Σύμφωνα με τις περιγραφές του βετεράνου Συνταγματάρχη Νίκου Μέλιου από τη Νέδουσα-Καλαμάτας και πολλών άλλων αγωνιστών που έλαβαν μέρος στην μάχη, τα γεγονότα έχουν ως εξής:
Του Ηλία Καραμπάτσου
Στα μέσα Ιούλη του 1944 το 1ο Τάγμα του 9ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Μεσσηνίας βρισκόταν στο ορεινό συγκρότημα της Νότιας Τριφυλίας, στην περιοχή του χωριού Μανιάκι και είχε σαν αποστολή να επιτηρεί και να ελέγχει την όδευση προς την Πύλο, όπου υπήρχε ισχυρή βάση των Γερμανών, να καταφέρει κτυπήματα εναντίον κινούμενων εχθρικών φαλαγγών και να εξουδετερώνει εχθρικά φυλάκια. Για να εκπληρώσει την αποστολή του το Τάγμα, εγκατέστησε τον 3ο Λόχο του στην περιοχή Λυκόδημου-Ζαρναούρας, με αποστολή να επιτηρεί και να ελέγχει την όδευση Πύλου-Καλαμάτας και αντίστροφα. Τα υπόλοιπα τμήματα του Τάγματος, δηλαδή ο 2ος Λόχος με δύναμη 150 αντάρτες και με λοχαγό το μόνιμο αξιωματικό Νίκο Μέλιο και καπετάνιο το Γεώργιο Αγγελόπουλο (“Σπίθα”) και ο 1ος Λόχος με την ίδια περίπου δύναμη με λοχαγό τον ευέλπιδα Γιώργη Παναγάκη από τη Λογκάστρα Λακωνίας και μια Διμοιρία πυροβόλων (3 ή 4 πυροβόλα) με διοικητή τον έφεδρο Ανθυπολοχαγό Σωκράτη Σταυρόπουλο, παρέμειναν στην περιοχή Μανιακίου, με αποστολή να επιτηρούν και να ελέγχουν την όδευση προς Κυπαρισσία και αντιστρόφως. Στρατιωτικός διοικητής του Τάγματος είναι ο μόνιμος Αντισυνταγματάρχης Ηλίας Σφακιανάκης από το Κορυφάσιο Πυλίας (ο γελαστός και γενναίος “Μπαρμπαλιάς” ή “Γερολιάς”), ο οποίος γνώριζε καλά την τοποθεσία και άλλοτε είχε χτυπήσει δύναμη Ιταλών με μια μικρή δύναμη εφεδροελασιτών με δίκανα! Καπετάνιος του Τάγματος ήταν ο Μήτσος Καλδής από το Κυνηγού. Διοικητής της Πολιτοφυλακής Χώρας ήταν ο Θανάσης Καραχάλιος (“Τραγαλάς”) από το Χανδρινού. Από άμεσες παρατηρήσεις του Τάγματος και από άλλες πληροφορίες είχε διαπιστωθεί ότι κάθε 8 μέρες περίπου, φάλαγγα από 9 ως 15 αυτοκίνητα σε απόσταση 50-100 μέτρα το κάθε ένα και με δύναμη συνοδείας 120 με 150 Γερμανούς, κινούταν στη διαδρομή Κυπαρισσία-Χώρα-Πύλος ή αντίστροφα, για ανεφοδιασμό των φρουρών και άλλες ανάγκες τους. Έτσι η Διοίκηση του Τάγματος αποφάσισε να εγκαταστήσει ενέδρα σε κατάλληλη τοποθεσία και να χτυπήσει τη γερμανική φάλαγγα. Σαν πιο κατάλληλη, επιλέχτηκε η θέση «Κορδέλες», ανάμεσα σε Χώρα και Αγουρέλιτσα (Αμπελόφυτο).
