Αντίοχος Δ΄ Επιφανής-Antiochus IV Epiphanes

Αντίοχος Δ΄ Επιφανής

Ήταν στα χρόνια του β΄ Ναού της Ιερουσαλήμ, πριν είκοσι τρεις σχεδόν αιώνες, που συνέβησαν τα γεγονότα που μνημονεύονται κάθε χρόνο με τον εορτασμό του Χανουκά, που σημαίνει «Εγκαίνια».

Μετά την επιστροφή τους από την εξορία στη Βαβυλώνα, οι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν ξανά στην Παλαιστίνη με τη σοφή ηγεσία των Εζρά και Νεεμία. Αν και βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία των Περσών είχαν την άνεση και την ελευθερία να ζουν ειρηνικά και ήρεμα, σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους και τη δική τους θρησκεία.

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Περσική Αυτο­κρα­τορία, οι Εβραίοι που ζούσαν στη γη του Ισραήλ έγιναν μέ­ρος του ελληνικού κόσμου και της ελληνιστικής επιρροής. Ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοί του θαύμαζαν και εκτιμούσαν τον εβραϊσμό και δεν εμπόδισαν ποτέ τους Εβραίους στην άσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.

Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου η αυτοκρατορία μοιράστηκε σε πολλά βασίλεια. Οι Εβραίοι της Παλαιστίνης βρίσκονταν μεταξύ της ελληνιστικής Αιγύπτου και της ελληνιστικής Συρίας. Οι δύο αυτές χώρες ήταν σε συνεχή πόλεμο για την κυριαρχία της Παλαιστίνης.

Το 175 π.Χ. η Παλαιστίνη ήταν υπό Συριακό έλεγχο. Ο Αντίοχος ο Επιφανής (Το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλίου» θέτει το ερώτημα αν η προσωνυμία «Επιμανής» του δόθηκε δικαίως ή αδίκως, τόμος Δ΄ σελ. 60), του οίκου των Σελευκιδών, έγινε διοικητής της Συρίας και της Παλαιστίνης 

Ήταν αποφασισμένος να οργανώσει ένα ομογενές κράτος με μια θρησκεία για όλους τους υπηκόους του και οι Εβραίοι, που αρνιούνταν να αποκηρύξουν τη θρησκεία τους, ήταν οι μόνοι από τους υποδουλωμένους λαούς που αντιστάθηκαν.

Ο Αντίοχος τότε κινήθηκε για να ξεριζώσει τον εβραϊσμό με τη βία. Διόρισε αυτός Αρχιερέα, απαγόρευσε την περιτομή, απαγόρευσε την τήρηση της αργίας του Σαββάτου και των άλλων εβραϊκών νόμων και παραδόσεων και επέβαλε θυσίες και νόμους δικούς του. Βωμοί αφιερωμένοι στους θεούς του Ολύμπου στήθηκαν σε κάθε εβραϊκή πόλη και ο Ναός της Ιερουσαλήμ (Μπετ Αμικντάς) καταπατήθηκε και βεβηλώθηκε.

Μερικοί Εβραίοι, ειδικά της ανώτερης τάξης, για να μη χάσουν τα προνόμιά τους, ενέδωσαν στην ελληνική επιρροή και υιοθέτησαν τα στοιχεία της τότε ελληνικής θρησκείας. Όμως οι μάζες του λαού παρέμειναν προσκολλημένες στην πίστη τους. Οι πρώτοι ονομάστηκαν Ελληνιστές και οι πιστοί στον εβραϊσμό έμειναν γνωστοί ως Χασιντίμ.

Με την καθοδήγηση των Χασιντίμ άρχισε μια παθητική αντίσταση στις διαταγές του Αντίοχου. Πολλοί Εβραίοι βασανίστηκαν. Όπως περιγράφει ο ιστορικός Ιώσηπος, στο βιβλίο του «Εις Μακκαβαίους», ο ηλικιωμένος Ελιέζερ βασανίστηκε μέχρι θανάτου όταν αρνήθηκε να φάει χοιρινό, η Χαννά προτίμησε να χάσει τους επτά γιους της παρά να τους παροτρύνει να προσκυνήσουν τα είδωλα.

Το 168 π.Χ. η εξέγερση ξεκίνησε στη Μοντιίν, ένα χωριό κοντά στην Ιερουσαλήμ. Εκεί, ένας γέρος ιερέας της οικογένειας των Χασμοναΐμ, ο Ματαθίας, με τους πέντε γιούς του δεν επέτρεψαν να επιβληθεί η θυσία στα είδωλα. Με την κραυγή «Μι λ’ Αντονάι ελάϊ – Όποιος είναι με τον Κύριο να με ακολουθήσει», ο Ματαθίας ξεσήκωνε τους Χασιντίμ που κατέφυγαν στους λόφους για να

πολεμήσουν. Οργανώθηκε έτσι ένας ανταρτοπόλεμος που κλόνισε το ηθικό των στρατιωτών του Αντίοχου.

Όταν πέθανε ο Ματαθίας, ο γιος του ο Γιεουντά, γνωστός ως ο Μακαβαίος (το όνομα Μακαμπί αποτελείται από τα αρχικά γράμματα των λέξεων του συνθήματος των πολεμιστών «Μι Καμόχα Μπαελίμ Αντονάϊ – Ποιός σαν και σένα Κύριε») ανέλαβε την αρχηγία των λιγοστών εβραϊκών δυνάμεων. Ο Γιεουντά γενίκευσε τον πόλεμο κατά μέτωπο και μετά από μια σειρά επιτυχημένων μαχών, ο μεγάλος και δυνατός συριακός στρατός αποχώρησε από την Παλαιστίνη.

Την 25η ημέρα του Κισλέβ του έτους 165 π.Χ., ο Ναός, που είχε βεβηλωθεί από την λατρεία των ειδώλων, εγκαινιάστηκε (χανουκά= εγκαίνια) και επαναφιερώθηκε στη δόξα του Ενός Θεού. Έτσι, η ειρήνη και η τάξη επανήλθαν στη χώρα. Σύμφωνα με την παράδοση, βρέθηκε μόνο μια μικρή κανάτα με το ιερό λάδι που είχε ακόμη επάνω της άθικτη τη σφραγίδα του μεγάλου Αρχιερέα (Κοέν Αγκαντόλ). Μ’ αυτό το λιγοστό λάδι άναψαν τη Μενορά, το θρησκευτικό σύμβολο της εβραϊκής θρησκείας και αυτό το λάδι έκαιγε αναπάντεχα επί οκτώ μέρες, τόσο όσο χρειαζόταν για να ετοιμαστεί νέο κατάλληλο λάδι για το άναμμα της Μενορά.

 

Κείμενα:

-          Από το βιβλίο «Χανουκά, 25 Κισλέβ 5759», έκδοση του Κέντρου Εβραϊκής Επιμόρφωσης Μερκάζ Αντραχά, της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.

-   Στοιχεία από ομιλία του Ασέρ Ρ. Μωϋσή, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος αρ. 4 (Αθήνα, Φεβρουάριος 1963), των εκδόσεων της  Μπενέ Μπερίτ Αθηνών «Ο Φίλων», με τίτλο  «Ποίον ‘’Ελληνισμόν’’ Καταπολέμησαν οι Μακκαβαίοι».

 

 

Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Αντίοχος Δ΄
Βασιλιάς των αυτοκρατορίας των Σελευκιδών
Περίοδος	175 π.Χ. - 164 π.Χ.
Προκάτοχος	Σέλευκος Δ΄ Φιλοπάτωρ
Διάδοχος	Αντίοχος Ε΄ Ευπάτωρ
Γέννηση	215 π.Χ.
Θάνατος	164 π.Χ. (51 ετών)
Σύζυγος	Λαοδίκη Δ΄ της Συρίας
Επίγονοι	Αντίοχος Ε΄ Ευπάτωρ Λαοδίκη ΣΤ΄ της Συρίας Αντιοχίς Αλέξανδρος Α΄ Βάλας Λαοδίκη
Οίκος	Δυναστεία των Σελευκιδών
Πατέρας	Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας
Μητέρα	Λαοδίκη Γ΄ της Συρίας
Θρησκεία	Αρχαία ελληνική θρησκεία

Ο Αντίοχος Δ΄ Επιφανής (215 π.Χ. – 164 π.Χ.) ήταν Έλληνας βασιλιάς της ελληνιστικής αυτοκρατορίας των Σελευκιδών από το 175 π.Χ. μέχρι τον θάνατό του το 164 π.Χ.^[1][2][3] Ήταν γιος του Αντίοχου Γ΄ του Μέγα και της Λαοδίκης. Ήταν αδελφός του προκατόχου του, Σέλευκου Δ΄ του Φιλοπάτορος. Το προσωνύμιο «Επιφανής» σημαίνει αυτός που φαίνεται, αυτός που είναι πασιφανής. Το πραγματικό του όνομα ήταν Μιθριδάτης, μετονομάστηκε όμως σε Αντίοχος, είτε μετά την άνοδό του στο θρόνο, είτε μετά το θάνατο του μεγαλύτερου αδελφού του, του Αντίοχου.

Άνοδος στην Εξουσία

Νόμισμα του Αντίοχου Δ'. Η ανάποδη όψη δείχνει τον θεό Απόλλωνα καθισμένο σε ομφαλό. Αναγράφεται "ΑΝΤΙΟΧΟΥ ΘΕΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ" (Αντίοχου, της εικόνας του θεού, αυτός που φέρει τη νίκη).

Κατά τη νεανική του ηλικία, όπως όρισε η Συνθήκη της Απάμειας ανάμεσα στους Σελευκίδες και τους Ρωμαίους (188 π.Χ.), ο Αντίοχος έζησε στη Ρώμη με την ιδιότητα του ομήρου. Όντας το τρίτο από τα αρσενικά αδέλφια του, δεν τίθοταν θέμα διαδοχής για εκείνον. Την επιστροφή του εξαγόρασε ο αδελφός του, ο Σέλευκος Δ΄, στέλνοντας σε αντάλλαγμα στην Ιταλία το νόμιμο διάδοχό του, αργότερα γνωστό με το όνομα Δημήτριος Α΄ Σωτήρ. Ο Αντίοχος εκμεταλλεύτηκε αυτή την κατάσταση και μετά τη δολοφονία του αδελφού του από τον Ηλιόδωρο, ανακήρυξε τον εαυτό του συμβασιλέα του μικρού γιου του Σέλευκου, του Αντίοχου, του οποίου το φόνο κανόνισε μερικά χρόνια αργότερα.
Λίγο μετά την ενθρόνισή του, ο Αντίοχος φρόντισε να τοποθετήσει στην άδεια θέση του Ανώτατου Ιερέα της Ιερουσαλήμ – την οποία είχε προσαρτήσει στην αυτοκρατορία ο πατέρας του 15 χρόνια πριν περίπου – έναν ιερέα με το ελληνικό όνομα Ιάσων. Τον αντικατέστησε όμως, το 172 π.Χ. με τον αδελφό του, το Μενέλαο, αφού εκείνος του υποσχέθηκε μεγαλύτερο φόρο. Για να κερδίσουν την υποστήριξη του Αντίοχου, αυτοί οι αντιμαχόμενοι ιερείς εξελλήνισαν εντελώς την Ιερουσαλήμ, η οποία μετονομάστηκε προσωρινά σε Αντιόχεια, προωθώντας τον ελληνικό πολιτισμό και χτίζοντας ένα γυμνάσιο για ολυμπιακά αθλήματα.
Την πολιτική αυτή εξελληνισμού, ο Αντίοχος ακολούθησε και αλλού. Όχι μόνο υπήρξε ευεργέτης πολλών ιερών χώρων αφιερωμένων στους ελληνικούς θεούς κατά μήκος της Ανατολικής Μεσογείου – συμπεριλαμβανομένου και του Ναού του Διός στην Αθήνα -, αλλά και προώθησε ενεργά τη λατρεία του εν ζωή ηγεμόνα όπως την ίδρυσε ο πατέρας του, προβάλλοντας τον εαυτό του ως ενσάρκωση του ανώτατου θεού, του Δία. Έτσι προκύπτει και το επίθετο «επιφανής». Με τον τρόπο αυτό μετέτρεψε την προώθηση του ελληνικού πολιτισμού σε πολιτικό εργαλείο διαφήμισης των δικών του διεκδικήσεων για απόλυτη εξουσία. Επίσης προώθησε την επανίδρυση παλαιότερων πόλεων στο πλαίσιο αυτό: η Έδεσσα της Μεσοποταμίας, η Πτολεμαΐς της Φοινίκης, η Αλεξάνδρεια στον Περσικό κόλπο, καθώς και κάποιες πόλεις στην Κομμαγηνή και μια στις όχθες του ποταμού Ευφράτη, έλαβαν την νέα τους ονομασία από το όνομα του βασιλέως (Αντιόχεια). Ακόμη προστέθηκε το προάστιο Επιφάνεια στην Αντιόχεια και η συριακή πόλη Χαμάθ έλαβε και αυτή το ίδιο όνομα. Παράλληλα ανέλαβε προσωπικά την ευθύνη για όλες τις θρησκευτικές εκδηλώσεις μέσα στην επικράτειά του.
Σημαντικά πολιτικά γεγονότα αυτής της περιόδου είναι η επανάσταση στην Κιλικία το 171 π.Χ. και ο γάμος της προγονής του Αντίοχου, Νύσσας με το βασιλιά του Πόντου, το Φαρνάκη A΄. Την χρονιά εκείνη οι πόλεις Άδανα και Ταρσός μετονομάστηκαν σε Αντιόχεια και η ορεινή Οινίανδος της Κιλικίας σε Επιφάνεια.

Εισβολή στην Αίγυπτο

Την περίοδο 170 – 168 π.Χ. οι Σελευκίδες και οι Πτολεμαίοι ενεπλάκησαν στον Έκτο Συριακό Πόλεμο. Οι προστάτες του νεαρού Πτολεμαίου Στ' του Φιλομήτορος ζήτησαν την επιστροφή της Κοίλης Συρίας. Τότε ο Αντίοχος ναυπήγησε στόλο, παρά τους όρους της Συνθήκης της Απάμειας, και κατέλαβε όλη την Αίγυπτο εκτός από την περιοχή της Αλεξάνδρειας, καθώς και το νησί της Κύπρου.
Ωστόσο εκείνη τη στιγμή μπήκαν στο πολιτικό παιχνίδι οι Ρωμαίοι. Ο Αντίοχος συνάντησε κοντά στην Αλεξάνδρεια το Γάιο Πόπλιο Λαίνα, ο οποίος απαίτησε την αποχώρηση του Αντίοχου από την Αίγυπτο και την Κύπρο. Ο Αντίοχος απάντησε πως θα το σκεπτόταν με το συμβούλιό του. Ο απεσταλμένος όμως της Ρώμης, ζωγράφισε γύρω του έναν κύκλο στην άμμο και του είπε: «Προτού περάσεις τον κύκλο αυτό, θέλω να μου δώσεις μία απάντηση για τη Σύγκλητο». Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο, πως αν αποχωρούσε χωρίς άμεση δέσμευση να αποσυρθεί από τα εδάφη που κατέκτησε, θα βρισκόταν σε ανοικτό πόλεμο με τη Ρώμη. Ο Αντίοχος τελικά αποφάσισε να υποχωρήσει και οι δύο άντρες συμφώνησαν (168 π.Χ.).

Εξέγερση στην Ιερουσαλήμ

Κατά τη διάρκεια της απουσίας του Αντίοχου στην Αίγυπτο, η διαμάχη των δύο ιερέων, του Ιάσωνα και του Μενελάου, συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση στην Ιερουσαλήμ. Το 169 π.Χ. οι υποστηρικτές του προτού εισήλθαν στην πόλη και θανάτωσαν τους αντιπάλους τους. Ωστόσο, όταν ο Αντίοχος επέστρεψε το 167 π.Χ., λεηλάτησε την πόλη και την ξαναέχτισε ως οχυρό των Σελευκιδών. Πολλοί κάτοικοι θανατώθηκαν και μέσα στο Ναό έγιναν βλάσφημες πράξεις που προσέβαλαν τους Ιουδαίους. Η λατρεία τους απαγορεύτηκε και εγκαθιδρύθηκε αυτή του Αντίοχου με τη μορφή του Δία.
Θάνατος και Διαδοχή
Τους τελευταίους του μήνες ο Αντίοχος τους πέρασε σε μια εκστρατεία κατά της ανερχόμενης αυτοκρατορίας των Πάρθων στα ανατολικά του σύνορα. Κατέβαλε τον Αρμένιο ηγεμόνα Αρταξία Α΄ και επανίδρυσε την πρωτεύουσα της Σωφηνής (νότια Αρμενία) σε Επιφάνεια, ενώ στην συνέχεια κατέκτησε την Βαβυλωνία και το Ελάμ. Στη συνέχεια μετονόμασε τα Εκβάτανα σε Επιφάνεια, καθιστώντας τα ελληνική πόλη. Στο δρόμο αρρώστησε ξαφνικά στην Περσία και άφησε την τελευταία του πνοή το 164 π.Χ. Η βασιλεία του υπήρξε η τελευταία περίοδος ακμής για το κράτος των Σελευκιδών, μα κατά κάποιο τρόπο ήταν και η αρχή του τέλους της, καθώς μετά το θάνατό του άφησε ως διάδοχο το γιο του Αντίοχο Ε' τον Ευπάτορα, που ήταν ακόμη σε νηπιακή ηλικία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα αιματηρών πολέμων για τη διαδοχή.
Από τη σύζυγό του Λαοδίκη, που ήταν χήρα του αδελφού και προκατόχου του, είχε επίσης αποκτήσει μια κόρη, τη Λαοδίκη. Είχε επίσης έναν νόθο γιο, τον Αλέξανδρο Α' Βάλα και μια εταίρα, την Αντιοχίδα.

Χρονολόγιο

Δυναστεία των Σελευκιδών
Βασιλείς
Σέλευκος Α΄ Νικάτωρ Αντίοχος Α΄ Σωτήρ Αντίοχος Β΄ Θεός Σέλευκος Β΄ Καλλίνικος Αντίοχος Ιέραξ Σέλευκος Γ΄ Κεραυνός Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας Σέλευκος Δ΄ Φιλοπάτωρ Αντίοχος Δ΄ Επιφανής Αντίοχος Ε΄ Ευπάτωρ Τίμαρχος της Μηδίας Δημήτριος Α΄ Σωτήρ Αλέξανδρος Α΄ Βάλας Δημήτριος Β΄ Νικάτωρ Αντίοχος Στ΄ Διόνυσος Διόδοτος Τρύφων Αντίοχος Ζ΄ Σιδήτης Αλέξανδρος Β΄ Ζαβίνας Σέλευκος Ε΄ Φιλομήτωρ Αντίοχος Η΄ Γρυπός Αντίοχος Θ΄ Κυζικηνός Σέλευκος Στ΄ Επιφανής Αντίοχος Ι΄ Ευσεβής Αντίοχος ΙΑ΄ Επιφανής Δημήτριος Γ΄ Εύκαιρος Φίλιππος Α΄ Φιλάδελφος Αντίοχος ΙΒ΄ Διόνυσος Σέλευκος Ζ΄ Κυβιοσάκτης Αντίοχος ΙΓ΄ Ασιατικός Φίλιππος Β΄ Φιλορωμαίος
Άλλα μέλη...
π • σ • ε

Έτος (π.Χ.)	Γεγονός
π. 215 π.Χ.	Γέννηση του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανούς, γιου του Αντίοχου Γ΄ του Μέγα και της Λαοδίκης. Το πραγματικό του όνομα είναι Μιθριδάτης.
188 π.Χ.	Υπογραφή της Συνθήκης της Απάμειας, ανάμεσα στους Σελευκίδες και τους Ρωμαίους. Ο Αντίοχος αποστέλλεται όμηρος στη Ρώμη.
187 π.Χ.	Άνοδος στο θρόνο του αδελφού του Αντίοχου, Σέλευκου Δ΄ του Φιλοπάτορος.
178 π.Χ.	Ο Σέλευκος στέλνει στη Ρώμη το γιο και διάδοχό του, το Δημήτριο απελευθερώνοντας το μικρότερο αδελφό του, τον Αντίοχο.
175 π.Χ.	Ο Σέλευκος δολοφονείται και διάδοχός του ορίζεται ο μικρός Αντίοχος, που δεν είναι σε θέση να κυβερνήσει. Ο Αντίοχος Δ' γίνεται αντιβασιλιάς.
174 π.Χ.	Ο Ιάσων γίνεται Ανώτατος Ιερέας στην Ιερουσαλήμ. Μετωνομασία της πόλεως σε Αντιόχεια.
172 – 171 π.Χ.	Η προγονή του Αντίοχου Νύσσα, παντρεύεται το βασιλιά του Πόντου, το Φαρνάκη Α΄.
171 π.Χ.	Τον Ιάσωνα αντικαθιστά ο Μενέλαος. Επανάσταση στην Κιλικία. Επανίδρυση πόλεων ως σελευκιδικών (Ταρσός, Άδανα και Οινίανδος).
170 π.Χ.	Ο νεαρός βασιλιάς Αντίοχος πεθαίνει από τον Ανδρόνικο.
170 – 168 π.Χ.	Εξέλιξη του Έκτου Συριακού Πολέμου ανάμεσα στους Σελευκίδες και τους Πτολεμαίους. Κατάκτηση της Αιγύπτου (εκτός από την Αλεξάνδρεια) και της Κύπρου από τον Αντίοχο.
168 π.Χ.	Η πίεση των Ρωμαίων αναγκάζει τον Αντίοχο να αποσυρθεί από τα αιγυπτιακά εδάφη.
166 π.Χ.	Ξέσπασμα της επανάστασης των Μακκαβαίων.
165 π.Χ.	Ο Αντίοχος κινείται ανατολικά και καταλαμβάνει την πρωτεύουσα της Σωφηνής Αρκεσίκερτα και την μετωνομάζει σε Επιφάνεια.
164 π.Χ.	Ο Αντίοχος στη Βαβυλωνία και το Ελάμ. Επανίδρυση των Εκβατάνων σε Επιφάνεια. Αποτυχημένη επίθεση στα Σούσα και θάνατος. Τον διαδέχεται ο Αντίοχος Ε΄ ο Ευπάτωρ.