Σκεφτείτε όλα τα διαφορετικά πράγματα που θα χαρακτηρίζατε όμορφα. Ένα μουσικό κομμάτι, ένα τοπίο, το πρόσωπο κάποιου ή το χαρακτήρα του,
ένα ζώο, ένα κτίριο, ένα βιβλίο, ένα άρωμα, ένα κόσμημα ή ένα λουλούδι.
Πώς γίνεται τόσα πολλά διαφορετικά πράγματα να χαρακτηρίζονται όμορφα; Και γιατί οπότε αισθανόμαστε την ομορφιά, όταν βλέπουμε,
μυρίζουμε, ακούμε ή αγγίζουμε κάτι που μας αρέσει, μας διαπερνά ένα ρίγος ευχαρίστησης;
Υπάρχει μια θεωρία που τα συνδέει όλα αυτά. Η εξελικτική αισθητική. Βρίσκουμε ελκυστικά όσα μπορεί να μας ωφελήσουν. Από ένα τοπίο, στο οποίο μπορεί να επιβιώσουμε, μέχρι ένα υγιές και κατάλληλο ταίρι. Από την άλλη, ενστικτωδώς μας απωθούν όσα είναι επικίνδυνα. Φίδια, αράχνες κ.λπ..
Οι ρίζες της θεωρίας οδηγούν σε μία από τις μορφές που επηρέασαν ιδιαίτερα την ανθρώπινη ιστορία. Τον άγγλο φυσιοδίφη του 19ου αιώνα, Κάρολο Δαρβίνο.
Ο Δαρβίνος συνέλαβε την ιδέα της εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής στη διάρκεια ενός πενταετούς ταξιδιού στη Νότια Αμερική τη δεκαετία του 1830.
Ζώα με χαρακτηριστικά που ταιριάζουν στο περιβάλλον, είναι πιθανότερο να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν και τα χαρακτηριστικά τους να περάσουν στην επόμενη γενιά. Τα ζώα που δεν προσαρμόζονται, δύσκολα επιβιώνουν κι είναι απίθανο να μεταδώσουν τα χαρακτηριστικά τους στις επόμενες γενιές.
Έτσι, δημιουργείται η εξέλιξη. Η ομορφιά παίζει κάποιο ρόλο σε αυτό.
Ο Δαρβίνος εξηγεί τη θεωρία του σχετικά με την ομορφιά στα δύο βιβλία του έργου: «Η καταγωγή του ανθρώπου». Ο τίτλος είναι παραπλανητικός, γιατί μόνο το ένα τρίτο αφορά στην εξέλιξη του ανθρώπου. Τα άλλα δύο τρίτα ασχολούνται με τη θεωρία του της σεξουαλικής επιλογής, με την οποία ήθελε να δείξει ότι τα ζώα έχουν τη δυνατότητα επιλογής, που βασίζεται στην αίσθηση της ομορφιάς. Έτσι, τα θηλυκά πουλιά επιλέγουν τα αρσενικά που βρίσκουν πιο όμορφα. Η ίδια επιλογή παρατηρείται σε έντομα και άλλα όντα σε όλο το ζωικό βασίλειο. Σε αυτά συμπεριέλαβε και τους ανθρώπους.
John Van Wyhe, διευθυντής του Darwin Online
Ο Δαρβίνος χρειάστηκε τριάντα χρόνια από τη στιγμή που συνέλαβε την εξέλιξη μέσω φυσικής επιλογής, μέχρι να φτάσει στη θεωρία της σεξουαλικής επιλογής. Δεν καταλάβαινε γιατί κάποια ζώα ―ειδικά, πουλιά― επεδείκνυαν χαρακτηριστικά, που ήταν ενάντια στη φυσική επιλογή.
Ο μεγαλύτερος παραβάτης: Το παγώνι.
Το ιριδίζον μπλε και πράσινο φτέρωμα του αρσενικού παγωνιού είναι από τα εντυπωσιακότερα θεάματα του ζωικού βασιλείου,αλλά στο τρέξιμο, στο πέταγμα ή στη μάχη δεν είναι βοήθεια, αλλά εμπόδιο.
Προβλημάτισε τόσο τον Δαρβίνο, που έγραψε: «Η θέα ενός φτερού στην ουρά ενός παγωνιού, με αρρωσταίνει».
Oι ιδέες του αποκρυσταλλώθηκαν, όταν δήλωσε ότι: «Δεν έχω αμφιβολία, πως αυτό είναι ωραίο για το θηλυκό».
Ο Δαρβίνος ήταν ο πρώτος που εισηγήθηκε ότι τα ζώα εκτιμούν την ομορφιά.
Πριν τον Δαρβίνο, πίστευαν ότι τα ζώα είναι σαν ρομπότ. Απλώς, ενεργούν χωρίς να σκέφτονται ή να κατανοούν και, σίγουρα, δεν αντιλαμβάνονται την ομορφιά. Θεωρούσαν πως αυτό ήταν κάτι, που έκανε τους ανθρώπους μοναδικούς. Όμως, σύμφωνα με τον Δαρβίνο, τα ζώα έχουν όμορφα στοιχεία, που δεν είναι χρήσιμα.