Στις 17 Ιούλη 1944, η πολιτική οργάνωση της περιοχής έδωσε την πληροφορία ότι γερμανική φάλαγγα θα αναχωρήσει τις προσεχείς μέρες από Πύλο με κατεύθυνση Γαργαλιάνους-Κυπαρισσία. Στις 18 Ιούλη, πριν καλά-καλά ξημερώσει, τα τμήματα του Τάγματος άρχισαν να προωθούνται και να καταλαμβάνουν τις θέσεις που είχαν προκαθοριστεί κατά την αναγνώριση. Έτσι ο 1ος και 2ος Λόχος έλαβαν θέσεις μάχης μέσα στο χώρο της ενέδρας και τα πολυβόλα τοποθετήθηκαν σε θέσεις κατάλληλες για να εκτελέσουν αξονικά πυρά στο δημόσιο δρόμο πάνω από το «γεφύρι του Μανούσου» και αν χρειαζόταν, να υποστηρίξουν τα τμήματα στο δημόσιο δρόμο ή τα τμήματα της ενέδρας! (βλπ. στη φώτο 1, τον θρυλικό Αντ/ρχη “Μπαρμπαλιά” και δίπλα τη διάταξη της μάχης).
Φώτο 1: Η διάταξη της μάχης και ο γενναίος Ταγματάρχης Ηλίας Σφακιανάκης
Η όλη διάταξη καλύφθηκε από την κατεύθυνση της Κυπαρισσίας από μια Διμοιρία του 2ουΛόχου και από την κατεύθυνση της Πύλου από μια ομάδα του 1ου Λόχου. Σημαντική ήταν η προσφορά του εφεδρικού ΕΛΑΣ της Πυλίας που τάχθηκε υπό τις διαταγές του Τάγματος από την πρώτη στιγμή. Το Τάγμα παρέμεινε όλη την ημέρα με αξιοθαύμαστη πειθαρχία, θάρρος και καρτερικότητα, αλλά ο εχθρός δεν φαινόταν. Η μέρα της μάχης, η 19η Ιούλη, ξημερώνει. Ο καυτερός ήλιος του Ιούλη πυρπολούσε τα πάντα και τα λαρύγγια είχαν στεγνώσει από τη ζέστη και την αγωνία. Ο ήλιος πήρε να γέρνει προς τ΄απομεσήμερο. “Εμείς θα επιμείνουμε”, μονολογούσε ο Μπαρμπαλιάς! “Δεν μπορεί…, θα περάσουνε! Εκτός κι αν μας… πρόδωσαν“!… Δεν πρόλαβε ν’ αποσώσει την κουβέντα του κι ο Μπάμπης Χάντζος, μ’ έναν αυστριακό αυτόμολο, «έπιασε» με υποκλοπή το τηλεφώνημα των Γερμανών, που έλεγε ότι η φάλαγγα ξεκίνησε από την Πύλο και σε λίγη ώρα θα περνούσε μπροστά τους. Στις 13:30 το μεσημέρι επιτέλους το πρώτο γερμανικό αυτοκίνητο μπαίνει στην ενέδρα. Η ένταση κορυφωνόταν, η ακινησία των ανταρτών ήταν απόλυτη και ενώ έσφιγγαν τα όπλα στους ώμους τους, με τις κόγχες του ματιού, μετρούσαν τα αυτοκίνητα που περνούσαν… Έντεκα, δώδεκα, δεκατρία!
