Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι
να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να 'στε τόσο
ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ.
Nίκος Καζαντζάκης
Πηγές:
Youtube
Wikipedia
Bio
Ο Νίκος Καζαντζάκης (Ηράκλειο Κρήτης 18 Φεβρουαρίου[i] 1883 - Φράιμπουργκ Γερμανίας 26 Οκτωβρίου 1957) ήταν Έλληνας ποιητής.[1] Αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες και ως ο περισσότερο μεταφρασμένος παγκοσμίως.[2] Έγινε ακόμα γνωστότερος μέσω της κινηματογραφικής απόδοσης των έργων του Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και Ο Τελευταίος Πειρασμός. Ήταν ένας από τους πιο σεβαστούς από το λαό και από τους πλέον αναγνωρισμένους στο εξωτερικό συγγραφείς.Nίκος Καζαντζάκης Γέννηση 18 Φεβρουαρίου 1883 Τόπος γέννησης Ηράκλειο Κρήτη Ελλάδα
(Τότε:Οθωμανική Αυτοκρατορία.)
Θάνατος 26 Οκτωβρίου 1957 (74 ετών) Τόπος θανάτου Φράιμπουργκ Γερμανία
Εθνικότητα Έλληνας Υπηκοότητα Ελληνική Είδος Τέχνης Λογοτεχνία Σημαντικά έργα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Καπετάν Μιχάλης, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Αναφορά στον Γκρέκο. Βραβεύσεις Παγκόσμιο Βραβείο Ειρήνης (Βιέννη 28 Ιουνίου 1956), Κρατικό Βραβείο Θεάτρου (Αθήνα 1956). Βίος
Οικογένεια - Νεαρή ηλικία
Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 18 Φεβρουαρίου του 1883,[3][4] εποχή κατά την οποία το νησί αποτελούσε ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.[5][6] Ήταν γιος του - καταγόμενου από το χωριό Βαρβάροι (σημερινή Μυρτιά, όπου βρίσκεται το Μουσείο Καζαντζάκη) - εμπόρου γεωργικών προϊόντων και κρασιού, Μιχάλη Καζαντζάκη (1856 - 1932) και της Μαρίας Χριστοδουλάκη (1862-1932) με καταγωγή από το χωριό Ασυρώτοι, το σημερινό Κρυονέρι του Δήμου Κουλούκωνα στο νομό Ρεθύμνου. Είχε δύο αδελφές, την Αναστασία (1884) και την Ελένη (1887),[1] και έναν αδελφό, τον Γιώργο (1890),[4] που πέθανε σε βρεφική ηλικία. Στο Ηράκλειο λαμβάνει την στοιχειώδη μόρφωση κι έπειτα το 1897 εγγράφεται στη Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στη Νάξο, όπου διδάσκεται τη γαλλική και την ιταλική γλώσσα και έρχεται σε μία πρώτη επαφή με το δυτικό πολιτισμό. Το 1899 επιστρέφει στο Ηράκλειο και ολοκληρώνει τις γυμνασιακές σπουδές του.
Σε μία σχολική παράσταση παίζει τον ρόλο του Κρέοντα στην τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος.[4]
Πρώτη εμφάνιση στα γράμματα
Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1902 πηγαίνει στην Αθήνα για πανεπιστημιακές σπουδές. Φοιτά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1906 παίρνει το δίπλωμα του διδάκτορα της Νομικής με άριστα. Στο πτυχίο του Νίκου Καζαντζάκη φαίνεται και η υπογραφή του Κωστή Παλαμά, ο οποίος ήταν γραμματέας στο πανεπιστήμιο, θέση μία και μοναδική τότε.[7]
Το 1906 πρωτοεμφανίζεται[7] στα ελληνικά γράμματα με το μυθιστόρημα Όφις και Κρίνο (με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή),[8] για να ακολουθήσουν την ίδια χρονιά το δοκίμιο Η Αρρώστια του Αιώνος και έπειτα το θεατρικό έργο Ξημερώνει. Το τελευταίο το υποβάλλει στον Παντελίδειο Δραματικό Αγώνα και επαινείται, δίχως όμως ούτε αυτό ούτε κανένα άλλο εκείνη τη χρονιά να βραβευθεί. Την επόμενη χρονιά ο Καζαντζάκης υποβάλλει ανεπιτυχώς και αυτή τη φορά δύο ακόμη θεατρικά του έργα στον ίδιο διαγωνισμό, το Έως πότε;, το οποίο επαινείται, και το Φασγά, ενώ γράφει και ένα δεύτερο μυθιστόρημα, τις Σπασμένες Ψυχές. Ακολουθούν δύο ακόμη θεατρικά έργα, Κωμωδία, τραγωδία μονόπρακτη και Η Θυσία, το οποίο δημοσιεύεται αργότερα με τον τίτλο Ο Πρωτομάστορας. Το τελευταίο θα υποβληθεί το 1910 στον Λασσάνειο Δραματικό Αγώνα και θα κερδίσει το πρώτο βραβείο, ενώ θα διασκευαστεί και σε λιμπρέτο από τον Μανόλη Καλομοίρη ο οποίος θα το μελοποιήσει σε όπερα.[9]
Παράλληλα αρθρογραφεί σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά υπό τα ψευδώνυμα Ακρίτας, Κάρμα Νιρβαμή και Πέτρος Ψηλορείτης,[8] ενώ το 1907 ξεκινά μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Σημαντική επίδραση στον Καζαντζάκη είχαν οι διαλέξεις του Ανρί Μπεργκσόν, τις οποίες παρακολουθούσε και τον οποίο θα παρουσιάσει στην Αθήνα με ένα δοκίμιό του το 1912. Το 1909 επιστρέφει στην Ελλάδα και εκδίδει στο Ηράκλειο τη διατριβή του επί υφηγεσία Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη Φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας. Το 1910 εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα και το 1911 παντρεύεται τη Γαλάτεια Αλεξίου, στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, στο νεκροταφείο Ηρακλείου, κι αυτό γιατί φοβόταν τον πατέρα του, που δεν ήθελε για νύφη τη Γαλάτεια.
Στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, το 1912, κατατάσσεται εθελοντής, αλλά τελικά διορίζεται στο γραφείο του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.
Σικελιανός και Νίκος Καζαντζάκης
Το 1910 ήταν ένας εκ των ιδρυτών του Εκπαιδευτικού Ομίλου,[8] μέσω του οποίου συνδέθηκε φιλικά, το 1914, με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό. Μαζί ταξίδεψαν στο Άγιον Όρος, όπου διέμειναν περίπου σαράντα ημέρες, ενώ περιηγήθηκαν και σε πολλά ακόμα μέρη της Ελλάδας αναζητώντας «τη συνείδηση της γης και της φυλής τους»:[2] Αθήνα, Ελευσίνα, Δελφοί, Κόρινθος, Μυκήνες, Άργος, Τεγέα, Σπάρτη, Μυστράς κ.α. Την περίοδο αυτή ήρθε σε επαφή και με το έργο του Δάντη, τον οποίο ο ίδιος χαρακτηρίζει στα ημερολόγιά του ως έναν από τους δασκάλους του, μαζί με τον Όμηρο και τον Μπεργκσόν, ενώ ο Παντελής Πρεβελάκης, φίλος και βιογράφος του, θεωρεί πως τότε άναψε και η πρώτη σπίθα που θα έδινε έπειτα από 24 χρόνια την Οδύσεια.[2] Το 1915 σχεδιάζουν με τον Ι. Σκορδίλη να κατεβάσουν ξυλεία από το Άγιον Όρος. Η αποτυχημένη αυτή εμπειρία, μαζί με μία άλλη παρόμοια, το 1917, όπου με έναν εργάτη, τον Γιώργη Ζορμπά, προσπαθούν να εκμεταλλευθούν ένα λιγνιτωρυχείο στην Πραστοβά της Μάνης, θα μεταμορφωθούν πολύ αργότερα στο μυθιστόρημα Bίος και Πολιτεία του Aλέξη Zορμπά.[4][5] Το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος διόρισε τον Καζαντζάκη Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Περιθάλψεως με αποστολή τον επαναπατρισμό Ελλήνων από την περιοχή του Καυκάσου. Οι εμπειρίες που αποκόμισε αξιοποιήθηκαν αργότερα στο μυθιστόρημά του Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται. Τον επόμενο χρόνο, μετά την ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων, ο Καζαντζάκης αποχώρησε από το Υπουργείο Περιθάλψεως και πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια στην Ευρώπη.
Το 1923 χωρίζουν οι δρόμοι του Καζαντζάκη και του Σικελιανού. Θα ξανασμίξουν έπειτα από 19 χρόνια, το 1942.[4]
Οδύσσεια
Τέλη 1924 ξεκινά να γράφει το έπος της ζωής του, την Οδύσσεια.[ii] 33.333 17σύλλαβοι στίχοι χωρισμένοι σε 24 ραψωδίες. Και περίπου 7.500 αθησαύριστες λέξεις, οι οποίες δεν υπάρχουν σε κανένα λεξικό της Ελληνικής.[10]
Αρχές του 1925 γράφει τις ραψωδίες Α έως και Ζ. Και το 1927 ολοκληρώνει την α΄ γραφή (ραψωδίες Η έως και Ω). Ακολουθούν άλλες έξι γραφές: η β΄ γραφή το 1929-1930, η γ΄ το 1931, η δ΄ το 1933, η ε΄ το 1935, η στ΄ το 1937 και η τελική ζ΄ το 1938. Συνολικές ώρες εργασίας περίπου 15.000.[4] Η πρώτη έκδοση της Οδύσειας γίνεται γεγονός το 1938 και αφιερώνεται στην Αμερικανίδα Joe MacLeod, χορηγό της έκδοσης.[3]
Η εκτύπωση της δεύτερης έκδοσης αρχίζει τον Οκτώβριο του 1955, με φιλολογική και τυπογραφική επιμέλεια του Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλη, και ολοκληρώνεται τον Νοέμβρη του 1957, μετά τον θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη. Οδύσσεια, με δύο σίγμα, αυτή τη φορά ο τίτλος και δίχως την αφιέρωση της πρώτης έκδοσης.