Η μόνη εξήγηση ήταν, πως τα ίδια τα ζώα τα αντιλαμβάνονται σαν κάτι όμορφο.
Το πιο διάσημο παράδειγμα, τα πουλιά, όπως το παγώνι. Γιατί έχει το παγώνι τόσο όμορφη ουρά; Είναι εμπόδιο. Το κάνει βαρύτερο, δυσκολεύεται να πετάξει, το βλέπουν τα αρπακτικά.
Η απάντηση, για τον Δαρβίνο, ήταν πως έτσι εντυπωσιάζει το θηλυκό.
Όποιος έχει δει παγώνια να περπατούν, ξέρει πως τα αρσενικά ανοίγουν τις ουρές τους μπροστά στα μούτρα των θηλυκών. Επιδεικνύονται ξανά και ξανά και ξανά. Προσπαθούν να τις εντυπωσιάσουν.
Το θηλυκό επιλέγει αυτό που θεωρεί πιο όμορφο ή εντυπωσιακό και μ΄ αυτό ζευγαρώνει. Έτσι διαμορφώνουν το είδος. Το αλλάζουν, το κάνουν αυτό που βρίσκουν ωραίο τα θηλυκά. Και, τυχαία, κάτι που βρίσκουμε κι εμείς ωραίο.
John Van Wyhe, διευθυντής του Darwin Online
To 1858, όταν ο Δαρβίνος έγραφε τη θεωρία της εξέλιξης, ένας άλλος φυσιοδίφης,
ο Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας, που είχε κάνει τις δικές του ανακαλύψεις,
έστειλε στον Δαρβίνο ένα σύγγραμμα, που περιέγραφε μια παρόμοια ιδέα.
Στη συνέχεια, θα τύπωναν μαζί τις εξελικτικές θεωρίες τους.
Ο Γουάλας συν-ανακάλυψε τη θεωρία της εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής.
Είναι σημαντικό να το υπενθυμίζουμε, γιατί συνήθως θεωρούμε δαρβινική τη θεωρία της εξέλιξης.Όμως η θεωρία παρουσιάστηκε αρχικά στο κοινό με δύο υπογραφές: Του Δαρβίνου και του Γουάλας.
Ο Άλφρεντ Γουάλας κατανόησε την εξέλιξη σε ένα άλλο ταξίδι. Ο Δαρβίνος με τα σκαθάρια στα Γκαλαπάγκος, ο Γουάλας στα νησιά της Ινδονησίας, «Νησιά των μπαχαρικών» τα έλεγαν.
Τον απορρόφησε η μελέτη της φύσης και, όπως και τον Δαρβίνο, τον εξέπληξε η ιδέα της ομορφιάς, που είναι διάχυτη στη φύση. Κυρίως, ο Γουάλας αποφάσισε να παρατηρήσει ένα αντικείμενο,
το οποίο συνέλεξε, περιέγραψε κι έφερε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα παραδείσια πτηνά,
ένα υπέροχο παράδειγμα φυσικής ομορφιάς.
Παραδόξως, ο Γουάλας πίστευε ότι η σεξουαλική επιλογή ―η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης της ομορφιάς― δεν αρκούσε για να κατανοήσουμε την εξέλιξη της ομορφιάς στη φύση. Κατά τον Γουάλας, η ομορφιά είναι φυσικό φαινόμενο, που οφείλεται στη φυσική επιλογή εξαιτίας του ανταγωνισμού μεταξύ αρσενικού και θηλυκού. Κατά τον Γουάλας, η ομορφιά σχετίζεται άμεσα με την επιβίωση κι όχι μόνο με την αναπαραγωγή. Δεν είναι θέμα επιλογής του θηλυκού.
Telmo Pievani, Πανεπιστήμιο της Πάντοβα
Οπότε, στους ανθρώπους και στα ζώα η ομορφιά είναι σημάδι ικανότητας.
Αυτό που διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα είναι η χρήση εργαλείων. Μα, φαίνεται πως χρησιμοποιούμε εργαλεία για τον ίδιο ακριβώς σκοπό.
Ο πέλεκυς χειρός. Το αρχαιότερο εργαλείο στην ιστορία του ανθρώπου.
Πολλοί πελέκεις χειρός βρέθηκαν σε όλο τον κόσμο, στην Ευρώπη, στην Αφρική, στην Ασία. Χρονολογούνται πριν από εκατομμύρια χρόνια. Κάποιοι, δεν φτιάχτηκαν από τον Homo sapiens,αλλά από τους προγόνους του, χιλιάδες χρόνια πριν δημιουργηθεί η Γλώσσα.
Με αυτά τα απλά εργαλεία έσφαζαν ζώα, έσκαβαν για να βρουν νερό ή βολβούς, έκοβαν ξύλα και καθάριζαν το φλοιό τους και τα πετούσαν στα θηράματα.
Το θέμα είναι, πως βρέθηκαν πολλά που δεν εμφανίζουν κανένα ίχνος χρήσης. Ίσως ήταν μεγάλα για να χρησιμοποιηθούν σε σφαγή. Φτιαγμένα από υλικά που δεν χρησιμοποιούνται στα τσεκούρια και λεπτοκομμένα, ήταν σαν κάτι που θα έβρισκες σε μαγαζί πολύτιμων λίθων. Ο σκοπός τους ήταν διαφορετικός. Ήταν διακοσμητικά.
«Κοίταξέ με! Εγώ μπορώ να φτιάξω κάτι τόσο όμορφο. Βρίσκω αυτά τα σπάνια υλικά. Είμαι ξεχωριστός μέσα στη φυλή. Μ΄ εμένα να ζευγαρώσεις!»Ο σκοπός των πρώτων έργων τέχνης που δημιουργήθηκαν, ήταν ίδιος με την ουρά του παγωνιού.
Ο αμυγδαλόσχημος πέλεκυς μεταφέρει την αίσθηση της ομορφιάς; Προσωπικά, απαντώ: «Ναι, χωρίς αμφιβολία». Είναι οπωσδήποτε ένα ωραίο αντικείμενο. Επειδή είναι καλοδουλεμένο, εκφράζει αισθητικές βλέψεις.
Αλλά επιμένω, πως μεταφέρει και μια μυστική ομορφιά μέσω μιας άλλης οδού, την οποία εμείς ακόμα δεν κατανοούμε.
Να σας εξηγήσω: Αν πάρω ένα CD και το δείξω σε κάποιον από ένα πολιτισμό που αγνοεί την τεχνολογία, δεν αποκλείεται να γοητευτεί από την τελειότητα του. Ιριδίζει, καθρεφτίζει και υποθέτω ότι θα το φορέσει στο λαιμό του. Μα δεν μπορεί να φανταστεί ότι μέσα υπάρχουν ήχοι και εικόνες.
Έτσι κι εμείς, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τι μεταφέρει ένας πέλεκυς πέρα από το αισθητικό, το πολιτισμικό και το χρονολογικό κομμάτι.
Giulio Calegari, αρχαιολόγος
Πρώτα, ο άνθρωπος χρησιμοποίησε πελέκεις, για να δείξει την ικανότητα του. Μετά, άρχισε να διακοσμεί τον εαυτό του με χρώματα και κοσμήματα από όστρακα και κόκαλα. Μετά, άρχισε να διακοσμεί το περιβάλλον του.
Σε ένα οροπέδιο από ασβεστόλιθο στο Αρντές της νότιας Γαλλίας, ανακαλύφθηκε το 1994 μια σπηλιά. Έχει ζωγραφιές στους τοίχους, που χρονολογούνται πριν από 30.000 χρόνια. Δημιουργήθηκαν από τους πρώτους ανθρώπους στην Ευρώπη, τους Ωρινάκιους. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα δείγματα προϊστορικής τέχνης. Το σπήλαιο Σοβέ-Πον ντ΄Αρκ.
Για να καταλάβουμε πώς εκφράζονταν μέσω της Τέχνης οι άνθρωποι πριν από 36.000 χρόνια, πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο ορισμός της Τέχνης σήμερα διαφέρει. Εκείνοι προσπαθούσαν να βρουν μια ισορροπία ανάμεσα στις αξίες που ήταν σημαντικές για τη ζωή και την επιβίωσή τους, την οργάνωση του κόσμου, τη μετάδοση της γνώσης και, υποθέτουμε, τον καθορισμό και την οργάνωση των κοινωνικών κωδικών, που βασίζονταν σε δεσμούς συγγένειας. Αφορά στους μύθους και την κοσμογονία, γενικά.
Από αυτή την άποψη, η ιδέα δεν είναι απαραίτητα η ομορφιά. Είναι η ισορροπία ανάμεσα στις κοινωνικές ανάγκες και στο ότι μπορεί να εκφραστεί με ευχάριστο, αρμονικό τρόπο. Αρμονικό, κοινωνικά και πνευματικά.
Jean-Michel Geneste, αρχαιολόγος
Οι άντρες και οι γυναίκες που κατοικούσαν και ζωγράφιζαν στο σπήλαιο ―απλουστεύω, γιατί είχαν πολλές δραστηριότητες― ήταν σωματικά σαν εμάς,
ή μάλλον, εμείς είμαστε σαν αυτούς γιατί αυτοί προϋπήρξαν και είχαν τις ίδιες
πνευματικές και γνωστικές ικανότητες με εμάς.
Bernard Gely, αρχαιολόγος
Στην κορυφή του Πον ντ΄Αρκ βρίσκεται ένα σύγχρονο κτίριο, αντίγραφο του παρακείμενου σπηλαίου. Στους τοίχους βρίσκονται πάνω από χίλιες απεικονίσεις. Ανάμεσά τους, εκατοντάδες ζωγραφιές ζώων. Άλογα, βουβάλια, μαλλιαροί ρινόκεροι. Είναι από τα αρχαιότερα γνωστά δείγματα τέχνης στον κόσμο.
Σε αντίθεση με τα φυτοφάγα, που απεικονίζονται σε άλλα σπήλαια, εδώ βλέπουμε συνεχώς αρπακτικά, πολλά από τα οποία έχουν εκλείψει. Λιοντάρια και ύαινες των σπηλαίων, πάνθηρες κι αρκούδες.
Αυτά τα ζώα, προφανώς, γοήτευαν τους αρχαίους.
Προϊστορική βραχογραφία στο σπήλαιο Σοβέ-Πον ντ’Αρκ της Γαλλίας.Η ομορφιά έγινε σημαντική από πολύ νωρίς. Στην προϊστορία, οι Homo sapiens,
οι Μαγδαλένιοι, οι Κρο-Μανιόν και, τελικά, στην περίοδο των ζωγράφων των σπηλαίων, επιλέγουν, διαλέγουν χρώματα και χρησιμοποιούν απίστευτες τεχνικές για να κάνουν στολίδια. Ήταν και εκπληκτικοί ζωγράφοι. Η ζωγραφική στο Σοβέ ή στο Λασκό είναι εξαιρετική, μεγαλειώδης. Για αυτό, νομίζω πως ήταν πολύ σημαντική γι΄ αυτούς.
Elisabeth Daynes, καλλιτέχνιδα ειδικευμένη στην παλαιολιθική εποχή
Το εξαιρετικό στο Σοβέ είναι η λεπτομερής χάραξη στα περιγράμματα των μορφών. Δημιουργεί μια σχεδόν τρισδιάστατη εντύπωση και δίνει την αίσθηση της κίνησης.Επίσης μοναδικό είναι το ότι τα ζώα αλληλεπιδρούν. Απεικονίζονται μαζί. Τα άλογα στις πεδιάδες, για παράδειγμα.
Μεγάλη προσοχή δόθηκε όχι μόνο στις ζωγραφιές, αλλά και στην προετοιμασία των τοίχων,
που καθαρίστηκαν από σαθρά υλικά, καθώς και στα υλικά με τα οποία ζωγράφισαν.
Στο σπήλαιο Σοβέ, αυτό που σήμερα λέμε ομορφιά, είναι αποτέλεσμα της ισορροπίας ανάμεσα στην ικανότητα του σπηλαίου να φιλοξενήσει τα έργα, τη μορφολογία, την ατμόσφαιρα, τις φόρμες του και την επιθυμία να φτιάξουν έργα που έχουν νόημα.
Σε όλο το χώρο του σπηλαίου, στο μονοπάτι και στους τοίχους είναι σαφές ότι αυτές οι γυναίκες και οι άνδρες, ακόμη και παιδιά, μπορούσαν να δουν μέσα στο σκοτάδι μορφές που τελειοποίησαν κι εν συνεχεία, έκαναν ανάγλυφες. Ταυτόχρονα, απεικόνιζαν νοερές εικόνες στους τοίχους.
Η αρμονία ανάμεσα στη στήριξη που προσφέρει η φύση και την ικανότητα προβολής του ανθρώπινου πνεύματος, δημιουργεί την ομορφιά αυτών των σπηλαίων.
Παρόμοια ζωγραφισμένα σπήλαια βρέθηκαν στη μακρινή Ινδονησία. Άρα, υπήρχαν άνθρωποι στην Ευρώπη και στην Ασία, που εξελίσσονταν ταυτόχρονα με τον ίδιο τρόπο. Κι όλοι ζωγράφιζαν τον κόσμο που έβλεπαν στους τοίχους των σπηλαίων.
Το φαινόμενο προέρχεται από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις κι απαιτεί ένα δημογραφικό επίπεδο και νοητικές, ψυχολογικές ικανότητες.
Εμφανίζεται σε όλο τον κόσμο την ίδια περίοδο, πριν 40.000 χρόνια. Εμφανίζεται στη δυτική Ευρώπη, στο σπήλαιο Σοβέ, αλλά και στη νοτιοανατολική Ασία, στη χερσόνησο της Ινδονησίας, όπου υπάρχει διακοσμημένο σπήλαιο με τοιχογραφίες, που χρονολογούνται από την ίδια περίοδο. Και στη βόρεια Αυστραλία υπάρχει συγκέντρωση τέτοιων εικόνων. Είναι πιθανό το ίδιο να συνέβαινε και στην Αφρική.
Συνεπώς, η εμφάνιση της ιδέας της ομορφιάς κάποια στιγμή πραγματοποιήθηκε σε πολλές εστίες. Εμφανίστηκε σε πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο με διαφορετικό περιβάλλον και πολιτιστικό πλαίσιο.
Προϊστορική βραχογραφία σε σπήλαιο του νησιού Sulawesi της Ινδονησίας.Η ιδέα της εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής προηγήθηκε του Δαρβίνου κατά πολλές χιλιάδες χρόνια. Ο Αριστοτέλης είχε εκφράσει την ιδέα του Δαρβίνου ότι διάφορα όντα εμφανίζονται, μα μόνο τα χρήσιμα επιβιώνουν.
Οι αρχαίοι έλληνες μελέτησαν την ομορφιά κι ανέπτυξαν πολλές θεωρίες. Πίστευαν πως αν κάποιος ήταν όμορφος, είχε κι εσωτερικές αρετές. Ανακάλυψαν πως κάθε τι ωραίο, απ΄ τα πρόσωπα ως τη μουσική, απ΄ τα γλυπτά ως τα κτίρια, είχαν κοινές γεωμετρικές αναλογίες. Έτσι, οι έλληνες γοητεύτηκαν από τη Γεωμετρία. Δημιούργησαν την ιδέα της χρυσής τομής, η οποία πίστευαν πως είχε θεϊκές ιδιότητες.