Να πώς περιγράφει ο γενναίος Καπετάνιος Κώστας Θ. Ξυδέας στο ημερολόγιό του τι επακολούθησε (Απόσπασμα από την «Ιστορία της Αντίστασης», σελ. 2047): “Όταν ο Λοχαγός Παναγάκης είδε ότι όλα τα αμάξια μπήκανε στην ενέδρα, έριξε τη φωτοβολίδα κι έγινε παντζουρλισμός. Άρχισαν τα πυρά από όλες τις κατευθύνσεις. Οι δυνάμεις μας ήταν λιγότερες από τις δικές τους. Εμείς είχαμε πέντε διμοιρίες κι όχι συμπληρωμένες. Ήμασταν 130 όλοι-όλοι που πήρανε μέρος, αλλά πέσαμε πάνω τους σαν λιοντάρια γιατί κατόρθωσαν να πιάσουν θέσεις, μιας και ήταν περισσότεροι και άρχισαν να βαρούν με τα μυδράλια. Εγώ είχα αναλάβει την 2η Διμοιρία. Ο Λοχαγός την 1η και ο Κομματικός Γραμματέας την 3η. Τούτο το κάναμε γιατί οι Διμοιρίτες μας δεν είχαν αποκτήσει την απαιτούμενη ψυχραιμία. Η εντολή δόθηκε από τον Αντ/ρχη Σφακιανάκη, να τους κάνουμε έφοδο, να τους καθαρίσουμε στα γρήγορα μην τυχόν και έρθουν ενισχύσεις. Όλοι έτοιμοι με τα όπλα στα χέρια οι αντάρτες, αξιωματικοί και καπεταναίοι μπροστά, ορμήσανε καταπάνω τους! Το τι έγινε δεν περιγράφεται. Μέσα σε μισή ώρα δεν υπήρχε κανένας από τους 180 Γερμανούς, 10 Ταγματασφαλίτες και 13 σωφέρηδες Ιταλοί φασίστες! 12 Γερμανοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι και εκείνοι τραυματισμένοι. Δεν παραδινότανε ποτές ή θα τον σκότωνες ή θα σε σκότωνε! Εγώ τραυματίστηκα για Τρίτη φορά. Πήρα ένα βόλι διαμπερές στο αριστερό ποδάρι. Δίπλα μου είχε πέσει ο ήρωας “Γερολιάς” με διαμπερές τραύμα στο στομάχι και αριστερά μου τρεις αντάρτες, δυο σκοτωμένοι και ένας τραυματίας στο θώρακα”. (Πρόκειται για τον Χανδριναίο Φώτη Δαρσακλή που έφερε μέχρι το τέλος της ζωής του τη σημαία κατά τη διάρκεια της τελετής μνήμης της μάχης). Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι εκ των αιχμαλώτων, ο ιερέας Joachim Lange, διεσώθη και επέστρεψε μέσω του Ερυθρού Σταυρού στην πατρίδα του.
Φωτό 2: Το φύλλο των «Εαμικών Νέων» στις 22 Ιούλη 1944
Στην μάχη τραυματίστηκαν πλην του μπάρμπα Φώτη και οι: Παυλόπουλος Αλέκος από το Κόκκινου Πυλίας, ο Γιώργης Μανώλης από τη Μερώπη, ο Νίκος Σπαντιδέας από τη Σαϊδόνα (Βλπ φώτο 3), ο Χρήστος Αϊβαλής από την Τρύπη, ο Σωτήρης Κατσικέας από την Καρδαμύλη, ο Χρήστος Πατσιλίβας από Κάμπο Αβίας και ο Κομποχόλης Παναγιώτης από το Δεσύλα. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τον κατάλογο των τραυματιών στα “ΕΑΜΙΚΑ ΝΕΑ” (Φωτό 2) λείπει το όνομα του Γ. Δημητριάδη από τη Σπερχογεία που έχασε το χέρι του από χειροβομβίδα καθώς και το όνομα του μικρού Παναγιώτη Κουτσουμπού από τη Θουρία που τραυματίστηκε στο πόδι. Μετά τον ηρωικό θάνατο του «Μπαρμπαλιά» τη Διοίκηση του Τάγματος ανέλαβε ο Υπίλαρχος Νίκος Μέλιος (βλπ φώτο 4).
Ο υπίλαρχος Νίκος Μέλλιος
Ο Μπαρμπαλιάς Σφακιανάκης ξεψυχούσε τις βραδινές ώρες στην έδρα του Τάγματος, το Μανιάκι, αφού έμαθε πρώτα για τη μεγάλη νίκη και την πανωλεθρία του εχθρού. Ετάφη με τις πρέπουσες τιμές δίπλα στο ηρώο του Παπαφλέσσα. Στην μάχη είχε πάρει μέρος και ο 15χρονος γιός του, ο Αρχέλαος Σφακιανάκης.
ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
*Διευκρίνιση 1η: Σύμφωνα με το βιβλίο του Ν. Ι. Ζερβή «Η Γερμανική Κατοχή στην Μεσσηνία» οι νεκροί Γερμανοί περιορίζονται μόλις σε 78 και οι αγνοούμενοί τους σε 6. Κάτι τέτοιο όμως δεν υφίσταται διότι τα πτώματα μετρήθηκαν επακριβώς σύμφωνα με όλους τους αυτόπτες μάρτυρες που συμμετείχαν στην μάχη. Είναι όμως βέβαιο ότι οι Γερμανοί Διοικητές δεν ανέφεραν πάντοτε τους επιστρατευμένους από τις κατεχόμενες χώρες και τους Γερμανοντυμένους Ταγματασφαλίτες. Και τέτοιοι (όχι πάνω από 20) υπήρξαν και στη μάχη της Χώρας. Ένας εξ αυτών ήταν ο αδερφός του Λοχαγού των Τ.Α., Βρασίδα Μυλωνά. (Βλπ. τις αφηγήσεις μαχητών στο βιβλίο “Η Εθνική Αντίσταση στη Μεσσηνία και τους γύρω Νομούς” του Γρ. Κριμπά, σελ. 251).
Οι νεκροί των Ελλήνων ήταν 18: Ηλίας Σφακιανάκης, Ταγματάρχης από Κορυφάσιο Πυλίας, Γιώργος Μανωλάκος από Λακωνία, Δημητρακόπουλος Νικόλαος από Καλάμι Καλαμάτας, Χαράλαμπος Χάτζος από Νεοχώρι Μελιγαλά, Γεώργιος Μουντάνος από Κάμπο Αβίας, Ηλίας Πατικόπουλος από Γιάνιτσα Καλαμάτας, Παυλής Παυλίδης (ψευδώνυμο “Κανάκης”) από Γύθειο, Γιώργης Φιλιππόπουλος από Τρύπη Λακωνίας, Νίκος Στρατηγουλέας από Προάστειο Καρδαμύλης, Γιάννης Οικονομέας από Στούπα Μεσσηνιακής Μάνης, Νέστορας Κολοκάθης από Αντικάλαμο Καλαμάτας, Βασίλης Βασιλάκης από Τρύπη Λακωνίας, Ηλίας Παπαθεοδωράκης από Λαχανάδα Πυλίας, Νικόλαος Σταματελόπουλος από Χώρα Τριφυλίας, Νικόλαος Βλαχαδάμης από Γαργαλιάνους, Πέτρος Κατελάνος από Χώρα Τριφυλίας, Πέτρος Τσαπέκης από Μεθώνη (ανεψιός των αγωνιστών Κουβελιωταίων από τον Πήδασο), Παναγιώτης Κομποχόλης από Λακωνία.
Φωτό 3: Ο τραυματίας στη μάχη Νίκος Σπαντιδέας
ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ
Τα αντίποινα των Γερμανών ήταν τη δεδομένη στιγμή περιορισμένα διότι είχε πέσει το ηθικό τους και εξαιτίας της απόπειρας δολοφονίας του ηγέτη τους Χίτλερ που είχε προηγηθεί αλλά κυρίως λόγω της έντασης των ανταρτικών ενεργειών και των δολιοφθορών σε όλη την Πελοπόννησο που ενέτειναν τη σύγχυση και τον πανικό στις τάξεις του Γερμανικού στρατού. Εξαιτίας της διαφαινόμενης ήττας τους ήταν αναγκασμένοι να “τα μαζεύουν” όσο το δυνατόν γρηγορότερα εγκαταλείποντας τις βάσεις τους στο νότο και να μετακινούνται βορειότερα χωρίς καθυστερήσεις. Εξάλλου υπό τις οδηγίες των δοσίλογων είχαν εξαντλήσει τη βαναυσότητά τους στην περιοχή της Πυλίας το 1ο εξάμηνο του 1944, καίγοντας πολλά χωριά, όπως Γκρούστεσι, Δουβρέικα, Χανδρινού, Κουκουνάρα, Πήδασο, Κυνηγού κ.α. (Βλπ «Χίλια χωριά στη δίνη του Χρόνου», σελ. 303-308). Παρά ταύτα, πηγαίνοντας να μαζέψουν τους νεκρούς τους, βρήκανε στο δρόμο ένα αντρόγυνο από την Στενωσιά και το εκτέλεσαν, ενώ στη Χώρα σκότωσαν έναν ιεροψάλτη και κάψανε μερικά σπίτια στο κέντρο της κωμόπολης.
Οι μαχητές Γιάννης Τζώρτζης και Κώστας Σαμπάτης από Καλαμάτα
*Διευκρίνιση 2η: Ο μετέπειτα ισχυρισμός (στο “Θάρρος” της 15ης-07-1945), του αιμοβόρου Διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Πύλου Ανδρέα Βασιλόπουλου (του περιβόητου «Χαύτα» ή «Φον Χάφτεν») ότι δήθεν έπαιξε ρόλο η… ”επιμονή και επιρροή του στους Γερμανούς” και δεν προέβησαν σε μεγαλύτερα αντίποινα, ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα! Οι αδίστακτοι εθνοπροδότες αμέσως μετά την καθοριστική μάχη της Χώρας άρχισαν να “διαισθάνονται” επί των κεφαλών τους τον “πέλεκυ της Νέμεσις” (αφού την διάλυση των Τ.Α. την είχε διατάξει το ίδιο το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής στο οποίο υπαγόταν ο ΕΛΑΣ) για όλους εκείνους τους πατριώτες που σκότωσαν, που τους έκαψαν τα σπίτια, που υφάρπαξαν τα λιγοστά τους τρόφιμα και που ατίμασαν τις αδελφές τους! Για αυτό ήταν και διατεθειμένοι να υπερασπιστούν μέχρι τέλους τους κατακτητές από τις επιθέσεις του ΕΛΑΣ, χρησιμοποιώντας τον σύγχρονο οπλισμό αυτών. Για να πείσουν δε τους Γερμανούς να τους παραδώσουν μετά την φυγή τους μέρος αυτού του οπλισμού, Παπαδόγκονας και Στούπας, πρότειναν οι ίδιοι σε αυτούς να δημιουργήσουν νέα Τ.Α. βορειότερα (στους Γαργαλιάνους κ.α.) που θα λειτουργούσαν ως αποτελεσματικές προκαλύψεις κατά τη διάρκεια της, διαφαινόμενης μετά την μάχη της Χώρας, αποχώρησή των κατακτητών.
Από αριστερά, Μιχ. Σταματέλος, Καπετάνιος Διμοιρίας, Γ. Παναγάκης διοικητής Λόχου, Γιάννης Σπηλιώτης διμοιρίτης Λόχου
Εν κατακλείδι, η θρυλική μάχη της Χώρας αποτελεί έναν ύμνο στην παλικαριά, στην αποφασιστικότητα, στο πνεύμα συνεργασίας και στο ακλόνητο φρόνημα των Ελλήνων και κατέχει εξέχουσα θέση στις λαμπρές σελίδες της λαογέννητης Εθνικής μας Αντίστασης. Ο Βασίλης Κατσάς από το χωριό Γλυφάδα Πυλίας, που έλαβε και αυτός μέρος, είχε πει στον Γρηγόρη Κριμπά για τη μάχη: “Δυο μέρες περιμέναμε μέσα στο λιοπύρι. Όλος ο κόσμος (νέοι, γέροι, κοπέλες) μας έφερναν νερό και ψωμί. Έκαναν ό,τι μπορούσαν. Είναι θαύμα που δεν προδοθήκαμε. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι υπήρχε τότε άνθρωπος που να μην ήταν με το ΕΑΜ! Πώς τον κάνανε εκείνο τον κόσμο…;”. Το ερώτημα παραμένει καίριο! Πώς τον κάνανε λοιπόν εκείνο τον κόσμο;
Το πρώτο μνημόσυνο των πεσόντων της μάχης της Χώρας που έγινε το 1964
Οι Γερμανοί το 1942 …λιάζονται στις πλάζ της Μεθώνης εντούτοις οι ανέμελες μέρες τους υπό την προστασία των δοσιλόγων είχαν περάσει ανεπιστρεπτί μετά την καθοριστική μάχη της Χώρας. Πηγή φωτογραφιών poe-antick
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου