expr:class='"loading" + data:blog.mobileClass'>

nasdaq

Search in navarinoinvestment

auto slider

Παρασκευή 18 Αυγούστου 2017

Η Σκιά της Συκιάς και η Πτώση της Μασάντα

                                                                           Masada

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΙΣ 03.10.2010
Έχει μείνει στην Ιστορία η πολιορκία των Ρωμαίων στο Ισραήλ, το 73 μετά τη γέννηση του Ιησού. Εκεί, στην πατρίδα του Χριστού, γεννήθηκαν και ανατράφηκαν κάποια περίεργα πραγματάκια που έχουν σχέση με ιδεολογία, με τρομοκρατία, με κινήματα πολιτικά, με άρχουσες και λαϊκές τάξεις, με αντιστασιακές συμμορίες, με θρησκευτικές αιρέσεις και άλλα τοιούτα που εύκολα ντύνονται σαν εξτρεμιστικά ή, συντηρητικά. Επί του θέματος…, επί της αρχής.

Η Ρώμη είναι η αυτοκρατορία. Δεν υπάρχεις στην εποχή της σαν αντίπαλος, αν δεν σκύψεις. Ούτε η ισχυρώτερη στρατιωτική δύναμη του τότε γνωστού κόσμου έπαιρνε από λόγια, μάσαγε παραμύθια και συμβιβαζότανε με τους τσαμπουκάδες των αλλοεθνών. Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα. Η αυτοκρατορία οφείλει να κρατηθεί στο ύψος της, να μη διαπραγματεύεται την εξουσία της και τον επεκτατισμό της και στα

αρχίδια της, δηλαδή δεν θα κάνει το κορόιδο αν κάποιοι νεολαίοι Ισραηλίτες, επειδή διαφωνούν με το εβραϊκό ιερατείο, αυτά τα πουλημένα τομάρια στο τραπεζικό κεφάλαιο, αρχίσουν να το παίζουν 17 Νοέμβρη και Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας.

Ταμπουρώνονται 960 φλογεροί Ιουδαίοι ζηλωτές κι όταν πια δεν υπάρχει καμμία ελπίδα να κρατήσουν τη Μασάντα  (φωτο) προτιμούν να μην παραδοθούν στους Ρωμαίους κατακτητές και αυτοκτονούν ομαδικά. Πατεράδες κάποιων απ’ αυτούς τους αγωνιστές…, έτσι το αναφέρω…, ήταν συντρόφια του Ναζωραίου στις ομάδες των Ζηλωτών, οι οποίοι βέβαια δεν ήταν όλοι ίδιοι, μιας τάσης, μιας συνιστώσας, μιας σκέψης. Επί του θέματος…, και το θέμα μας είναι ο σπόρος χουρμαδιάς. Ο εξαφανισθείς σπόρος του συγκεκριμένου είδους φοινικόδενδρου που γονιμοποιήθηκε από Ισραηλινούς επιστήμονες πριν από πέντε χρόνια…
Η χουρμαδιά είναι για τους Εβραίους το δένδρο της ζωής. Φοβερά πράγματα. Διάβασε Παλαιά Διαθήκη, όπως και Κοράνι, και θα διαπιστώσεις γιατί το συγκεκριμένο δένδρο είναι το σύμβολο του αρχαίου Ισραήλ. Το ελιξήριο της ζωής.

      …Θα πω μόνον, έτσι εντελώς εισαγωγικά, πριν μπούμε στο ψαχνό, ότι με τον χουρμά ντοπάρεις τον εγκέφαλο. Πράγματι, όπως έχει αποδειχθεί επιστημονικά και εννοώ από τη σύγχρονη επιστήμη, η καλύτερη τροφή για τη σκέψη είναι οι χουρμάδες και τα σύκα. Τα συστατικά, δηλαδή, του ανθρώπινου εγκεφάλου προκειμένου να παράγουν σκέψεις, ιδέες, να βρίσκεται σε δημιουργικό οίστρο, όποτε το χρειασθείς, θέλουν πρώτα τους χουρμάδες και μετά τα σύκα.

…Παρένθεση. Η σκιά της χουρμαδιάς είναι ευλογημένη, ενώ βαρειά και αντιϋπνική, δηλαδή δεν σου κάνει καλό ύπνο, είναι η σκιά της σκιάς. Του δένδρου, δηλαδή, που κατά τας γραφάς διάλεξε να κρεμασθεί ο Ιούδας, μετά την προδοσία του δασκάλου του. Να προχωρήσουμε…

…Όχι, δεν θα προχωρήσουμε, διότι το κείμενο του αποδυτηριάκια θέλει να πατάει γερά πριν κάνει το επόμενο βήμα. Λοιπόν. Το δέντρο, το κάθε δέντρο είναι φύση. Τι να τα κάνω τα χάπια και τις ενέσεις και το Α΄ Βοηθειών του ΙΚΑ. Μιλάμε πολύ σοβαρά. Όταν γνωρίζεις το φαρμακείο, όχι στην γωνία του δρόμου, όταν γνωρίζεις τις φαρμακευτικές αποθήκες(!) της φύσης, τότε δίνεις μόνος σου τις πρώτες βοήθειες στην κακή στιγμή.

Από συγκεκριμένα υλικά της φύσης, φυτών και δένδρων, φτιάχτηκαν τα φάρμακα. Πρέπει, όμως, να ξέρεις τι θα βρεις και που. Δεν είσαι ζώο, ένα αγρίμι της φύσης, για να γνωρίζεις πριν ακόμα γεννηθείς ότι το τάδε χόρτο το χρειάζεσαι γι’ αυτήν την ιατρική ανάγκη και το δείνα φύλλο δένδρου για την άλλη πάθηση.

Υπάρχουν περισσότερα από 2.500 είδη φοινικόδενδρων. Είναι αυτά τα υψηλά δένδρα, με τον ίσιο τους κορμό που θα τα βρεις σε θερμές μεσογειακές περιοχές, και βέβαια στις τροπικές χώρες. Πέραν από το φοινικέλαιο σού δίνουν σε καρπούς χουρμάδες και από τους κοκοφοίνικες τις καρύδες. Άλλη παρένθεση…

Έζησε κόσμος κάποιους παληούς καιρούς από την καρύδα. Μωρά μεγάλωσαν από το γάλα τους, το φυτικό γάλα, όχι το ζωϊκό που γνωρίζανε στη δύση. Πολύτιμη πηγή τροφής η καρύδα, άσε τις ψάθες που έφτιαχναν οι ινδιάνοι με τον εξωτερικό φλοιό της. Δεν κατάλαβα. Λίγο πράμα είναι να φοράς στο κεφάλι μια μεγάλη ψάθα που να σου καλύπτει και το σώμα από τις ακτίνες του ήλιου;

Η Ισραηλινή δόκτωρ Σέρα Σάλον τι έψαχνε; Αυτό που συστηματικά ψάχνει εδώ και 5.500 χρόνια η επιστήμη. Είπαμε. Δεν είπαμε; Τις δυνατότητες του φαρμακείου της φύσης. Είπαμε. Όλα είναι εδώ, στη γη. Ό,τι χρειάζεσαι, κύριε μαλάκα, θα τα βρεις μόνον εδώ, στον πλανήτη σου. Αν τώρα σ’ έχει βαρέσει το φεγγάρι με τη σεληνιακή του ραδιενέργεια τότε δικαιολογημένα(;) τη ψάχνεις στο εξωπραγματικό, στο εξωγήινο, στο εξωσυμπαντικό.

Οι μπινέδες οι σταυροφόροι κατέστρεψαν το είδος. Μιλάμε για το συγκεκριμένο είδος της χουρμαδιάς. Στα παπάρια τους. Αληταράδες ήταν, ιδεολόγοι ή, όχι. Και ουδείς πούστης σταυροφόρος εξομολογήθηκε ποτέ στον Θεό του για το ότι ξεσηκώθηκε από εκεί που βρισκότανε για να κάψει και να αρπάξει σ’ άλλους τόπους, στο όνομα του προφήτου του.

Ο διευθυντής Βοτανικής αρχαιολογίας σ’ ένα εβραϊκό πανεπιστήμιο, κάποιος Μορντεκάι, Κύσλερ, είχε ξεκινήσει ανασκαφές, πριν από 35 χρόνια, στην Μασάντα, εκεί που βρήκαν ηρωικό και πένθιμο θάνατο οι Εβραίοι ιερολοχίτες. Και τι ανεκάλυψε; Τρεις σπόρους χουρμαδιάς! Σπόρους. Τα δένδρα, είπαμε, τα είχαν πηδήξει όλο εκείνο το σταυροφορικό αληταριό. «Δως μου τους σπόρους!» τον παρεκάλεσε η Σέρα ή, Σάρα που μια ζωή μελετά επιστημονικά τα φυτά με ευεργετικές ιδιότητες στην ανθρώπινη υγεία, με σκοπό να τα εντάξει στην συμβατική φαρμακολογία.

Η Σάλον, με μια άλλη δοκτώρισσα, την Ελέην Σολολούι, τα κατάφεραν και φύτρωσε ο σπόρος. Και γεννήθηκε το δενδράκι, πήρε ύψος και έβγαλε φύλλα και όλοι περιμένουν αν η χουρμαδιά είναι θηλυκή ή, αρσενική…, διότι μόνο οι θηλυκές καρποφορούν.

Έχουμε και λέμε, λοιπόν. Σπόροι πριν από 2.000 χρόνια περίπου και αφού χρονολογήθηκαν σε εξέταση DNA με ραδιενεργό άνθρακα, «ξύπνησαν» από τον μακραιώνιο ύπνο τους. Τους έβαλαν στην αρχή σε ζεστό νερό για να μαλακώσει το περίβλημά τους και στη συνέχεια σε οξύ εμπλουτισμένο με ορμόνες. Και για να τους θρέψουν τους αρχαίους σπόρους τους έβαλαν λίπασμα φυκιών κι άλλων θρεπτικών συστατικών, ενώ τους τοποθέτησαν σε χωριστές γλάστρες.

Η αναγέννηση χαμένων ειδών και ζώων δεν είναι καινούργια. Σπόροι λωτού ηλικίας 1.200 ετών άνθισαν στην Κίνα. Κάποια σπόρια άγνωστα, ηλικίας πέντε αιώνων ξαναμπήκαν στη διαδικασία ζωής όταν οι ναζί στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο βομβάρδισαν το Βρετανικό Μουσείο και οι Άγγλοι είχαν ρίξει ατέλειωτο νερό για να σβήσουν τις φωτιές.

Κι αν επανέλθουν οι Τιτάνες; Αυτό που σου λέω. Κι αν; Αυτό που σε ρωτάω. Μη μου πεις ότι αυτό είναι απίθανο. Σε ρωτάω, τι θα γίνει αν επιστρέψουν οι Γίγαντες, οι Κύκλωπες, οι Εκατόγχειρες. Ναι, αυτοί με τα εκατό χέρια. Είπαμε. Όλα είναι εδώ. Και ό,τι υπήρχε μπορεί να ξαναϋπάρξει. Και υπάρχει ό,τι κυκλοφορεί στη σκέψη. Εσύ λέγε ότι δεν υπάρχει; Δεν νομίζω να θέλεις να εννοήσω ότι κάποιοι μύθοι και κάποιες αλήθειες για τους θεούς και τους ημίθεους είναι σκέτα παραμύθια.

Όλα να τα περιμένεις. Μόνο ένα θα σου πω. Πόσα απ’ αυτά που ποτέ των ποτών δεν περίμενες τελικώς τα βίωσες με τα ίδια σου τα μάτια, του σώματος τα μάτια κι όχι της φαντασίας τους οφθαλμούς. Όλα παίζουν, και οι μοίρες, και οι μούσες, και οι γοργόνες. Και ό,τι δεν έχει ξαναγεννηθεί ακόμα, απλά περιμένει την σειρά του.

Μιλάμε για τους Τιτάνες. Αυτά τα παιδιά του Ουρανού, που έχασαν τον πόλεμο. Που ηττήθηκαν στην τιτανομαχία. Μιλάμε για τους Τιτάνες, τους πατέρες των ποταμών και των νυμφών των πηγών και των λιμνών. Και τι δεν βγήκε από τα ζευγαρώματα των Τιτάνων! Ο ήλιος, η σελήνη, η αυγή, αυτοί οι ίδιοι οι Θεοί. Λοιπόν;

Τι θα γίνει αν επιστρέψουν οι πεθαμένοι Θεοί; Οι μυθικοί λαοί. Οι ήρωες που έγιναν θρύλος, παραμύθι. Και ποιος είναι σε θέση να με πείσει ότι δεν ξαναπήρε την εντολή ο Ηρακλής και ζει κάπου αγνώριστος;

Ο Κρόνος νικήθηκε από τον γιό του, τον Δία, που εκμεταλλεύθηκε το πόσο υπέφεραν τα αδέλφια του, από έναν άδικο πατέρα. Στο ντέρμπυ ο Κρόνος μαζύ με τα δικά του αδέλφια, τους άλλους Τιτάνες, έχασαν από τους Ολύμπιους.

Τι μας λείπει; Δεν ξέρεις. Τι είναι αυτό που χρειάζεσαι και κάποτε έπαιζε μπάλλα; Ούτε κι αυτό το ξέρεις. Να, γιατί πέφτεις από τα σύννεφα μ’ όλα αυτά τα συνταρακτικά που συμβαίνουν. Κι όμως, επειδή είσαι ο αρχιμαλάκας του γαλαξία σου, σα να νομίζεις ότι πρόκειται για σινεματζήδικα έργα που γίνονται σε γήπεδα έξω από τον πλανήτη σας.

Ώστε, έτσι; Της πλάκας μυθολογία η τιτανομαχία. Και ανύπαρκτος ο Δίας. Κι έχουν πεθάνει οι ψεύτικοι Θεοί και ζούνε οι αληθινοί. Κι ένας πραγματικός σπόρος, θαμμένος, ξεχασμένος, ξανάγινε δένδρο. Καλό ύπνο.


Πηγή 


 Η πτώση της Μασάντα

 

 Η πολιορκία

Άποψη της Μασάντα
.
Ο Φλάβιος Σίλβας συγκέντρωσε την Χη (10η) λεγεώνα και 4.000 άνδρες των επικουρικών σωμάτων και ξεκίνησε για το οχυρό (φθινόπωρο του 73).[1] Αφού εγκατέστησε το επιτελείο του στους πρόποδες του βράχου[2] και βεβαιώθηκε ότι άντρες ανεφοδιάζονταν επαρκώς με τρόφιμα και νερό ο Φλάβιος Σίλβας διέταξε την κατασκευή ενός τείχους πλάτους δυο μέτρων γύρω από ολόκληρο το βουνό-οχυρό με φυλάκια-συνδετικούς κρίκους ανά τριάντα μέτρα.[1]
Τα στρατεύματα του εγκατασταθήκαν σε οκτώ μεγάλα στρατόπεδα γύρω από τις παρυφές του βράχου. Έτσι ο Φλάβιος Σίλβας εξασφάλισε ότι κανείς από τους υπερασπιστές του βράχου δεν θα μπορούσε να διαφύγει. Δεν είχε όμως σκοπό να περιμένει να πεθάνουν οι πολιορκημένοι από την πείνα. Έτσι παρέταξε σε στρατηγικές θέσεις τα εκήβολα όπλα που διέθετε για να αναλάβουν δράση.
Η κάθε λεγεώνα διέθετε συνήθως 55 βαλιστρίδες (οξυβελείς καταπέλτες) και 10 όναγρους (είδος πετροβόλου καταπέλτη). Οι καταπέλτες όμως της συγκεκριμένης λεγεώνας αποτελούσαν εξαίρεση καθώς ήταν ισχυρότεροι και δυνατότεροι από εκείνους των άλλων λεγεώνων. Ιδίως οι όναγροι που διέθετε η λεγεώνα εκσφενδόνιζαν βράχους 25 κιλών σε αποστάσεις 400 μέτρων. Οι κρούσεις αυτών των λίθων ήταν καταστροφικές για τα υλικά (οχυρώσεις και κτίσματα) και μοιραίες για τους υπερασπιστές.
Οι αμυνόμενοι ανέπτυξαν ένα σύστημα προειδοποίησης επειδή οι λίθοι ήταν ανοιχτόχρωμοι ή λευκοί και αντανακλούσαν το φως του ηλίου ενώ βρίσκονταν στον αέρα κατορθώνοντας να περιορίσουν τις ανθρώπινες απώλειες. Όταν το αντιλήφθηκαν αυτό οι Ρωμαίοι έβαψαν τους λίθους μαύρους αχρηστεύοντας έτσι αυτό το σύστημα προειδοποίησης.[3]
Στο μεταξύ οι μηχανικοί του Φλάβιου Σίλβα συνέλαβαν μια εξαιρετική ιδέα.[3] To κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι πολιορκητές ήταν η τεράστια υψομετρική διαφορά του οχυρού από την επιφάνεια της άνυδρης ερήμου. Αυτό εμπόδιζε το πλήθος των ρωμαϊκών μηχανών να δράσει στο μέγιστο της αποτελεσματικότητας του. Επιπλέον οι πολιορκημένοι ήταν προετοιμασμένοι για πολύμηνη πολιορκία και ήταν αδύνατο λόγω της μειωμένης αποτελεσματικότητας των τοξευμάτων και των βλημάτων να εξοντωθούν όλοι. Μόνο αν οι πολιορκητικές μηχανές μπορούσαν να μεταφερθούν εμπρός από τα τείχη θα μπορούσαν να γίνουν αποτελεσματικές.
Οι Ρωμαίοι μηχανικοί παρατήρησαν ότι η δυτική πλευρά του βράχου πλησίαζε αρκετά τις καταπτώσεις ενός άλλου χαμηλότερου υψώματος όπου βρίσκονταν το ρωμαϊκό αρχηγείο. Αν κατάφερναν να κατασκευάσουν μια κεκλιμένη ανοδική γέφυρα θα βρίσκονταν μπροστά στην είσοδο του δυτικού παλατιού του Ηρώδη (σύμφωνα με περιγραφές αιχμαλώτων για την διάταξη των οικημάτων πάνω στο βράχο). Εκεί μάλιστα βρίσκονταν συμπτωματικά και το αρχηγείο του Ελεάζαρου.[4]
Για να κατασκευάσουν αυτό το πρόσχωμα οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν μεγάλα ξύλινα κιβώτια από κορμούς δέντρων που τα μετέφεραν από μακριά. Αρχικά τοποθέτησαν το πρώτο άδειο κιβώτιο στο σημείο που είχαν προκαθορίσει και το γέμισαν με χώμα. Όταν γέμισαν το πρώτο τοποθετούσαν το επόμενο άδειο κιβώτιο σε άλλη προκαθορισμένη θέση και έκαναν ότι και την πρώτη φορά. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνονταν συνεχώς με κάθε άδειο κιβώτιο που τοποθετούνταν στο πρόσχωμα.[5]
Για την εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκαν αναρίθμητοι Ιουδαίοι αιχμάλωτοι. Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας ήταν γι’ αυτούς εξοντωτικές. Καθώς το πρόσχωμα πλησίαζε προς το βράχο κινδύνευαν επιπλέον και από τα τοξεύματα των πολιορκημένων, εργαζόμενοι χωρίς κάλυψη στις άκρες του. Ταυτόχρονα Ρωμαίοι ιππείς περιπολούσαν συνεχώς σε όλο το μήκος των τειχισμάτων εμποδίζοντας οποιαδήποτε μεμονωμένη απόδραση ενώ οι βλητικές μηχανές βρίσκονταν σε πλήρη δράση κάθε μέρα κρατώντας απασχολημένους τους Ιουδαίους. Πάνω στο ύψωμα όπου βρίσκονταν το ρωμαϊκό αρχηγείο άλλοι αιχμάλωτοι κατασκεύασαν έναν σιδηρόφρακτο πύργο ύψους τριάντα μέτρων και έναν ισχυρό κριό.[5]

Η πτώση του οχυρού

Η κατασκευή του έργου κράτησε μήνες και τελείωσε την άνοιξη του 74. Τότε προωθήθηκαν πάνω στο πρόσχωμα ο πύργος και ο κριός.
Ο ισχυρός κριός γκρέμισε το τείχος σε εκείνο το σημείο όμως οι πολιορκητές διαπίστωσαν ότι οι αμυνόμενοι είχαν ανεγείρει ένα δεύτερο εσωτερικό τείχος. Το τείχος αυτό ήταν φτιαγμένο από δυο σειρές ξύλων και κορμών δέντρων. Μεταξύ των δυο σειρών είχαν τοποθετήσει όγκους από φρεσκοσκαμμένο χώμα. Το παράδοξο με αυτό το τείχος ήταν ότι λόγω της κατασκευές του όχι μόνο άντεχε αλλά σταθεροποιούνταν ακόμα περισσότερο όταν δέχονταν τα χτυπήματα του κριού. Τα ξύλα για την κατασκευή του τείχους τα βρήκαν οι πολιορκημένοι αποστεγάζοντας όλο σχεδόν το ανάκτορο του Ηρώδη. Η κατασκευή του τείχους γίνονταν κατά την διάρκεια της νύχτας στο σημείο όπου οι πολιορκημένοι είχαν προβλέψει ότι θα κατέληγε το ύψους εκατόν δέκα και μήκους διακοσίων έξι μέτρων πρόσχωμα.[5]
Ο Φλάβιος Σίλβας μόλις συνειδητοποίησε το πρόβλημα διέταξε τους άντρες του να πυρπολήσουν το δεύτερο τείχος. Ως το τέλος της δεύτερης ημέρας διεξάγονταν άγριος αγώνας στις επάλξεις. Κατόπιν τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα. Σύμφωνα με την πιθανότερη και πιο ευλογοφανή εκδοχή κατά την διάρκεια της νύχτας οι επιτιθέμενοι διέσπασαν την γραμμή των υπερασπιστών και τους κατακρεούργησαν. Ωστόσο μερικοί Σικάριοι μην αντέχοντας το φρικτό τέλος αυτοκτόνησαν.[6]
Από τους 960 περίπου υπερασπιστές της Μασάντα δεν επέζησε κανείς. Οι νεκροί πετάχτηκαν από τα τείχη και τα πτώματα τους έγιναν βορά των ορνέων. Στο οχυρό στρατωνίστηκαν στοιχεία της Ι΄ λεγεώνας.[7]

Παραπομπές


  • Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος - 32, Άρθρο - Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .σελ.10

  • Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαικού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.VIII.2.σελ.193

  • Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος - 32, Άρθρο - Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .σελ.11

  • Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος - 32, Άρθρο - Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .σελ.11-12

  • Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος - 32, Άρθρο - Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .σελ.12

  • Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους.Βιβλιο Ζ.IX.1-2.σελ.223-227

    1. Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης.Τεύχος - 32, Άρθρο - Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη .σελ.14

    Πηγές

    • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τομ. ΣΤ' Ελληνισμός και Ρώμη, Εκδοτική Αθηνών 1979
    • Rostovtzeff M., Ρωμαϊκή Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση 1984
    • Ιώσηπος, Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Εκδόσεις Κάκτος 1997
    • Γάιος Σουητώνιος, Η ζωή των Καισάρων, Εκδόσεις Παρασκήνιο 1993
    • Στρατιωτική Ιστορία, Εκδότης Σ. Πανέλης, Τεύχος 32, Άρθρο "Μασάντα. Οι Ιουδαίοι υποκύπτουν στην Ρώμη" (1999)
    • Gilioli Pino, «Μασάντα. Η τελευταία έπαλξις των Εβραίων Ζηλωτών», Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ.56 (Φβρουάριος 1973), σελ.32-42

    Δεν υπάρχουν σχόλια :

    Δημοσίευση σχολίου