Ο Πλάτωνας πίστευε πως ότι βλέπουμε στη Γη είναι, απλά, η σκιά του θεϊκού. Τα ωραία πράγματα είναι αντίγραφα της ίδιας της ομορφιάς. Όλοι γεννιόμαστε με τη γνώση, λέει, αλλά την ξεχνάμε, όταν η ψυχή εγκλωβίζεται μέσα στο σώμα μας. Η μάθηση είναι ανάμνηση κι ο καλύτερος τρόπος να μάθεις, είναι εκτιμώντας την ομορφιά. Πρώτα, πρέπει να αναγνωρίσουμε τα ωραία πράγματα. Άνθη, ηλιοβασιλέματα, μουσική, άλλους ανθρώπους. Ακόμα κι ο πόθος μπορεί να ενταχθεί σ΄ αυτό.
Ποθώντας κάποιον, εκτιμάς την ομορφιά του σώματός του και βρίσκεσαι στο δρόμο προς τη γνώση. Μετά, πρέπει να αναγνωρίσουμε τι κοινό έχουν τα ωραία πράγματα. Χρώματα, σχήματα, μοτίβα, ήχους. Αυτή είναι η ιδανική μορφή του ωραίου.
Ο Πλωτίνος εξέλιξε τις ιδέες του Πλάτωνα δημιουργώντας αυτό που αργότερα ονομάστηκε Νεοπλατωνισμός. Η ομορφιά για τον Πλωτίνο είναι ένα εργαλείο για να φτάσουμε στην τελειότητα.
Ο Πλωτίνος, που ήθελε να καταλάβει γιατί η ομορφιά είναι σημαντική στη ζωή μας, είχε μια πολύ ωραία ιδέα.
Σκέφτηκε ότι ζούμε μια υλική ζωή περιορισμένη, πεπερασμένη, αλλά ονειρευόμαστε την τελειότητα και το ιδανικό και την καλοσύνη και όλα τα υψιπετή πράγματα. Δεν το συζητάμε συχνά, αλλά ενδόμυχα το ζητάμε. Και η ομορφιά είναι ό,τι μας ωθεί σε αυτή την ανοδική πορεία. Ίσως είναι ένα γρήγορο αυτοκίνητο, ένα όμορφο πιάτο, ένα ωραίο ζευγάρι παπούτσια. Αλλά όλα υποδηλώνουν την τελειότητα κι ενθαρρύνουν το εξελισσόμενο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης.
Αγαπάμε την ομορφιά, διότι μας υπόσχεται, μας υπενθυμίζει ότι μπορούμε να βρούμε την τελειότητα, που αγαπάμε τόσο πολύ.
John Armstrong, φιλόσοφος
Αυτή η σχέση ανάμεσα στην ομορφιά και το θεϊκό συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας.
Αν αναζητάτε την ομορφιά, πώς σας φαίνονται τα Μετέωρα; Είναι ένα από τα σημεία, όπου η γη φαίνεται να συναντά τον ουρανό.
Πριν από εκατομμύρια χρόνια αυτή η περιοχή ήταν βυθισμένη στο νερό. Ήταν μια μεγάλη λίμνη κι η υπόγεια ηφαιστειακή δραστηριότητα έσπρωξε πάνω αυτά τα βράχια, σαν γιγάντιες κολώνες.Βγήκαν από το νερό κι όπως τα νερά αποτραβήχτηκαν τα γυμνά βράχια έμειναν εκτεθειμένα και με τα χρόνια σφυροκοπήθηκαν από τα στοιχεία της φύσης, τον άνεμο, τον ήλιο, τον πάγο και τη βροχή.
Εξαιτίας της πνευματικότητας, τέχνη και θρησκεία συμπορεύονται ανά τους αιώνες. Είτε είναι ο Χριστιανισμός, το Ισλάμ ή ο Βουδισμός.
Σε πολλές περιόδους, η θρησκεία είχε σχεδόν το μονοπώλιο στην καλλιτεχνική δημιουργία.Πριν από εκατό περίπου χρόνια η τέχνη διαχωρίστηκε από την ομορφιά.
Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ απέρριψε τους κανόνες σύνθεσης των ιμπρεσιονιστών και ζωγράφισε τον εαυτό του με επίδεσμο στο αυτί.
Οι παραμορφώσεις του Πικάσο θεωρήθηκαν επίθεση στην κλασική ομορφιά της ανθρώπινης μορφής που έβλεπαν οι έλληνες, αν και ο Πικάσο λάτρευε την ελληνική τέχνη.
Ο σουρεαλισμός και ο κυβισμός κατακρίθηκαν για την έλλειψη ομορφιάς κι όπως εξελίχθηκε η τέχνη τον 20ό αιώνα, η ομορφιά απορρίφθηκε σαν μια επιφανειακή, αστική αξία.
Οι δεσποινίδες της Αβινιόν, Πικάσο, 1907
Ο στόχος δεν ήταν πια η ομορφιά, αλλά η εντύπωση. Η Τέχνη αρνήθηκε την ομορφιά κι έγινε μια ελιτίστικη φυσαλίδα, αδιάφορη για τους περισσότερους, που στράφηκαν στις ταινίες και τα περιοδικά για να ικανοποιήσουν τις αισθητικές ανάγκες τους.
Η ομορφιά, ειδικά στη σύγχρονη Τέχνη, δεν είναι της μόδας. Η Τέχνη αναζήτησε την ομορφιά σε όλη την ιστορία, αλλά το 1826 εφευρέθηκε η φωτογραφία. Όταν βγήκε η πρώτη φωτογραφία, αμέσως η προσπάθεια να δημιουργηθεί κάτι τόσο αληθινό και ωραίο, όπως η αληθινή ζωή, δεν είχε πλέον λόγο. Η σύγχρονη Τέχνη περνά πολύπλοκα μηνύματα. Θέλει να κάνει τον κόσμο να σκεφτεί, να βγει από την κατανάλωση εικόνων που μας επιβάλλονται κι είναι όλες ίδιες γιατί γίνονται ωραίες με το Photoshop.
Η ομορφιά τώρα είναι παγιωμένη. Όταν οι αρχαιολόγοι ανασκάψουν σε χίλια χρόνια στοιχεία του τώρα, θα δούμε μόνο ένα είδος ομορφιάς, εξαιτίας του Photoshop, εξαιτίας της χειραγώγησης των ειδώλων για να ταιριάζουν όλα σε αυτό που θεωρούμε ευχάριστο.
Ειδικά στις σύγχρονες Τέχνες, η αναζήτηση της εναλλακτικής ομορφιάς είναι υψηλός στόχος, ο οποίος έχει μία σημαντική ηθική διάσταση, που συνδέει την ομορφιά της σύγχρονης Τέχνης με την ιδέα των ελλήνων στοχαστών της κλασικής εποχής που έλεγαν «καλός καγαθός». Το ωραίο είναι καλό.
Η τεχνική ίσως είναι αρκετή για να χαρακτηριστεί κάποιος άριστος κι όταν μιλάμε για ένα αριστούργημα, ήταν το επίπεδο τελειότητας το οποίο έπρεπε να φτάσει κάποιος στον Μεσαίωνα, όταν υπήρχαν συντεχνίες καλλιτεχνών.
Σήμερα, η έμφαση για τον κόσμο της Τέχνης δεν δίνεται στα τεχνικά επιτεύγματα. Έχουμε προχωρήσει τόσο με τα ψηφιακά και τεχνικά εργαλεία που διαθέτουμε, ώστε η τεχνική αυτή καθ' εαυτή δεν είναι πια στο επίκεντρο. Το αληθινό επίτευγμα είναι η σκέψη, η σύλληψη του έργου τέχνης και η επίτευξη του επιθυμητού, ακριβούς αισθητικού αποτελέσματος.
Francesca Bacci, ιστορικός της Τέχνης
Δεν ξέρουμε ακόμα πώς αντιδρά ο εγκέφαλος στην ομορφιά.
Αυτό που θέλω να καταλάβω, κι αυτή είναι η προσωπική μου ιδέα, είναι πώς η πρόθεση του καλλιτέχνη επηρεάζει την αίσθηση του θεατή, σχετικά με το ερέθισμα. Όλα τα ερεθίσματα, όλα τα έργα τέχνης, δεν ταιριάζουν σε όλους. Άρα, κάποιος είναι πιο πρόθυμος να προσλάβει κάποιο θέμα, μια συγκεκριμένη αισθητική εμπειρία, εξαιτίας της φύσης του ή του πώς νιώθει τη συγκεκριμένη στιγμή.
Άρα, η αλληλεπίδραση της πρόθεσης του καλλιτέχνη και η προδιάθεση αυτού που γίνεται ο δέκτης, η προδιάθεση να προσλάβει αυτή την εμπειρία, πιθανώς δημιουργεί, τελικά, την αισθητική του έργου τέχνης.
Cinzia Di Dio, νευροβιολόγος
Ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα έργο τέχνης για να το θαυμάσει ο κόσμος. Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο, όταν δημιουργεί ο καλλιτέχνης; Και σε τι διαφέρει αυτό απ' ό,τι συμβαίνει στο μυαλό όσων βλέπουν τα δημιουργήματά του;
Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πώς και γιατί δημιουργούν οι άνθρωποι. Ενδιαφερόμαστε να μάθουμε, από νευρολογική άποψη, τι κάνει ο εγκέφαλος στη διάρκεια της δημιουργίας. Την τελευταία δεκαετία, μια βασική προσέγγιση που χρησιμοποιείται στη μελέτη νευρικών λειτουργιών, είναι η ανάλυση των εγκεφαλικών δικτύων. Η ιδέα είναι, πως όταν κάνουμε κάτι περίπλοκο, διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου συνομιλούν μεταξύ τους.
Συγκρίναμε την επικοινωνία περιοχών του εγκεφάλου καλλιτεχνών με τον εγκέφαλο μη καλλιτεχνών. Το ενδιαφέρον που ανακαλύψαμε είναι, πως ειδικά οι καλλιτέχνες και μόνο την ώρα της δημιουργίας, χρησιμοποιούσαν ταυτόχρονα δύο διαφορετικά δίκτυα, που συνήθως θεωρείται πως βρίσκονται σε αντίθεση.
Το «προεπιλεγμένο δίκτυο λειτουργίας του εγκεφάλου» ενεργοποιείται, για παράδειγμα, όταν κάποιος είναι αδρανής. Ίσως το μυαλό σας ταξιδεύει ή σκέφτεστε τι φάγατε το πρωί ή τι θα κάνετε όταν τελειώσει το πείραμα. Το άλλο δίκτυο που εμπλέκεται είναι το «εκτελεστικό δίκτυο», το οποίο χρησιμοποιούμε για να επικεντρωθούμε σε μία εργασία.
Κανονικά, βλέπουμε το ένα να ανάβει, όταν σβήνει το άλλο. Στη δημιουργική διαδικασία όμως, και ειδικά στους καλλιτέχνες, βρήκαμε ότι τα δύο δίκτυα ήταν ενεργά ταυτόχρονα και συνδέονταν μεταξύ τους.
David Melcher, νευρολόγος, Πανεπιστήμιο Τρέντο
«Η ομορφιά είναι υποκειμενική», λέει ένα γνωμικό. Δεν βρίσκουν όλοι ωραίο το ίδιο πράγμα. Μα όλοι συμφωνούν, πως κάποια πράγματα είναι ωραία.Ας δούμε αυτό το τοπίο. Μια γνωστή σκηνή, που βλέπουμε σε σπουδαία έργα τέχνης και σε φθηνές καρτ ποστάλ. Όλοι οι πολιτισμοί έλκονται από αυτό το τοπίο. Θεωρείται ωραίο, ακόμη και σε χώρες όπου δεν υπάρχει.
Γι΄ αυτό εμφανίζεται τόσο συχνά, με τόσες διαφορετικές μορφές. Ακόμα και η Apple χρησιμοποιεί μια εκδοχή του στο λογισμικό της.
Κοιτάξτε τις λεπτομέρειες του παραπάνω τοπίου: Ανοιχτός χώρος. Καθαρή ορατότητα. Γρασίδι, συστάδες δέντρων. Ίσως μπορείς να σκαρφαλώσεις σε ένα σε περίπτωση ανάγκης. Άφθονο νερό. Σημάδια ύπαρξης ζώων και πτηνών, καθώς και ποικίλα φυτά. Κι ένα μονοπάτι ή δρόμος που φτάνει μακριά, όπου ίσως βρίσκονται προστατευτικά βουνά.
Όπως παρατήρησε ο φιλόσοφος Ντένις Ντάτον, είναι ένα τοπίο που μοιάζει με τη σαβάνα του Πλειστόκαινου, που εξελίχθηκαν οι άνθρωποι κι είναι γεμάτο με πράγματα απαραίτητα για την επιβίωσή μας. Τροφή, καταφύγιο, ευκαιρίες και ασφάλεια.
Για πολλούς, αυτό το μέρος είναι όμορφο. Μας αρέσει η όψη και ο ήχος του.Γιατί όμως, το βρίσκουμε όμορφο; Γιατί οι άνθρωποι λατρεύουν τους καταρράκτες και τα ποτάμια; Γιατί λατρεύουμε τον ήχο του τρεχούμενου νερού;
Γιατί το τρεχούμενο νερό είναι καθαρό νερό και το χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε. Η φύση, μας έδωσε το ένστικτο να βρίσκουμε αυτό το μέρος ωραίο.
Το ένστικτο της ομορφιάς ―η πρωτογενής έλξη που νιώθουμε για κάποια πράγματα― παραμένει ακόμα ισχυρό. Δεν καθορίζει μόνο το τι μας ελκύει, μα και τη μορφή μας. Η αίσθηση του ωραίου σχημάτισε την εμφάνισή μας.
Η μορφή του σώματός μας σχηματίστηκε μέσω της σεξουαλικής επιλογής, αρσενικών και θηλυκών. Μία από τις προφανείς διαφορές είναι τα ανθρώπινα στήθη. Τα στήθη δεν χρειάζονται για την παραγωγή γάλακτος. Εννοώ, το μεγάλο μέγεθος είναι άχρηστο. Γιατί δημιουργήθηκε;
Γιατί το προτιμούσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι κι έγινε το πιο έντονο χαρακτηριστικό του είδους μας.
Οπότε, στη διάρκεια εκατομμυρίων ετών, το σχήμα και η εμφάνισή μας, άλλαξε ριζικά μέσω της σεξουαλικής επιλογής. Εκθρέψαμε τους εαυτούς μας και αλλάξαμε τους εαυτούς μας.
Αν μπορούσαμε να μεταφέρουμε έναν σημερινό άντρα ή γυναίκα, μισό εκατομμύριο χρόνια πίσω, κατά πάσα πιθανότητα, θα μας έβλεπαν σαν το πιο εντυπωσιακό πράγμα στη Γη, γιατί μόλις άρχιζαν να επιλέγουν τι προτιμούσαν, που σταδιακά οδήγησε σε μας.
Αντίστοιχα, αν φέρναμε ένα από εκείνα τα όντα στο σήμερα, θα το βρίσκαμε φρικτά άσχημο, γιατί θα διέφερε από τη δική μας αίσθηση του ωραίου.
John Van Wyhe, διευθυντής του Darwin Online
Ο Δαρβίνος έγραψε στην «Καταγωγή του ανθρώπου» για τη σεξουαλική επιλογή. Η ιδέα πως η ομορφιά εξελίσσεται μέσω της επιλογής των θηλυκών δεν ίσχυε μόνο για το ζωικό βασίλειο, αλλά συγκεκριμένα και για την εξέλιξη του ανθρώπου, για την εξέλιξη του Homo sapiens.
Ο Δαρβίνος ήταν πεπεισμένος ότι η σεξουαλική επιλογή ήταν ο λόγος της διαφοροποίησης των, λεγόμενων, ανθρώπινων φυλών, ακόμα και για τη δημιουργία των βασικών εξωτερικών κι αισθητικών χαρακτηριστικών των ανδρών και των γυναικών στη ζωή μας. Τώρα, δεν το θεωρούμε εντελώς αληθινό, γιατί αρχικά δεν υπήρχαν οι ανθρώπινες φυλές και τα εξωτερικά κι αισθητικά χαρακτηριστικά ανδρών και γυναικών οφείλονται σε επιλογές άλλου είδους. Πολιτισμικές, ας πούμε.
Αλλά σε κάποιο βαθμό ο Δαρβίνος είχε δίκιο, γιατί βλέπουμε ένα παράξενο φαινόμενο στην ανθρώπινη εξέλιξη. Το γεγονός, πως έχουμε πολιτισμικά πρότυπα ομορφιάς, που μπορούν να μας αλλάξουν βιολογικά. Οι άνθρωποι αποφασίζουν να παντρευτούν και να αναπαραχθούν, να φτιάξουν μια νέα γενιά, σύμφωνα με τα πολιτισμικά πρότυπα, τις ιδέες, ακόμα και τη μόδα.
Συνεπώς, η πολιτισμική εξέλιξη, λόγω της ομορφιάς και της επιλογής ανδρών και γυναικών αλλάζει τη βιολογία και τη ζωή μας. Άρα ο Δαρβίνος είχε δίκιο, πως η σεξουαλική επιλογή επηρεάζει ακόμη την εξέλιξή μας, αλλά δεν είναι ο λόγος ύπαρξης ανθρώπινων φυλών και λοιπά.
Telmo Pievani, Πανεπιστήμιο της Πάντοβα
Όμως, δεν είναι μόνο το ένστικτο της ομορφιάς που εξελίσσεται ανά τους αιώνες, που καθορίζει την εμφάνισή μας. Σήμερα, πολλοί προσπαθούν να επισπεύσουν τη διαδικασία εξέλιξης της εμφάνισής μας με εναλλακτικά, πολύ πιο γρήγορα μέσα.
Η Σεούλ στη Νότια Κορέα απολαμβάνει μια μεγάλη οικονομική άνθηση. Στη δεκαετία του 1960 ο μέσος μισθός εκεί ήταν 64 δολάρια το χρόνο. Η χώρα ήταν φτωχή κι υπανάπτυκτη, όπως η Αφρική. Όμως, σήμερα οι μισθοί ανταγωνίζονται τους ευρωπαϊκούς.
Οι κορεάτες ξοδεύουν τον πρόσφατο πλούτο τους σε ένα πράγμα, ειδικά. Στην ομορφιά. Η βιομηχανία της ομορφιάς στην Κορέα είναι τεράστια. Μόδα, καλλυντικά, μα πάνω απ' όλα πλαστικές επεμβάσεις.
15% των ανδρών, ανάμεσά τους και ο πρώην πρόεδρος, έχουν κάνει επεμβάσεις. Το 50% των γυναικών μεταξύ 20 και 30 ετών έχουν κάνει θεραπείες. Είναι πλέον φυσικό, το δώρο μιας κοπέλας για την αποφοίτησή της να είναι μια επέμβαση στα βλέφαρα ή στη μύτη. Η Σεούλ έχει γίνει η πρωτεύουσα των πλαστικών επεμβάσεων στον κόσμο.
Στη Δύση, αυτό ίσως θεωρείται ματαιοδοξία, αλλά στην φιλόδοξη κοινωνία της Κορέας θεωρείται αυτο-βελτίωση, κάτι σαν επένδυση. Όπως η μόρφωση, έτσι και η ομορφιά έχει αξία. Βελτιώνει τις εργασιακές προοπτικές, τις προοπτικές καριέρας, τις προοπτικές για γάμο. Οι κορεάτες είναι αποφασισμένοι να πάρουν αυτό που θέλουν. Μιλούν ανοιχτά κι ειλικρινά γι' αυτό που θα έφερνε σε αμηχανία έναν ευρωπαίο. Μα η λογική τους είναι απλή: Όσο πιο ωραίος είσαι, τόσο καλύτερες ευκαιρίες έχεις στη ζωή. Είναι εντελώς δαρβινικό.
Από τον προϊστορικό άνθρωπο έως σήμερα, η εξελικτική δύναμη της ομορφιάς παραμένει εξίσου δυνατή.
Πηγή:
Massimo Brega: «The genesis
of beauty», παραγ. Kepach.
Massimo Brega: «The genesis
of beauty», παραγ. Kepach.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου