της ναπολεόντειας περιόδου», γράφει ο Χόμπσμπαουμ (σελ. 157 – 158), ωστόσο η παράδοση των ίδιων των Καρμπονάρων ισχυριζόταν ότι η πραγματική χρονική αφετηρία τους βρισκόταν στον 4ο προχριστιανικό αιώνα (βλ. Giovanni de Castro, τόμος 8, σελ. 25) με ιδρυτή τους το Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Β', πατέρα τουΜεγάλου Αλεξάνδρου. Μία άλλη πάντως από τις υπόλοιπες 4 - 5 «εσωτερικές» τους αφηγήσεις (μία με χρονική αφετηρία στην εποχή του ιταλού πάπα Αλέξανδρου του Γ', δηλαδή στα τέλη του 12ου αιώνα και γεωγραφικό σημείο τη Γερμανία, μια άλλη με γεωγραφικό σημείο τη γαλλική επαρχία της Jura, όπου ονομάζονταν «Fendeurs», κ.ά.), τούς παρουσίαζε να έχουν ιδρυθεί τον 14ο αιώνα, όταν πολλοί ελεύθεροι άνθρωποι υποχρεώθηκαν, λόγω των συγκρούσεων που προκάλεσε το 1326 στη Σκωτία η εισβολή των μισθοφόρων της βασίλισσας της Γαλλίας Ισαβέλλας, να αναζητήσουν καταφύγιο στα δάση, ζώντας εφεξής από την παραγωγή ξυλοκάρβουνου με δικούς τους νόμους και σύνταγμα, αυτοαποκαλούμενοι «Καλοί Εξάδελφοι» («Good Cousins», «Βuoni Cugini», «Βons Cousins»). Η Παράδοση ισχυριζόταν επίσης ότι εν συνεχεία, κατά τον 16ο αιώνα, οι σκώτοι «Καλοί Εξάδελφοι» κατόρθωσαν να μυήσουν το βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκο Α', το γνωστό προστάτη και μαικήνα των γραμμάτων, των τεχνών, αλλά και κυνηγό των καλβινιστών, ο οποίος έγινε προστάτης τους και τους βοήθησε να εξαπλωθούν και στην ηπειρωτική Ευρώπη (έχει αναφερθεί ότι στις τελετές των Καρμπονάρων, ο «Μεγάλος Μάστορας των Μεγάλων Εκλεκτών», ο αρχηγός δηλαδή των Καρμπονάρων, έπινε προς τιμή του βασιλιά Φραγκίσκου).