Ιδιόγραφη περίληψη της Οδύσσειας από τον δημιουργό της στάλθηκε στον Παντελή Πρεβελάκη τέλη Δεκέμβρη 1938.[3][4]
Ταξίδια
Ο Καζαντζάκης ταξίδεψε πολύ στη ζωή του: Νάξος, Αθήνα, Παρίσι, Άγιον Όρος, Καύκασος, Βιέννη, Βερολίνο, Ιταλία, Κύπρος, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Σινά, Ρωσία, Κίνα, Ιαπωνία, Ισπανία, Τσεχοσλοβακία, Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία κ.α.
Το 1922 επισκέφτηκε τη Βιέννη, όπου ήρθε σε επαφή με το έργο του Φρόυντ και τις βουδιστικές γραφές. Επισκέφτηκε ακόμα τη Γερμανία, ενώ το 1924 έμεινε για τρεις μήνες στην Ιταλία. Την περίοδο 1923-1926 πραγματοποίησε επίσης αρκετά δημοσιογραφικά ταξίδια στη Σοβιετική Ένωση, την Παλαιστίνη, την Κύπρο και την Ισπανία, όπου του παραχώρησε συνέντευξη ο δικτάτορας Πρίμο ντε Ριβέρα.[5] Τον Οκτώβριο του 1926 πήγε στη Ρώμη και πήρε συνέντευξη από τον Μπενίτο Μουσολίνι.[5] Επίσης, εργάστηκε ως ανταποκριτής των εφημερίδων Ακρόπολις, Ελεύθερος Λόγος, Ελεύθερος Τύπος, Η Καθημερινή κ.ά.[8] Είχε, βέβαια, γνωριστεί με την Ελένη Σαμίου, το 1924 (το διαζύγιο με την Γαλάτεια εκδόθηκε το 1926), με την οποία έζησε 21 χρόνια χωρίς γάμο. Παντρεύτηκαν το 1945 κι αυτό γιατί με τον καλό του φίλο, τον Άγγελο Σικελιανό και τη δεύτερη γυναίκα του, θα πήγαιναν στις ΗΠΑ. Το 1925 ο Καζαντζάκης συλλαμβάνεται στο Ηράκλειο της Κρήτης, αλλά κρατείται μόνο για είκοσι τέσσερεις ώρες, επειδή από το 1924 είχε αναλάβει την πνευματική ηγεσία μιας κομμουνιστικής οργάνωσης δυσαρεστημένων προσφύγων και παλαιμάχων από τη Μικρασιατική εκστρατεία.[5] Σ' αυτό το επεισόδιο αναφέρεται ο Παντελής Πρεβελάκης και η Έλλη Αλεξίου.[11]
Το 1927 ξεκίνησε την ανθολογία των ταξιδιωτικών του άρθρων για την έκδοση του πρώτου τόμου του Ταξιδεύοντας, ενώ το περιοδικό Αναγέννηση, του Δημήτρη Γληνού, δημοσίευσε την Aσκητική, το φιλοσοφικό του έργο. Τον Οκτώβριο του 1927, ο Καζαντζάκης φεύγει για τη Μόσχα προσκαλεσμένος από την κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης, για να πάρει μέρος στις γιορτές για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Εκεί γνωρίστηκε με τον Ελληνορουμάνο λογοτέχνη Παναΐτ Ιστράτι, μαζί με τον οποίον επέστρεψε στην Ελλάδα. Τον Ιανουάριο του 1928 στο θέατρο «Αλάμπρα», στην Αθήνα, μιλάνε εξυμνώντας τη Σοβιετική Ένωση, ο Καζαντζάκης και ο Ιστράτι. Στο τέλος της ομιλίας έγινε και διαδήλωση. Τόσο ο Καζαντζάκης όσο και ο συνδιοργανωτής της εκδήλωσης Δημήτρης Γληνός διώχθηκαν δικαστικά. Η δίκη ορίσθηκε στις 3 Απριλίου, αναβλήθηκε μερικές φορές και δεν έγινε ποτέ.
Τον Απρίλιο, ο Καζαντζάκης, ξαναβρέθηκε στη Ρωσία, όπου γράφει ένα κινηματογραφικό σενάριο για το ρωσικό κινηματογράφο με θέμα από τη Ελληνική Επανάσταση του 1821, Το Κόκκινο Μαντήλι.[2] Τον Μάιο του 1929 απομονώθηκε σε ένα αγρόκτημα στην Τσεχοσλοβακία, όπου ολοκλήρωσε στα Γαλλικά τα μυθιστορήματα Toda-Raba (μετονομασία του αρχικού τίτλου Moscou a crié) και Kapétan Élia. Τα έργα αυτά εντάσσονταν στην προσπάθεια του Καζαντζάκη να καταξιωθεί διεθνώς ως συγγραφέας. Η γαλλική έκδοση του μυθιστορήματος Toda-Raba έγινε με το ψευδώνυμο Nikolaï Kazan. Το 1930 θα δικαζόταν, πάλι, ο Καζαντζάκης για αθεϊσμό, για την Ασκητική. Η δίκη ορίσθηκε για τις 10 Ιουνίου, αλλά κι αυτή δεν έγινε ποτέ.
To 1931 επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε εκ νέου στην Αίγινα, όπου ανέλαβε τη συγγραφή ενός γαλλοελληνικού λεξικού. Mετέφρασε ακόμα τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Επίσης, έγραψε ένα μέρος των ωδών που ονόμαζε κάντα. Αυτά ενσωματώθηκαν αργότερα σ' έναν τόμο με τίτλο Τερτσίνες (1960). Αργότερα, ταξίδεψε στην Ισπανία ξεκινώντας παράλληλα τη μετάφραση έργων Ισπανών ποιητών. Το 1935 πραγματοποίησε ταξίδι στην Ιαπωνία και την Κίνα εμπλουτίζοντας τα ταξιδιωτικά του κείμενα. Λίγο αργότερα, πλήθος κειμένων του δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες ή περιοδικά, ενώ το μυθιστόρημά του Ο Βραχόκηπος, που το είχε γράψει στα Γαλλικά, εκδόθηκε στην Ολλανδία και τη Χιλή. Κατά την περίοδο της κατοχής, συνεργάστηκε με τον Ιωάννη Κακριδή για την μετάφραση της Ιλιάδας.« Γιατί το Φως είναι ένα, αδιαίρετο,
κι οπουδήποτε νικήσει ή νικηθεί,
νικάει και νικιέται και μέσα σου.» —Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο
Το 1943 ολοκλήρωσε το γράψιμο του μυθιστορήματός του Bίος και Πολιτεία του Aλέξη Zορμπά.
Ακρίτας (1945-1957)
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, δραστηριοποιήθηκε έντονα στην ελληνική πολιτική ζωή, αναλαμβάνοντας την προεδρία της Σοσιαλιστικής Εργατικής Κίνησης, ενώ διετέλεσε και υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου της κυβέρνησης του Σοφούλη από τις 26 Νοεμβρίου του 1945 έως τις 11 Ιανουαρίου του 1946. Παραιτήθηκε από το αξίωμά του μετά από την ένωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Το Μάρτιο του 1945 προσπαθεί να πάρει μια θέση στην Ακαδημία της Αθήνας, αλλά αποτυγχάνει για δύο ψήφους. Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου παντρεύεται την Ελένη Σαμίου, στον Άι - Γιώργη τον Καρύτση, με κουμπάρους τον Άγγελο και την Άννα Σικελιανού.Προτομή του Καζαντζάκη στο Ηράκλειο.
Δυο φορές, τουλάχιστον, προτάθηκε ο Καζαντζάκης για το Βραβείο Νόμπελ. Για πρώτη φορά προτάθηκε το 1947, από τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκο Βέη,[12] ο οποίος είχε προτείνει, την ίδια χρονιά, για βράβευση και τον Άγγελο Σικελιανό, με διαφορετική πρόταση. Μαζί με τον Σικελιανό προτάθηκαν επίσης και το 1950, σε μια κοινή πρόταση, από τον Hjalmar Gullberg της Σουηδικής Ακαδημίας.[13]
Το 1947 διορίστηκε στην UNESCO με αποστολή την προώθηση μεταφράσεων κλασικών λογοτεχνικών έργων, με απώτερο στόχο τη γεφύρωση των διαφορετικών πολιτισμών. Παραιτήθηκε τελικά το 1948, προκειμένου να αφοσιωθεί στο λογοτεχνικό του έργο. Για τον σκοπό αυτό εγκαταστάθηκε στην Αντίμπ της Γαλλίας, όπου τα επόμενα χρόνια ακολούθησε μία ιδιαίτερα παραγωγική περίοδος, κατά την οποία ολοκλήρωσε το μεγαλύτερο μέρος του πεζογραφικού του έργου.
Το 1953 προσβλήθηκε από μία μόλυνση στο μάτι, γεγονός που τον υποχρέωσε να νοσηλευτεί αρχικά στην Ολλανδία και αργότερα στο Παρίσι. Τελικά έχασε την όρασή του από το δεξί μάτι.
Ενώ ο Καζαντζάκης είχε επιστρέψει από την Αντίμπ στην Ελλάδα, η Ορθόδοξη Εκκλησία εκκινούσε τη δίωξή του. Κατηγορήθηκε ως ιερόσυλος, με βάση αποσπάσματα από τον Kαπετάν Mιχάλη και το σύνολο του περιεχομένου του Τελευταίου Πειρασμού (1953), έργο το οποίο δεν είχε ακόμη κυκλοφορήσει στην Ελλάδα. Το 1954 η Ιερά Σύνοδος με έγγραφό της ζητούσε από την κυβέρνηση την απαγόρευση των βιβλίων του Νίκου Καζαντζάκη.[iii]
Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, απαντώντας στις απειλές της εκκλησίας για τον αφορισμό του, έγραψε σε επιστολή του:
Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ.
Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς ήταν αντίθετος σε κάτι τέτοιο ο οικουμενικός πατριάρχης Αθηναγόρας.[14] Η Εκκλησία της Ελλάδας όντας αυτοκέφαλη, υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο μόνο δογματικά. Επομένως, για τις οποιεσδήποτε ποινές που τυχόν επιβάλλει δε χρειάζεται την έγκριση του Πατριαρχείου. Βέβαια, τελικά δεν αφορίστηκε ο Καζαντζάκης, αλλά η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδας τον κατέκρινε και το όνομά του εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να φέρει το στίγμα αυτό στους κόλπους της της εκκλησίας. Επίσης, ο Τελευταίος Πειρασμός καταγράφτηκε στον Κατάλογο των Απαγορευμένων Βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, το καταργηθέν πλέον Index Librorum Prohibitorum. Ο Καζαντζάκης απέστειλε τότε σχετικό τηλεγράφημα στην Επιτροπή του Index με τη φράση του χριστιανού απολογητή Τερτυλλιανού «Ad tuum, Domine, tribunal appello», δηλαδή «Στο Δικαστήριό σου, Κύριε, κάνω έφεση».
Ο «Ζορμπάς» του Καζαντζάκη, εκδόθηκε στο Παρίσι το 1947 και με την επανέκδοση του, το 1954, βραβεύτηκε ως το καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς. Το 1955, ο συγγραφέας μαζί με τον Κακριδή αυτοχρηματοδότησαν την έκδοση της μετάφρασης της Ιλιάδας, ενώ την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε τελικά στην Ελλάδα ο Τελευταίος Πειρασμός. Τον επόμενο χρόνο, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου στην Αθήνα για τους τρεις τόμους Θέατρο Α΄, Β΄, Γ΄ και με το Παγκόσμιο Βραβείο Ειρήνης στη Βιέννη, ένα βραβείο το οποίο προερχόταν από το σύνολο των τότε Σοσιαλιστικών χωρών. Καθώς μια από αυτές ήταν η Κίνα επιχείρησε δεύτερο ταξίδι εκεί τον Ιούνιο του 1957, προσκεκλημένος της κινεζικής κυβέρνησης. Επέστρεψε με κλονισμένη την υγεία του προσβληθείς από λευχαιμία. Νοσηλεύτηκε στην Κοπεγχάγη της Δανίας και το Φράιμπουργκ (Freiburg im Breisgau) της Γερμανίας, όπου τελικά κατέληξε στις 26 Οκτωβρίου του 1957 σε ηλικία 74 ετών. Εντούτοις, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, η λευχαιμία εμφανίστηκε στον Καζαντζάκη κατά το χειμώνα του 1938, 19 χρόνια πριν απ' το τέλος του, το οποίο αποδίδεται σε βαριάς μορφής ασιατική γρίπη.[iv]
Η σορός του μεταφέρθηκε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Η Ελένη Καζαντζάκη ζήτησε από την Εκκλησία της Ελλάδος να τεθεί η σορός του σε λαϊκό προσκύνημα, επιθυμία την οποία ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Θεόκλητος απέρριψε. Έτσι, η σορός του συγγραφέα μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο. Έπειτα από μεγάλη λειτουργία στον Ναό του Αγίου Μηνά, παρουσία του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου και 17 ακόμη ιερέων, έγινε η ταφή του Νίκου Καζαντζάκη, στην οποία όμως εκείνοι δεν συμμετείχαν κατόπιν απαγόρευσης του Αρχιεπισκόπου. Η ταφή έγινε στην Τάπια Μαρτινέγκο,[15] πάνω στα βενετσιάνικα τείχη τού Ηρακλείου, διότι η ταφή του σε νεκροταφείο απαγορεύτηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος. Τη σορό συνόδευσαν ο τότε υπουργός Παιδείας Αχιλλέας Κ. Γεροκωστόπουλος και ο ιερέας Σταύρος Καρπαθιωτάκης, ο οποίος αργότερα τιμωρήθηκε.Φωτογραφία από τον τάφο του Καζαντζάκη.
Στον τάφο του Νίκου Καζαντζάκη χαράχθηκε, όπως το θέλησε ο ίδιος, η επιγραφή:
Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος.
Έργο
Δεν υπάρχει άλλος Νεοέλληνας συγγραφέας που να έχει τόσο πολύ υβρισθεί, προπηλακισθεί, διαβληθεί, συκοφαντηθεί, για διάφορα ζητήματα, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης. Ουδένα αυτός ο άνθρωπος έβλαψε. Και, όμως, κατά περιόδους όλοι απάνω του επέπεσαν. Γύρω από τον Καζαντζάκη πλέκτηκε μια τερατώδης μυθολογία, για ό,τι έκανε και για ό,τι δεν έκανε, για ό,τι έπρεπε να κάνει και δεν το έκανε και ούτω καθ' εξής. Σαν να τον είχαν βάλει κάτω από μικροσκόπιο. Και έβλεπαν ό,τι ήθελαν να βλέπουν και έλεγαν ό,τι ήθελαν να πουν.[7]
Για την ακέραιη παρουσία του καταπολεμήθηκε και από την Πολιτεία και από την Εκκλησία.[2]
Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε πολυγραφότατος.[v] Ασχολήθηκε σχεδόν με κάθε είδος λόγου: Ποίηση (δραματική, επική, λυρική), δοκίμιο, μυθιστόρημα (στα Ελληνικά και στα Γαλλικά), ταξιδιωτικές εντυπώσεις, αλληλογραφία, παιδικό μυθιστόρημα, μετάφραση (από τα Αρχαία Ελληνικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά, Γερμανικά και Ισπανικά), κινηματογραφικά σενάρια, ιστορία, σχολικά βιβλία, παιδικά βιβλία (διασκευή και μετάφραση), λεξικά (γλωσσικά και εγκυκλοπαιδικά), δημοσιογραφία, κριτική, αρθρογραφία.
Το κύριο σώμα του έργου του αποτελείται από την Ασκητική, η οποία είναι ο σπόρος απ' όπου βλάστησε όλο του το έργο, την Οδύσεια, δίπλα στην οποία όλα τα υπόλοιπα χαρακτηρίζονται ως «πάρεργα», τους «21 σωματοφύλακες της Οδύσειας», τις Τερτσίνες, τις 14 τραγωδίες που περιέχονται στους τρεις τόμους Θέατρο Α΄, Β΄, Γ΄, τα 9 μυθιστορήματα της όψιμης ηλικίας του, τις εντυπώσεις από τα ταξίδια του σε Ιταλία, Αίγυπτο, Σινά, Ρωσία, Ισπανία, Ιαπωνία, Κίνα, Αγγλία, Ιερουσαλήμ, Κύπρο και Πελοπόννησο, τις μεταφράσεις του Δάντη και του Ομήρου και τέλος τις επιστολές του προς τη Γαλάτεια Αλεξίου και τον Παντελή Πρεβελάκη.[4]Το σπίτι του συγγραφέα (δεξιά) στην Αίγινα, φωτογραφημένο τον Αύγουστο του 1937
Εργογραφία
- ΠΟΙΗΣΗ
- Οδύσεια (έπος σε 33.333 δεκαεπτασύλλαβους στίχους), Πυρσός, Αθήνα, 1938
- Τερτσίνες, Τυπ. Κωνσταντινίδη & Μιχαλά, Αθήνα, 1960
- Ακρίτας (σχεδίασμα έπους)[4]
- ΘΕΑΤΡΟ[3]
- Ξημερώνει, Αθήνα, 1906
- Έως πότε;, Αθήνα, 1907
- Φασγά, Αθήνα, 1907
- Κωμωδία, τραγωδία μονόπρακτη (με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης), Κρητική Στοά, Ηράκλειο, 1909
- Ο Πρωτομάστορας (Η Θυσία) (με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης), αφιερωμένη στον Ίδα (Ίωνα Δραγούμη), Εστία, Αθήνα, 1910
- Ο Οθέλλος ξαναγυρίζει, Αίγινα, 1936
- Θέατρο Α' - Τραγωδίες με αρχαία θέματα: Προμηθέας (τριλογία), Κούρος, Οδυσσέας, Μέλισσα, Δίφρος, Αθήνα, 1955
- Θέατρο Β΄ - Τραγωδίες με βυζαντινά θέματα: Χριστός, Ιουλιανός ο Παραβάτης, Νικηφόρος Φωκάς, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, Δίφρος, Αθήνα, 1956
- Θέατρο Γ' - Τραγωδίες με διάφορα θέματα: Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Σόδομα και Γόμορρα, Βούδας, Δίφρος, Αθήνα, 1956
- ΣΕΝΑΡΙΑ[4]
- Το Κόκκινο Μαντίλι
- Άγιος Παχώμιος και Σία
- Μουχαμέτης
- Μια Έκλειψη Ηλίου
- Λένιν
- Βούδας
- Δον Κιχώτης
- Δεκαήμερο
- Αιώνια Ελλάδα (σχέδιο σεναρίου)
- ΔΟΚΙΜΙΑ
- Η Αρρώστια του Αιώνος (με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή), Πινακοθήκη ΣΤ΄ (Μάρτιος-Απρ.-Μάιος 1906), σ. 8-11, 26-27, 46-47[1]
- Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη Φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας, Αλεξίου, Ηράκλειο, 1909
- H.Bergson, τυπ. Μαίσνερ και Καργαδούρη, Αθήνα, 1912
- Ασκητική, Salvatores Dei, χ.ε., Αθήνα, 1945
- Συμπόσιον, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1971
- ΙΣΤΟΡΙΑ
- Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, Ελευθερουδάκης, Αθήνα, 1930[8]
- ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ
- Όφις και Κρίνο (με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή), χ.ε., Αθήνα, 1906
- Σπασμένες Ψυχές (με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης), Ο Νουμάς, Αθήνα, 1909-1910
- Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Τυπ. Δημητράκου, Αθήνα, 1946
- Ο Καπετάν Μιχάλης, Μαυρίδης, Αθήνα, 1953
- Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Δίφρος, Αθήνα, 1954[vi]
- Ο Τελευταίος Πειρασμός, Δίφρος, Αθήνα, 1955[vii]
- Τόντα-Ράμπα, μετάφραση Γιάννης Μαγκλής, Δίφρος, Αθήνα, 1956[viii]
- Ο Φτωχούλης του Θεού, Δίφρος, Αθήνα, 1956
- Ο Βραχόκηπος, μετάφραση Παντελής Πρεβελάκης, Εστία, Αθήνα, 1960[ix]
- Αναφορά στον Γκρέκο, Τυπ. Κωνσταντινίδη, Αθήνα, 1961
- Οι Αδερφοφάδες, χ.ε., Αθήνα, 1963
- ΤΑΞΙΔΙΑ
- Ταξιδεύοντας: Ιταλία - Αίγυπτος - Σινά, εκδόσεις Σεράπειον, Αλεξάνδρεια, 1927
- Τι είδα στη Ρουσία (από τα ταξίδια μου), Στοχαστής, Αθήνα, 1928
- Ταξιδεύοντας: Ισπανία, Πυρσός, Αθήνα, 1937
- Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία - Κίνα, Πυρσός, Αθήνα, 1938
- Ταξιδεύοντας: Αγγλία, Πυρσός, Αθήνα, 1941
- Ταξιδεύοντας: Ρουσία, Δίφρος, Αθήνα, 1956
- Ταξιδεύοντας: Ιταλία - Αίγυπτος - Σινά - Ιερουσαλήμ - Κύπρος - Ο Μοριάς, χ.ε., Αθήνα, 1961
- ΠΑΙΔΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
- Μέγας Αλέξανδρος, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1979
- Στα Παλάτια της Κνωσού, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1980
- ΓΡΑΜΜΑΤΑ
- Επιστολές προς τη Γαλάτεια, Δίφρος, Αθήνα, 1958
- Τετρακόσια Γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, Εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1965
- ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
- Νίτσε, Η γέννησις της τραγωδίας, Φέξης, Αθήνα, 1912
- Νίτσε, Τάδε Έφη Ζαρατούστρας, Φέξης, Αθήνα, 1913
- Μπερξόν, Το γέλοιο, Φέξης, Αθήνα, 1914
- Δαρβίνος, Η Καταγωγή των Ειδών, Φέξης, Αθήνα, 1915
- Σύγχρονη Ισπανική Λυρική Ποίηση, περιοδικό Ο Κύκλος, 1933-1934[8]
- Δάντης, Η Θεία Κωμωδία, Ο Κύκλος, Αθήνα, 1934
- Γκαίτε, Φάουστ [Α΄μέρος], εφημερίδα Καθημερινή (8/3-5/7/1937)
- Γιόργκενσεν Γιοχάνες (Jørgensen Johannes), Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, χ.ε., Αθήνα, 1951
- Όμηρος, Ιλιάδα (σε συνεργασία με τον Ι. Θ. Κακριδή), Εστία, Αθήνα, 1955
- Μακιαβέλι, Ο Ηγεμόνας, Γαλαξίας, Αθήνα, 1961
- Όμηρος, Οδύσσεια (σε συνεργασία με τον Ι.Θ. Κακριδή), Εστία, Αθήνα, 1965
Φιλμογραφία
Βασισμένες σε έργα του Νίκου Καζαντζάκη είναι οι ταινίες Αλέξης Ζορμπάς (1964)[16] σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη και Ο Τελευταίος Πειρασμός (1988)[17] σε σκηνοθεσία Μάρτιν Σκορσέζε. Η τελευταία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από πλήθος θρησκευόμενων πολιτών, αλλά και εισαγγελικές παρεμβάσεις και μηνύσεις.[18]
Μια ακόμα ταινία γυρίστηκε το 1957 βασισμένη στο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται. Ο τίτλος της ταινίας, που τη σκηνοθέτησε ο Ζυλ Ντασέν, είναι Εκείνος που έπρεπε να πεθάνει.[19]
Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται,[20] σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη, προβλήθηκε σαν τηλεοπτική σειρά από την ΕΡΤ την περίοδο 1975-1976.
Σημειώσεις
i. ^ 18 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο, 3 Μαρτίου σύμφωνα με το καινούργιο.[5]
ii.^ Η Οδύσεια [γράφεται με ένα σίγμα] του Νίκου Καζαντζάκη είναι ένα εντελώς πρωτότυπο έργο, διαφορετικό και ανεξάρτητο από τη μετάφραση της Οδύσσειας του Ομήρου.[21]
iii. ^ Το κατηγορητήριο που του απηύθυνε η Εκκλησία της Ελλάδος ήταν το εξής:[22][23]
«1. Διά του μυθιστορήματος "Καπετάν Μιχάλης" διασύρεται η Εκκλησία, διαπομπεύονται οι ιεροί αυτής θεσμοί και καθυβρίζεται το τριαδικόν του Θεού.
2. Το μυθιστόρημα "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται", εκτός του παραδόξου και ασεβούς τίτλου του, περιέχει διάθεσιν ασεβούς χρησιμοποιήσεως ιστορικών αληθειών του Ευαγγελίου. Εξ άλλου, διά του βιβλίου τούτου γίνεται διδασκαλία σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών θεωριών και περιυβρίζονται οι ποιμένες της Εκκλησίας.
3. Ο εκδοθείς εις Γερμανίαν "Τελευταίος πειρασμός" θεωρείται βιβλίον σκανδαλώδες και επικίνδυνον διά κάθε Χριστιανόν και, ως εκ τούτου, επιβάλλεται όπως -πάση θυσία- αποφευχθεί η εις την Ελληνικήν μετάφρασίς του. Ειδικώτερον, αναφέρεται, ότι διά του "Τελευταίου πειρασμού" υβρίζεται το Θεανδρικό πρόσωπο του Χριστού, ότι επιδιώκεται να καταρριφθεί η θεότης Αυτού, ως και η χριστιανική ηθική. Τονίζεται, εξ άλλου, ότι με μεγάλην φαντασιοκοπίαν και αχαλίνωτον αυθαιρεσίαν, παραποιείται εις αυτό, η διδαχή του Ευαγγελίου, και ό,τι είναι γραμμένο βάσει των θεωριών του Φρόυντ και του ιστορικού υλισμού.
4. Όλα τα εκδοθέντα έργα του Καζαντζάκη είναι του αυτού ασεβέστατου και αντεθνικού περιεχομένου με τα ανωτέρω βιβλία.»
iv. ^ Ο Καζαντζάκης, ταξιδεύοντας για την Κίνα, έπρεπε να εμβολιαστεί για βλογιά και χολέρα. Το εμβόλιο, όμως, κακοφόρμισε και του γύρισε σε γάγγραινα και με έξοδα της κυβέρνησης της Κίνας μεταφέρθηκε πρώτα στην Κοπεγχάγη και στη συνέχεια στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας. Η δυνατή του κράση βοήθησε στη θεραπεία της γάγγραινας. Προσβλήθηκε, όμως, από ασιατική γρίπη, βαριάς μορφής, που τον οδήγησε τελικά στο θάνατο.[4][24]
v.^ Χαρακτηριστική και αξιομνημόνευτη, για τη συγγραφική ταχύτητα του Καζαντζάκη, παραμένει η ολοκλήρωση της α΄ γραφής της έμμετρης μετάφρασης της Θείας Κωμωδίας του Δάντη, το καλοκαίρι του 1932, μέσα σε μόλις 45 ημέρες.[2]
vi. ^ Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται εκδόθηκε μεταφρασμένος πρώτα στη Νορβηγία, τον Ιανουάριο του 1951 και τον Φεβρουάριο στη Γερμανία.
vii. ^ Ο Τελευταίος Πειρασμός εκδόθηκε πρώτα στη Σουηδία και τη Νορβηγία το 1952.
viii. ^ Ο Τόντα-Ράμπα γράφτηκε απευθείας στα Γαλλικά κι εκδόθηκε στο Παρίσι το 1931. Μεταφρασμένο στα Eλληνικά, απ' τον Γιάννη Μαγκλή, εκδόθηκε στην Αθήνα το 1956.
ix. ^ Ο Βραχόκηπος είναι μετάφραση του Παντελή Πρεβελάκη από το γαλλικό πρωτότυπο, που γράφτηκε από τον Καζαντζάκη το 1936 με τίτλο Le Jardin des Rochers.Παραπομπές
- Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη
- Εκδόσεις Καζαντζάκη (Πάτροκλος Σταύρου)
- Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Νίκος Καζαντζάκης
- Τετρακόσια Γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, Eκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1965
- Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Νίκος Καζαντζάκης
- in.gr, 15 Ιουνίου 2007: Λύθηκε το «αίνιγμα» σχετικά με την ακριβή ημερομηνία γέννησης του Νίκου Καζαντζάκη
- Νίκος Καζαντζάκης, Όφις και Κρίνο, Εκδόσεις Καζαντζάκη (Πάτροκλος Σταύρου), Αθήνα, 2002
- Γ. Κ. Κατσίμπαλης, Βιβλιογραφία Ν. Καζαντζάκη, Α΄ 1906-1948, χ.ε., Αθήνα, 1958
- Νίκος Καζαντζάκης, Ο Πρωτομάστορας (Η Θυσία), Εκδόσεις Καζαντζάκη (Πάτροκλος Σταύρου), Αθήνα, 2012
- Νικόλαος Μαθιουδάκης, Ποιητικοί Νεολογισμοί στην 'ΟΔΥΣΕΙΑ' του Νίκου Καζαντζάκη: Χιλιάδες Αθησαύριστες Λέξεις Αναζητούν την Ταυτότητά τους, Πρακτικά του 10ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Κομοτηνή, 2012
- Έλλη Αλεξίου, Για να γίνει μεγάλος, Βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2004
- The Nomination Database for the Nobel Prize in Literature, 1901-1950, Πρόταση Νίκου Βέη (1947)
- The Nomination Database for the Nobel Prize in Literature, 1901-1950, Πρόταση Hjalmar Gullberg (1950)
- ekriti.gr: Η αλήθεια για το μη αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη και το επίσημο έγγραφο
- Πανεπιστήμιο Κρήτης, Σεμινάριο: Σχεδιασμός και ανάπτυξη ιστοσελίδων, Θέμα: Μνημεία του Χάνδακα στην περίοδο της Βενετοκρατίας. Τότε και σήμερα., Προμαχώνας Μαρτινέγκο
- Cine.gr: Αλέξης Ζορμπάς
- Cine.gr: The Last Temptation of Christ, Ο Τελευταίος Πειρασμός
- Ελευθεροτυπία, 7 Οκτωβρίου 2007: Ο τελευταίος φανατισμός
- Cine.gr: Celui qui Doit Mourir, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται
- Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ: Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται
- Νίκος Καζαντζάκης (επιμέλεια Νίκος Μαθιουδάκης), Οφις και Κρίνο, Έθνος, Αθήνα, 2014
- Ελευθεροτυπία, 7 Οκτωβρίου 2007: Καζαντζάκης Πενήντα Χρόνια Μετά: Ο αφορισμός που δεν έγινε
- cretalive.gr: «..Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή»
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου