Γαργαλιάνοι. Πορεία πρός τήν Τραγωδία

Η αλλοίωση της γραμματοσειράς είναι εσκεμμένη ...

Άπ' ολα μας τά Τάγματα του Στούπα πολεμάει
τούς Γαργαλιάνους τούς κρατετ, τό μαυρο Χοντροβούνι
Τό κάστρο της Δεξαμενης, καί τόν Άγιο-Νικόλα
Τήν 'Άμμο καί τόν 'Άγιο Λιά, ό 'Άρης δέν πατάει...


Τίς πρωτες μέρες του Σεπτεμβρ ίου 1 944, μέ τήν aποχώρηση των
Γερμανων aπό τήν περ ιοχή, τά γεγονότα aρχισαν νά τρέχουν γιά τό ΤΑ
Γαργαλιάνων. Ό Στούπας καί οί aξιωματικο ί του οργάνωσαν τήν aμυνα της
πόλης
, δημιουργωντας φυλάκ ια, πολυβολετα καί αναχώματα, οπου τό
f'δαφος τό επέτρεπε. Ή εκπα ίδευση των δπλιτων επισπεύθηκε οσον ηταν
δυνατόν, tδίως εκείνων πού δέν είχαν ύπηρετήσει τή θητεία τούς στό στρατό,
ουτε είχαν βρεθετ νωρ ίτερα σέ aντιστασιακή οργάνωση. Ό Στούπας περίμενε
τήν επίθεση του ΕΛΑΣ, tδ ίως οταν f'μαθε τά γεγονότα του Πύργου καί της
Καλαμάτας. Γι' αυτό πηρε μερικές πρωτοβουλίες.
Πρωτον, έτο ίμασε μ ιά επιστολή πρός τήν 'Εθνική Κυβέρνηση, πού τότε
είχε τήν εδρα της στήν Καζέρτα της 'Ιταλίας. 'Έθετε τό Τάγμα του iJπό τίς
διαταγές της, καί τήν καλουσε νά στείλει ενα aποβατικό τμημα Έλληνικου
Στρατου στήν Τριφυλία νά ένωθετ μαζί του γ ιά νά προστατεύσουν τόν
δημοκρατικό λαό aπό τήν aπειλή του ΕΛΑΣ. Σχημάτισε μ ιά 'Επιτροπή aπό
ευηπόληπτους πολίτες των Γαργαλιάνων καί εναν aξιωματικό, καί τήν
f'στειλε νά μεταφέρει τό μήνυμα στήν Κυβέρνηση. Ό Στούπας στήν επιστολή
του ανέφερε κα ί αυτά πού είχε μάθει γιά τίς σφαγές του ΕΛΑΣ στήν
Καλαμάτα καί στόν Πύργο, καί τ ίς aπειλές του ΕΛΑΣ νά εκτελέσει ολους
τούς ταγματασφαλίτες.
Τήν 'Επ ιτροπή aποτελουσαν ενας Αρχιμανδρ ίτης των Γαργαλιάνων, δ
'Υπολοχαγός του ΤΑ Μπούσιος, δ Δημοσθένης Κοντός (πρώην χωροφύλακας,
τραυματίας, μέ τό ενα χέρι του κομμένο), καί ό ειρηνοδίκης
Κουντάνης. Τήν 'Επιτροπή συνόδευαν καί aρκετο ί aλλοι. Ό Πρεβεζάνος καί
δ Ζάννης aπό τούς Γαργαλιάνους, επειδή γνώρ ιζαν aπό μηχανές. Ό Γεώργιος
Κατρ ίτσης aπό τό Μάραθο, πού ηταν δ ιδιοκτήτης του κα"ίκιου μέ τό όποιο
306
ταξίδεψαν στήν 'Ιταλία, καί 6- 7 aτομα ώς πλήρωμα. 'Επ ίσης, εΎας 'Ιταλός
στρατιώτης πού ε1χε ξεφύγει των Γερμανων τό 1943 καί ε1χε επ ιστρέψει
στούς Γαργαλιάνους. VΕμενε στήν οικογένεια Λογιώτατου, κα ί τόν πηρε ή
'Επιτροπή μαζί γιά νά εκτελέσει χρέη δ ιερμηνέα. Καπετάνιος του σκάφους
ε1χε aναλάβει (διά της β ίας) ενας πρώην aξιωματικός του πολεμικου Ναυτικου,
aπότακτος του κινήματος του 1935, ό Κωνσταντ'Lνος Παντελής (fj Αρούκατος).
Ή 'Επ ιτροπή Ε"φυγε γιά τήν 'Ιταλία τήν 1 3η Σεπτεμβρίου aπό τό
Μάραθο. Μετά aπό ενα περ ιπετειωδες329 ταξίδ ι πρός βορρa, μέχρ ι τίς aκτές
της Αλβανίας, ξεκίνησαν νά δ ιασχίσουν τήν Αδριατική. Ένω κατόρθωσαν νά
aποφύγουν τ ίς νάρκες, τά βρηκαν δύσκολα οταν συνάντησαν μιά Βρετανική
τορπιλάκατο, πού σχεδόν τούς βύθ ισε. υΟταν βεβαιώθηκαν οτι στό κα·{κι
fΊταν φίλοι, οι Βρετανο ί τούς ρυμούλκησαν στό 'Οτράντο. Από κει, ενας
Βρετανός aξιωματικός τούς προώθησε όδικως στό Μπάρ ι, καί ή 'Επ ιτροπή
παρέδωσε τό μήνυμα του Στούπα σέ aντιπρόσωπο της Έλληνικης κυβέρνησης.
Αφου πέρασαν aρκετές ήμέρες χωρ ίς νά τούς δεχθεΊ: κανείς, οί
aντιπρόσωποι ανακάλυψαν δτι έκετνος πού ε1χε πάρει τό μήνυμα του
Στούπα fΊταν φίλος του ΚΚΕ. Ε1χε κρατήσει τό μήνυμα γιά τόν έαυτό του,
καί τούς ε1χε δ ιαβάλλει στούς Βρετανούς ώς συνεργάτες των Γερμανων. Τότε
μόνον κατάλαβαν κι αυτο ί γιατί οι Βρετανο ί τούς μεταχειρ ίζονταν μέ
καχυποψ ία, αν οχι εχθρότητα, καί τούς ε1χαν θέσει υπό ουσιαστικό περ ιορ
ισμό.
Ή 'Επ ιτροπή Ε"φθασε τελικά μπροστά σέ 'Έλληνες καί Βρετανούς aνώτερους
aξιωματικούς, πού πηραν τό μήνυμα του Στούπα καί aντελήφθησαν
τή σημασία του. Βέβα ια, δέν υπηρξε aμεση aντίδραση, aφου τά γεγονότα
στούς Γαργαλιάνους ε1χαν fjδη συντελεστεΊ:. Π ιθανόν δμως, τό μήνυμα του
Στούπα νά Ε"παιξε κάποιο ρόλο στήν επίσπευση της aποστολης του aντιπροέδρου
της κυβέρνησης, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, στήν Πελοπόννησο
καί στήν aμεση διαταγή του πρός τόν ΕΛΑΣ καί τόν 'Άρη Βελουχιώτη νά
σταματήσουν οι aυτοδικίες, τά λα"ίκά δ ικαστήρ ια, καί οι εκτελέσεις.
Τά περισσότερα μέλη της Έπ ιτροπης, καθώς καί τό προσωπικό του
κα"ίκιου, aργότερα επ ιστρατεύθηκαν καί υπηρέτησαν στήν 'Εθνοφυλακή πού
συγκρότησαν οι Βρετανο ί γιά νά τούς βοηθήσουν στή σύγκρουσή τους μέ τίς
δυνάμεις του ΕΛΑΣ στά Δεκεμβρ ιανά.
'Όλοι τους ταξίδεψαν aπό τήν 'Ιταλία μέ νηοπομπή στόν Πειρα ιά στίς
aρχές 'Ιανουαρίου 1 945. Οί επ ιστρατευμένοι Ε"λαβαν μέρος στήν εκκαθάριση
329 Σύμφωνα μέ τόν Δημοσθένη Κοντό, δ δποϊος ως δ πλέον Ε'μπιστος του Στούπα,
κρατουσε καί τήν έπ ιστολή του πρός τήν Κυβέρνηση, δυό φορές αi'Jτός καί δ
Μπούσιος aντιμετώπ ισαν τήν aρνηση του καπετάνιου καί του πληρώματος νά
συνεχίσουν τό ταξίδ ι ως τήν 'Ιταλ ία. Τήν πρώτη φορά στά Στροφάδια καί τή
δεύτερη, καί πιό σημαντική, δταν Ε'φθασαν στούς Παξούς καί Ε'πρεπε νά
περάσουν κοντά στήν Κέρκυρα πού aκόμη κατεχόταν aπό τούς Γερμανούς.
Τελ ικά, συνέχισαν περνώντας νύχτα aπό τό στενό ανατολικά της Κέρκυρας,
κοντά στήν 'Ελληνική καί Αλβανική aκτή, πρίν κατευθυνθουν πρός τήν 'Ιταλία.
3 07
των τελευτα ίων θυλάκων aνταρτων στήν πρωτεύουσα, καί επέστρεψαν
στούς Γαργαλ ιάνους τόν Άπρ ίλιο τού 1 945.
'Όταν δ Στούπας μετακ ινήθηκε aπό τόν Μελιγαλά στούς Γαργαλιάνους
εφερε μαζί του aρκετές ποσότητες πυρομαχικων, aλλά οπωσδήποτε δχι
aρκετές γιά νά aντιμετωπίσει σέ παρατεταμένη μάχη χιλιάδες aντάρτες τού
ΕΛΑΣ. Έξ aλλου, παρόμοια μάχη δέν φα ινόταν ως επικείμενη στίς 1 5
Αυγούστου πού δ Στούπας Ε'φυγε aπό τόν Μελιγαλά.
Οvτε κα ί μπορούσε νά πάρει ολα τά πυρομαχικά του έχει Τάγματος.
Τήν δεύτερη έβδομάδα του Σεπτεμβρ ίου, οταν η σύγκρουση μέ τόν ΕΛΑΣ
fΊταν πιά αναμενόμενη, δ Στούπας Ε'στειλε τόν aδελφό του Διονύση στήν
Άθήνα μέ φύλλο πορείας κα ί επ ιστολές γιά νά εξο ικονομήσει πυρομαχικά
γιά τό Τάγμα. Φυσικά, δ Διονύσης δέν πρόλαβε νά επιστρέψει στούς Γαργαλιάνους
πρ ίν τή Μάχη.
'Έγινε σύσκεψη των aξιωματικων του Τάγματος, στήν όπο ία συμμετε'ί
χε καί δ λοχαγός Βρασίδας Μυλωνάς, διο ικητής του λόχου της Πύλου καί
Ε'φεδροι aξιωματικοί aπό τούς Γαργαλιάνους, μεταξύ των οπο ίων καί ο ι
aνθυπολοχαγο ί Κίμων Δεληγιάννης κ α ί Βασίλης Χρυσανθακόπουλος. Ή
συνάντηση Ε'γινε στό σπ ίτι του Κώστα Γκιαούρη, πού fΊταν τό aρχηγε'ίο του
Στούπα. Ή απόφαση πού πf)ραν lιταν: "liν τό ΤΑ αναγκαζόταν νά δώσει
μάχη μέ τόν ΕΛΑΣ, θά τήν εδι νε στήν Πύλο. 'Όλες οί δυνάμεις του
Τάγματος θά εκαναν σύμπτυξη στό Κάστρο της Πύλου, καί οί Ιiμαχοι πού
είχαν λόγους νά φοβούνται τούς κομμουνιστές θά μεταφέρονταν γιά τήν
προστασία τους στό νησί της Σφακτηρία;".
Σέ έφαρμογή της aπόφασης, δ Στούπας παρέδωσε στόν Τάκη Κάππο
Ε'γγραφη διαταγή πρός τόν δ ιο ικητή του λόχου της Κυπαρ ισσίας νά
συμπτυχθεί: στούς Γαργαλιάνους. Ό Κάππος πηγε στό Μάραθο, καί aπό κεί
μέ επ ιταγμένο κα"ίκι πηγε τή διαταγή του Στούπα στήν Κυπαρ ισσία, στόν
λοχαγό Παπαδόπουλο. Πράγματι, δ λόχος της Κυπαρ ισσίας συμπτύχθηκε
aμέσως στούς Γαργαλιάνους.
'Όμως, ή περαιτέρω σύμπτυξη του Τάγματος στήν Πύλο δέν εγινε ...
'Όταν δ Στούπας aνακο ίνωσε στούς «προύχοντες» των Γαργαλιάνων
τήν aπόφαση πού εlχαν λάβει οί aξιωματικοί του Τ Α, αυτο ί δ ιαφώνησαν.
Τόν πίεσαν νά προστατεύσει τήν πόλη, καί τόν Ε'πεισαν νά παραμείνει στούς
Γαργαλιάνους. Έκε'ίνο ι πού Ε'χουν αναφερθεί: οτι πρωτοστάτησαν στήν
προσπάθεια νά πείσουν τόν Στούπα νά παραμείνει τό Τ Α στούς
Γαργαλιάνους, εlναι δ γιατρός Άντώνιος Πυλιώτης καί δ βιομήχανος Γιάννης
Ζόμπολας. Λέγετα ι μάλιστα, οτι δ πρωτος κατηγόρησε προσωπ ικά τόν
Στούπα ως δειλό. Δέν μπόρεσα νά επιβεβα ιώσω αυτή τή φήμη, πού φαίνετα ι
aπίστευτη, μέ δεδομένη τήν ευγενή κα ί fjρεμη προσωπικότητα του γιατρού
Πυλιώτη. 'Οπωσδήποτε, aκόμη καί aν αυτό τό γεγονός εlναι aλήθεια, δέν
πιστεύω οτι εlνα ι αυτό πού έπηρέασε τόν Στούπα &στε νά μήν εκτελέσει τήν
aποφασισμένη μετακίνηση τού Τ Α στήν Πύλο.
3 0 8
Φυσικά, αν δέν γι νότα ν μάχη στούς Γαργαλιάνου ς, ίσω ς τό ΕΑΜ/
ΕΛΑΣ/ΚΚΕ δέν θά aσκούσε τόση βία μετά, κ αί τά aνθρώπινα θύματα θά
ήταν λιγότερα, τό ίδ ιο καί οί ύλικές κ α τ α στροφές στήν πόλη.
'Όταν aποχώρησαν οί Γερμανο ί στρατιωτες aπό τήν Μεσσηνία, πηραν
τούς aσυρμάτους καί εκοψαν τίς γραμμές των τηλεφώνων (οπου ύπηρχαν). Ό
Στούπας, δέν εlχε πιά αλλο τρόπο επικοινωνίας μέ τό ΤΑ στόν Μελιγαλά
παρά μέσω aγγελιαφόρων. Ό εφεδρ ικός ΕΛΑΣ εlχε εν τφ μεταξύ κατακλύσει
τήν ϋπαιθρο Μεσσηνία, καί ετσι ο15τε οί αγγελιαφόρο ι iμαν ε15κολο νά
περάσουν. Έπικειμένης της μάχης του Μελιγαλα, δ διο ικητής του εκετ
Τάγματος Διονύσιος Παπαδόπουλος εστειλε δυό aγγελιαφόρους στόν
Στούπα. Τόν καλουσε νά συμπηχθε'i στόν Μελιγαλά γιά νά aντιμετωπ ίσουν
τόν ΕΛΑΣ ένωμένοι. Τήν aποστολή αυτή τήν aνέθεσε σέ δυό ταγματασφαλίτες
του ΤΑ Μελιγαλa, έκ των δποίων δ Ε'νας, ονόματι Δημουλάκης,
fΊταν aπό τήν Αθήνα καί εlχε ακολουθήσει τόν Στούπα στόν Μελιγαλά. Ό
αλλος, ονόματι Τζαβάρας, fΊταν aπό τήν περ ιοχή του Μελιγαλa. οι δυό
ανδρες Ε'φθασαν μαζί μέχρι f:'ξω aπό τούς Γαργαλιάνους, στό παρεκκλήσι της
Ανάληψης, μεταξύ Πύργου καί Λεύκης. Έκε'i δ Τζαβάρας Ε'δειξε στόν
Δημουλάκη τόν δρόμο γιά τούς Γαργαλιάνους καί αυτός Ε'φυγε, φοβούμενος
γιά τή ζωή του αν αναγνωρ ιζόταν. Ό Δημουλάκης, πού δέν iιταν ντόπ ιος,
κινδύνευε λιγότερο νά αναγνωρ ισθεΊ: aπό κάπο ιον καί νά συλληφθεΊ:.
Ό Δημουλάκης Ε'φερε τελικά τό γράμμα του ταγματάρχη Παπαδόπουλου
στόν Στούπα, aλλά μετά aπό aρκετές ήμέρες. Έν τφ μεταξύ ό Μελιγαλaς
εlχε πέσει στά χέρ ια του ΕΛΑΣ. Ό Στούπας εlχε ηδη μάθει τήν πτώση του
Μελιγαλa, καί τίς aυτοδικ ίες των aνταρτων πού ακολούθησαν τήν πρώτη
ήμέρα, aπό τόν θειο μου Δημήτρη Μπουγά. Εlχε ακολουθήσει τούς aντάρτες
του l loυ Συντάγματος Αρκαδίας του ΕΛΑΣ, πού Ε'φθασαν στόν Μελιγαλά
τήν τελευτα ία ήμέρα της μάχης, καί μπηκαν aπό τούς πρώτους στήν πόλη.
Εlδε αυτά πού ακολούθησαν τήν ε'ίσοδο των aνταρτών, καί οταν Ε'φθασε
στούς Γαργαλιάνους τά δ ιηγήθηκε. Τό Τάγμα τόν συνέλαβε κα ί τόν aπείλησε
μέ εκτέλεση αν δέν σταματουσε νά δ ιαδ ίδει οτι Ε'πεσε ό Μελιγαλaς, καί οτι
ακολούθησε σφαγή. 'Όπως μπορεΊ: κανείς νά φαντασθεΊ:, αυτή ή πληροφορία
μπορουσε ε15κολα νά δημ ιουργήσει πανικό στούς ανδρες του Τ Α Γαργαλιάνων
καί στούς κατο ίκους.
Τό μήνυμα του Παπαδόπουλου πρός τόν Στούπα, αν πραγματικά
Ε'φτασε στά χέρ ια του, κα ί γιατί ό τελευτα'iος δέν πηγε σέ βοήθεια τού
Μελ ιγαλa, εχει συζητηθεΊ: παρά πολύ aπό τότε στόν Μελιγαλά. Άς
έξετάσουμε τί γνωρίζουμε. Τό μήνυμα πρέπει νά δόθηκε aπό τόν διο ικητή
του Τάγματος Μελιγαλa στούς δυό aγγελιαφόρους μεταξύ της 9ης καί της
12ης Σεπτεμβρ ίου. Μετά τήν επ ίθεση τού ΕΛΑΣ στήν Καλαμάτα καί πρίν τήν
επ ίθεση στόν Μελιγαλά. Νά ύποθέσουμε οτι εδόθει τήν l lη Σεπτεμβρ ίου. Γιά
κάπο ιο λόγο, οί δυό αγγελιαφόροι καθυστέρησαν παρά πολύ νά φθάσουν
στούς Γαργαλιάνους.
309
Ό ταγματασφαλίτης καί προσωπικός φρουρός του Στούπα, Τάκης
Κάππος, μέ βεβαίωσε οτι δ Δημουλάκης -τόν οποίον γνώρ ιζε aπό τόν Μελιγαλά
πού εΊχαν υπηρετήσει μαζί- εφερε τό μήνυμα στόν Στούπα, ένω εΊχαν
ηδη μάθει τήν πτώση του Μελιγαλa aπό τόν Δημήτρη Μπουγά. ΕΊνα ι γνωστό
aπό πολλές πηγές οτι δ Μπουγάς εφθασε στόν Μελιγαλά τήν 1 5η Σεπτεμβρ
ίου, καί εΊδε τήν κατάληψή του καί τίς πρωτες α1ηοδικίες πού
ακολούθησαν. Πιθανότατα εφυγε aπό έκεί τό 'ίδ ιο βράδυ η τό aργότερο, τό
πρω·ι της 1 6ης Σεπτεμβρ ίου. Άρα, δέν μπορεί νά εφθασε στούς Γαργαλιάνους
πρίν aπό τή νύκτα της 1 6ης πρός 17η Σεπτεμβρίου.
'Άν δ Δημουλάκης εφερε τό μήνυμα στόν Στούπα μετά τήν aφιξη του
Μπουγά, δηλαδή τήν 17η η τήν 1 8η Σεπτεμβρ ίου, εΊναι προφανές οτι fΊταν
πολύ aργά γιά έκείνον νά προσφέρει οπο ιαδήποτε βοήθεια στόν Μελιγαλά.
Τό έρώτημα εΊνα ι γιατί οί δυό αγγελιαφόροι καθυστέρησαν τόσον πολύ;
'Έχουν κυκλοφορήσει διάφορες φημες γύρω aπό τούς λόγους της καθυστέρησης.
Ή πιθανότερη εΊνα ι οτι επειδή στά χωρ ιά καί τήν υπα ιθρο
Μεσσηνία, μεταξύ Μελιγαλά κα ί Γαργαλιάνων, κυρ ιαρχουσαν ή Πολιτοφυλακή
καί δ έφεδρικός ΕΛΑΣ, δ Τζαβάρας καί δ Δημουλάκης δυσκολεύονταν
νά περάσουν γιά τούς Γαργαλιάνους.
Ό Ήλίας Θεοδωρόπουλος, στό βιβλίο του πού εΊνα ι βασισμένο σέ
μαρτυρ ίες επιζώντων aπό τόν Μελιγαλά, καί τό όποίο περιγράφει τά
πραγματικά γεγονότα, παρουσιάζει μ ιά τελείως διαφορετική εκδοχή στό
θέμα των aγγελιαφόρων πρός τόν Στούπα. Πρώτον, γράφει οτι ενας Φώτης
Τζαβάρας στάλθηκε aπό τόν συνταγματάρχη Παπαδόγκωνα στό Στούπα, μέ
δ ιαταγή νά συμπτύξει τό ΤΑ Γαργαλιάνων στόν Μελιγαλά. Δυστυχως, δ
Θεοδωρόπουλος δέν aναφέρει τήν ήμερομηνία της aποστολης, ο15τε aν δ
Τζαβάρας πέρασε aπό τόν Μελιγαλά κα ί πηρε μαζί του τόν Δημουλάκη,
οπλίτη στό έκεί ΤΑ. Δεύτερον, δ Θεοδωρόπουλος ύποστηρ ίζει οτι δ
ταγματάρχης Παπαδόπουλος εστειλε 6 aνδρες στόν Στούπα μέ προσωπική
έπιστολή, τήν 14η Σεπτεμβρ ίου έν μέσφ της μάχης μέ τόν ΕΛΑΣ, ζητώντας
τήν ένίσχυσή του. Γράφει δέ οτι κατά τήν πορεία των 6 aνδρων πρός
Γαργαλιάνους, aνδρες του έφεδρικου ΕΛΑΣ σκότωσαν τούς 4, καί οί 2 πού
μπόρεσαν καί εφθασαν στόν Στούπα δέν εΊχαν τήν έπιστολή. Τό aποτέλεσμα
fΊταν νά μή γίνουν πιστευτοί aπό τόν Στούπα, πέραν του γεγονότος οτι fΊταν
ηδη aργά γιά νά σωθεί δ Μελ ιγαλaς, aφου οί 2 αγγελιαφόρο ι δέν μπορεί νά
εφθασαν στούς Γαργαλιάνους πρίν τήν 1 5η Σεπτεμβρίου.
Ό Τάκης Κάππος, πού βρ ισκόταν συνεχως στό πλευρό του Στούπα
εκείνες τίς ήμέρες, δέ θυμaτα ι τήν aφιξη aλλου αγγελιαφόρου aπό τόν
Μελιγαλά, έκτός aπό τόν Δημουλάκη. Μήπως δ Τζαβάρας μέ τόν Δημουλάκη
εΊνα ι οί 2 aπό τούς 6 aγγελιαφόρους του Παπαδόπουλου που κατόρθωσαν
νά περάσουν πρός τούς Γαργαλιάνους; Πάντως, aπό ολα τά aνωτέρω
προκύπτει οτι δ Στούπας δέν εΊχε πραγματικά δυνατότητα νά βαδ ίσει σέ
βοήθεια του Μελιγαλa, καί δέν πρέπει νά του aποδίδετα ι .εtιθύνη γιά τήν
τραγωδία πού ακολούθησε τήν πτώση της πόλης στά χέρ􀀋i,ου ΕΛΑΣ. Γιά τό
οτι τά δ ιάφορα ΤΑ παρέμειναν δ ιασκορπισμένα μετά 7ν aποχώρηση των
. \ 3 1 0 \
Γερμανων, ή εiJθύνη aνήκει στα ανώτερα κλιμάκια. Κυρ ίως στόν φυσικό
διοικητή τους, τόν συνταγματάρχη Παπαδόγκωνα.
τίς έπόμενες ήμέρες οί πληροφορ ίες πλήθα ιναν οτι χιλιάδες aντάρτες
του ΕΛΑΣ κ ινουνταν εναντίον του Τάγματος, καί οτι οί Γαργαλιάνο ι ε1χαν
περικυκλωθεΊ:. Τά τμήματα του ΕΛΑΣ πού αναχώρησαν aπό τόν Μελιγαλά,
κ ινήθηκαν πρός τούς Γαργαλιάνους aπό δυό δ ιαφορετ ικές κατευθύνσεις. Τό
8ο σύνταγμα Λακωνίας, μαζί μέ τό l lo Άρκαδίας, καί τά τμήματα
πυροβολικου καί ύποστήρ ιξης (π.χ. 'Υγειονομ ικό), fιρθαν aπό τήν κανονική,
ευκολη δδό. Άπό τόν Άριστομένη, τό Μανιάκι καί τή Χώρα, κα ί f'φθασαν
ανατολικά καί νότια των Γαργαλιάνων. Τό 9ο σύνταγμα Μεσσηνίας
ακολούθησε πιό δύσκολη διαδρομή, μέσα aπό τά βουνά της Μάλης. Άπό τόν
Μελιγαλά κινήθηκε βοειοδυτικά, περνώντας aπό τά χωρ ιά Καλογερέσι,
Τριπύλα, Μάκραινα κ ι f'φθασε στούς Χριστιάνους. Τό κεφαλοχώρι των
Χριστιάνων ε1ναι γνωστό aπό τή θαυμαστή Μονή της Μεταμόρφωσης του
Σωτηρος πού κτίστηκε τόν 1 2ο αtώνα κα ί συγκρινόταν μέ τό καμάρ ι της
'Ορθοδοξίας, τήν Άγιά Σοφιά ( ... Άγιά Σωτήρα στόν Μωριά, κι Άγιά Σοφ ιά
στήν Πόλη ... ). Άπό κει οί aντάρτες του 9ου προχώρησαν κα ί επ ιασαν θέσεις
λίγο νότια aπό τό μ ικρό χωρ ιό της Βάλ τας, aποκόπτοντας τό Τ Α
Γαργαλιάνων aπό τό βορρa. 􀄚Ετσι aφαίρεσαν aπό τόν Στούπα κα ί τούς
aνδρες του κάθε δυνατότητα δ ιαφυγης πρός τά βουνά της Μάλης.
Γιά πρώτη φορά στή Μεσσηνία, τήν επίθεση του ΕΛΑΣ κατά των Τ Α
θά δ ιηύθυνε aπό κοντά δ t"διος δ Θανάσης Κλάρας. Εtχε φθάσει μέ τούς
μαυροσκούφηδες στόν Πύργο Τριφυλίας, ανατολικά των Γαργαλιάνων, στίς
1 8 Σεπτεμβρ ίου, προερχόμενος aπό τήν Καλαμάτα. Μαζί του ε1χε καί τήν
ήγεσία του ΕΑΜ/ΚΚΕ Μεσσηνίας, καί aπό τό Πελοποννησιακό Γραφε'ίο του
ΚΚΕ τόν Άχιλλέα Μπλάνα καί τό Ν ίκο Μπελογιάννη, aλλά κα ί τόν
lδια ίτερο σύμβουλό του, τόν καθηγητή Γιωργο Σημ ίτη. Πολλά στελέχη του
ΕΑΜ/ΚΚΕ εγκαταστάθηκαν στήν Άγορέλιτσα (Άμπελόφυτο), στό aρχοντικό
της οικογένειας Δεληγιάννη. Έκε'ί δέχονταν τά μέλη των Έπιτροπης ΕΑΜ
Γαργαλιάνων καί των γύρω χωρ ιων, καί μαζί έτο ίμαζαν τίς ονομαστικές
καταστάσεις των ύποψηφίων γιά εκτέλεση στούς Γαργαλιάνους.
Γι' αυτό τό θέμα fνα μέλος της οικογενείας Δεληγιάννη, η όποία ώς
μικρή κοπέλλα τά ε1δε μέ τά μάτια της καί πολλά τά aκουσε μέ τά αυτιά της,
- " μου ειπε:
"... Τόν Σεπτέμβριο τού 1 944, /!να βράδυ φθάσανε τού κόσμου οί
aντάρτες στό χωριό. Κυκλώσανε τό σπίτι μας καί aνέβηκε επάνω τό
επι τελείο τού ΕΛΑΣ. Μαζί ήταν καί Ι!νας Δεληγιάννης, χειρούργος γιατρός
aπό τά Λαγκάδια. Τόν εlχε πάρει δ ΕΛΑΣ στό βουνό διά τfις βίας. Ή μητέρα
μου τού ζήτησε νά δώσει κάτι στήν aδελφή μου πού εlχε μεγάλο πυρετό
εκείνη τήν fιμέρα. Μάθαμε δτι aργότερα τόν σκότωσαν.
<Η οlκογένειά μου, 7 aτομα, μέναμε δλοι σέ /!να μικρό δωμάτιο πού μάς
aφησαν. Πρίν λ ίγες μέρες εlχε πεθάνει δ παππούς μου. Ά. ν ζούσε, μπορεί νά
μάς σκότωναν διότι αvτός δέν fίθελε νά ακούσει γιά κομμουνιστές.
Έγώ fίμουν μικρή κοπελίτσα τότε, aλλά τά θυμάμαι σάν νά ήταν χθές.
3 1 1
Έπάνω στό σπίτι μας μένανε οί καπετάνιοι, aλλά κάτω στήν aποθήκη
μας καί στήν αvλή μας εlχαν οργανώσει μεγάλο μαγειρείο.
Ήταν γυναίκες aπό εδώ τό χωριό πού μαγείρευαν καί ζύμωναν, aς μήν
!) /' / ::J / / '3' / ,... αναφερω τα ονοματα τους, ει ναι και συγγενεις.
'Έβραζαν aδιάκοπα τρία μεγάλα καζάνια μέ κρέατα aπό ζώα πού
f!παιρναν aπό τόν κόσμο.
Τά στέγνωναν, τά aλάτιζαν καί τά ετοίμαζαν γιά τούς aντάρτες.
Θυμάμαι πού ει:χαμε εκείνα τά μεγάλα κοφίνια πού μεταφέραμε τά
σταφύλια aπό τό aμπέλι, μέ πανί μέσα γιά νά μήν χτυπιούνται τά σταφύλια.
Έκεί f!βαζαν τό βραστό κρέας καί τό πήγαιναν νά φάνε οί aντάρτες πού
ήταν στά χωράφια, [τοιμοι νά μπουν στούς Γαργαλιάνους.
Από τό aλεύρι μας ζύμωναν ψωμί στήν aποθήκη καί τό tψηναν στό
φούρνο μας πού f!καιγε συνέχεια, fιμέρα - νύχτα.
'Έπαιρναν καί τό λάδι μας, τό κρασί μας.
Στό τέλος πήραν καί τήν σταφίδα πού ει:χαμε φυλαγμένη γιά τό
χειμώνα.
Δέν μάς aφησαν τίποτε. Έκεlνον τόν χειμώνα κοντέψαμε νά πεθάνουμε
aπό τήν πείνα.
Μιά fιμέρα, καθώς fίμουν κοντά στό παράθυρο του δωματίο υ μας καί
διάβαζα κάτι, βλέπω γύρω στούς 20-25 aντάρτες μέ aλογα πού σταματήσανε
Ε'ξω στό δρόμο.
"Όλες οί aριστερές του χωριού τρέξανε καί φιλούσαν τά πόδια ένός
aπό τούς καβαλλάρηδες! Σάν νά ήταν δ νέος Χριστός!
Μετά aκουσα δτι ήταν δ Άρης Βελουχιώτης.
Τρέξανε δλες οί γυναίκες στόν Άρη, κι'αvτές πού ζύμωναν καί
μαγείρευαν εδώ στό σπίτι μας.
Ό Άρης κατέβηκε aπό τό aλογό του καί aνέβηκε επάνω νά δεl τούς
aλλους. Τόν ακολουθούσε κι [νας aλλος ντυμένος στρατιωτικά aλλά χωρίς
δπλο.
Όταν μπήκε στό σαλόνι δ Άρης δέν aκουσα νά του πουν τίποτε, aλλά
δταν μπήκε δ aλλος, τού εlπαν "καλώς τό στρατηγό Σιzμίτη". Όταν {γι νε δ
Κώστας Σημίτης πρωθυπουργός, aμέσως ρώτησα τ{ σχέση εlχε μέ τόν Σημίτη
πού πέρασε aπό τό σπίτι μας, μαζί μέ τόν Άρη.
Μετά λίγη 65ρα δ Άρης μέ τούς καβαλλάρηδες f!φυγαν κατά τόν Πύργο.
Φαίνεται δτι εκείνη τήν fιμέρα πέρασε aπό δώ μαζί μέ τόν Άρη καί δ πάπαΑ
νυπόμονος.
Πρίν λίγα χρόνια πήγα στή Μονή Αγάθω νος καί συνάντησα τόν
πατέρα Γερμανό.
Όταν aκουσε δτι fίμουν aπό τήν Α yορέλι τσά μου εlπε δτι εlχε περάσει
aπό δώ μαζί μέ τόν Βελουχιώτη. Τότε εlχε τό ονομα Παπά-Άνυπόμονος.
- "'Εγώ έλεvθέρωσα τήν 'Έλλάδα aπό τούς Γερμανούς", μiiς εlπε.
Στό διάστημα πού f!μεναν στό σπίτι μας τά στελέχη τών aνταρτών
πηγαι νο-f!ρχονταν συνέχεια καί οί μεγάλοι κομμουνιστές τών Γαργαλιάνων,
τά στελέχη. Τούς γνώριζαν οί γονείς μου.
3 1 2
καθονταν καί τρωγοπίvανε στό σπίτι μας μαζί μέ τούς aλλους, τούς
aντάρτες.
Έδώ δώσανε στούς aνταρτες γραπτα δλα τά ονόματα αvτών πού
fίθελαν νά σκοτώσουν στούς Γαργαλιανους. Ό Άρης, δ Σημίτης, καί ol aλλοι
εlχαν παρει aπό τούς Γαργαλιανιώτες τα ονόματα ποιούς νά σφαξουν.
Ol aντάρτες μιά μέρα πήρανε καί δλα τά παιδια aπό τό χωριό καί τα
πήγανε κάτω πρός τή Λεύκη. τα βάλανε να κουβαλάνε στό i!Jμo τούς
κουλούρες καλώδια για να συνδέσουν τηλέφωνα στό μέτωπο γιά τόν ΕΛΑΣ
πού θα γι νότανε η μάχη στούς Γαργαλιάνους. Όταν νύχτωσε καί δέν εlχαν
γυρίσει aκόμ η η μάννα μου aνησυχούσε πολύ. Τελικά τά Ιfφεραν aργά τή
νύχτα.
Τήν fιμέρα πού σκοτώσανε οί aνταρτες τόν Διονυσόπουλο aπό τόν
Πύργο, πρέπει νά fίτανε μ ια-δυό μέρες πρίν aπό τή Μάχη στούς
Γαργαλιάνους, τό βράδυ fίρθανε δυό aνταρτες εδω aπό κατω aπό τό σπίτι
μας καί φώναζαν τόν πατέρα μου. ΕΙ:πανε, "πού εlναι δ Ά.λέξης δ
Δεληγιάννης, τόν θέλουμε νά τόν παρουμε". Ή μάννα μου δέν τόν aφησε νά
κατέβει δμως. Τού εlπε καί πήγε μέσα στό δωμάτιο πού fίτανε ol
καπεταναίοι νά γλυτώσει. Ol aντάρτες φωναξανε τόν πατέρα μου aκόμ η
δυό- τρείς φορές, aλλά μετά φύγανε. Ά.πό εκείνη τήν fιμέρα δμως δ πατέρας
μου κρυβότανε μέσα τούς λόγγους.
'Ένα βραδυ ήρθε κι sνας Νικητόπουλος (Σταματακος) aπό τούς
Γαργαλιανους, πού εlχε παντρευτεί μια κοπελίτσα aπό εδω, καί τόν εl:χαμε
καί δούλευε στά χτήματα μας. Εlπε λοιπόν αvτός στό επι τελείο εδω τού
ΕΛΑΣ, δτι: " γιά νά πέσουν oi Γαργαλιάνοι, oi aντάρτες πρέπει νά aνεβοvν
aπό " Τοfί Σκοτωμένου". 'Όλα τά aλλα μέρη τά φυλάει γερά δ Στούπας'.
Έδώ στήν Ά.γορέλι τσα ol aνταρτες οργανωσαν καί τό νοσοκομείο
τους. Εlχαν συγκεντρώσει δλα τά κρεβάτια τού χωριού στό σπίτι τού Γιάννη
τού Αντωνόπουλου πού τό εlχαν επι τάξει. Τούς τραυματίες της μάχης στούς
Γαργαλιάνους τούς Ιfφερναν εδώ, καί δ γιατρός δ Δεληγιάννης προσπαθούσε
νά τούς σώσει. Αvτούς πού πέθαι ναν τούς Ιfθαβαν στό νεκροταφείο
τού χωριού μας. Έδώ Ιfθαψαν καί τόν Κερκεμέζο πού σκοτώθηκε στή μάχη.
Τό ξέρω διότι θυμάμαι πού εlχαν Ιfρθει ol aδελφές του καί κλαίγανε
στόν τάφο του ... "
Μαρτυρία Χαραλαμπίας Α. Δεληγιάννη aπό τό Άμπελόφυτο
Ot μονάδες τού ΕΛΑΣ πού ε1χαν κυκλώσει τούς Γαργαλ ιάνους fιταν
βασικά οι 'ίδιες πού ε1χαν καταλάβει τόν Μελιγαλά. Τά τρία συντάγματα τού
ΕΛΑΣ aπό τή νότια καί κεντρική Πελοπόννησο, τό So της Λακωνίας, τό 9ο
της Μεσσηνίας, καί τό l lo της Άρκαδίας. Έπικεφαλης τους, ως δ ιο ικητής της
9ης ταξιαρχίας, fιταν τώρα δ Δημήτριος Βασταρδής aπό τή Λακωνία, σέ
aντικατάσταση τού τραυματισμένου Κωστόπουλου.Τήν ε'\Jθύνη της σύνταξης
τού σχεδίου έπ ίθεσης, οπως καί στόν Μελιγαλά, τήν ε1χε δ Μεσσήνιος
λοχαγός Σταύρος Νικολόπουλος. Μεσσήνιοι δ ιο ικούσαν κα ί δυό aπό τά
συντάγματα. Ό ταγματάρχης Ήλίας Κλάπας, aπό τό Χαροκοπιό, fιταν
3 1 3
διο ικητής του 9ου, και ο αντισυνταγματάρχης Σωτήρης Ρουμπέας aπό τό
χωρ ιό Σελά της όρεινης Τρ ιφυλίας, δ ιο ικούσε τό 8ο σύνταγμα.
Ό aντάρτης του ΕΛΑΣ Θόδωρος Τζορτζίνης, πού Ε'χουμε συναντήσει
Ύjδη, περιγράφει:
" ... στή Μάχη τού Μελι γαλά εγώ μέ τό πολυβόλο fίμουνα πίσω δέν εtδα
τίποτα. VΗμουνα πρός τά δυτικά, κατά τό Νιοχώρι. υταν επεσε ό
Μελι γαλάς, μπήκαμε μέσα aλλά φύγαμε. Φάγαμε στό Νιοχώρι, καί
κοιμηθήκαμε δόθε κατά τίς Πόρτες πού πάμε γιά τού Βουλκάνου. Τήν aλλη
μέρα ανεβήκαμε aπάνου στή Βερεστιά καί κατεβήκαμε aπό τό Μ ουζάκι στόν
Πύργο.
Εκεί γλύτωσα δυό παιδιά aπό εναν πού πήγε νά τά σκοτώσει.
- Πού Ε'γινε αυτό; Τίνος ήταν τά παιδ ιά; Δικά σας; Άντάρτες;
- VΟχι, παιδιά aπό τόν Πύργο. Ήταν εκεί στά χτήματά τους, δέκα ή
65ρα τό πρωί. Δραμπάλες λένε τήν περιοχή. Ήρθε αvτός, δέν τόν εtχα δεί
ποτέ, καί τάπιασε τά παιδιά. 'Έβγαλε τό μπιστόλι του νά τά σκοτώσει.
- Τί εΊχαν κάνει τά πα ιδ ιά; Γιατί Ύjθελε νά τά σκοτώσει;
- Γιατί λέει τά aδέρφια τους πήγανε στό Τάγμα εδω ( τού Στούπα).
Τού λέω ρέ, τί πάς νά κάνεις εκεί; Άστα τά παιδιά fίσυχα κακομοίρη
μου γιατί θά σέ φάω!
Τί φταίνε τά παιδάκια aν τά aδέρφια τους πήγανε στό Τάγμα!
Μέ τόν ενανε μάλιστα γνωριστήκαμε πάλι μετά aπό 50 χρόνια. 'Ήτανε
εκεί χάμου στου Δημάκη ( τό καφενείο ). Θεοδωρόπουλος λέγεται. Άμα τόν
βρείς θά σού τά πεί. Ό aλλος εμαθα δτι εχει πεθάνει. 'Ήτανε aρρωστούλης
κάπως aπό τότε.
- Α'i'Jτός πού Ύjθελε νά σκοτώσει τά δυό παιδ ιά ήταν aντάρτης του
ΕΛΑΣ;
- VΟχι. Πολίτης fίτανε. 'Ένας Μιχαλόπουλο􀍏30 aπό τόν Πύργο. Ό
Θεοδωρόπουλος τόν fίξερε.
- Ζε'ί aκόμη; Ξέρεις;
- Λέv ξέρω. Ρώτησα κάποτε στόv Πύργο, aλλά μοv εrπαvε οτι lφυγε
στήv Ά.θήvα μετά τά γεγονότα ... "
Μαρτυρία Θόδωρου Τζορτζίνη
Γιά να αντικαταστήσει νεκρούς καί τραυματίες aπό τίς μάχες της
Καλαμάτας καί του Μελιγαλa, καθώς καί τό εκτελεστικό aπόσπασμα καί
τούς φρουρούς των κρατουμένων πού aφησε στόν Μελιγαλά, ό Κλάρας
κάλεσε στούς Γαργαλιάνους τό ανεξάρτητο τάγμα Ήλείας του ΕΛΑΣ. Τό
330 Τό ΕΑΜ είχε πρωτοπόρα aνάπτυξη στόν Πύργο Τριφυλίας, μέ μεγάλη
συμμετοχή μελων. Πολλο ί κάτο ικο ι του Πύργου φέρουν τό ονομα Μιχαλόπουλος.
υ Μ ιλτιάδης Μ ιχαλόπουλος μετείχε στή ΝΦΕ καί μετά στό ΕΑΜ καί στήν
Πολιτοφυλακή. Μέλος του ΕΑΜ fιταν καί δ Άλέξης Μ ιχαλόπουλος. Τουλάχιστον
5 Μ ιχαλοπουλαίο ι ελαβαν μέρος στόν ΕΛΑΣ. Ό Τάκης Δ. Μ ιχαλόπουλος επεσε
στή μάχη του Μυστρa.
3 1 4
τάγμα κινήθηκε νότια aπό τόν Πύργο, Ε'κανε aγριο πλιάτσικο στήν Κυπαρισσία,
κα ί συνέλαβε aρκετούς υποστηρ ικτές τών ΤΑ, πρίν πλησιάσει στούς
Γαργαλιάνους. 'Έφθασε έκεί ένώ ή μάχη εlχε aρχίσει. 'Έπιασε θέσεις δυτικά
της πόλης, aποκόπτοντας τό ΤΑ aπό τόν δρόμο πρός τά Φιλιατρά καί τήν
παραλία του Μαράθου.
Τίς δυνάμεις του ΕΛΑΣ, πού έτο ιμάζονταν νά έπιτεθουν στούς
Γαργαλιάνους, συμπλήρωναν πολλές έκατοντάδες Ε'νοπλο ι του έφεδρ ικου
ΕΛΑΣ κα ί τών πολιτικών οργανώσεων του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Πολλοί aπ'α'\Jτούς
προέρχονταν aπό τήν "ίδια τήν πόλη τών Γαργαλιάνων. Ό Κλάρας, τήν 1 5η
Σεπτεμβρίου εlχε έκδόσει δ ιαταγή πρός τή Μεραρχία του Έφεδρ ικου ΕΛΑΣ
Πελοποννήσου, τήν ΟΠΛΑ, καί τίς δμάδες του ΕΑΜ καλώντας τους νά
προσέλθουν έντός 48 ώρών στά τμήματα της περ ιοχης τους. Αυτό αvξησε
aμέσως τίς δυνάμεις του 9ου συντάγματος Μεσσηνίας.
Μετά τή σύμπτυξη του Λόχου της Κυπαρ ισσίας, δ Στούπας εlχε στούς
Γαργαλιάνους περ ί τούς 800 aνδρες. 'Ήταν οργανωμένοι σέ 5 Λόχους, μέ τήν
έξης δ ιάταξη:
* ό lος Λόχος, μέ δ ιο ικητή εναν έξα ίρετο aξιωματικό, τόν λοχαγό
'Ιωάννη Παπαδόπουλο aπό τήν Μαντινεία, κρατουσε τόν Άνεμόμυλο στή
βόρεια πλευρά της πόλης, στόν δρόμο πού πηγα ίνει γιά τή Βάλτα,
* ό 2ος Λόχος κάλυπτε τήν ανατολική πλευρά, τόν Άγιο Σπυρ ίδωνα,
μέχρ ι έκεί πού εlνα ι τό Τρ ίτο Δημοτικό Σχολείο καί δ δημόσιος δρόμος πρός
τή Χώρα. Εlχε ισχυρό στήρ ιγμα τό κτήρ ιο της Δεξαμενης πού δεσπόζει στό
Αιβάρτζι, τόν κάμπο ανατολικά της πόλης. Διο ικητή εlχε τόν υπολοχαγό
Μπούσιο aπό τόν Άετό. Ά ντικαταστάθηκε aπό τόν aνθυπολοχαγό
Κωνσταντίνο Σακελλάρη aπό τήν Κρήτη 33\ μετά τήν aναχώρ ιση του πρώτου
γιά τήν 'Ιταλ ία,
* δ 3ος Λόχος υποστήριζε τήν νότια πλευρά της πόλης. Τό
Χοντροβούνι, τό νεκροταφείο, κα ί ολη τήν περ ιοχή μέχρι τόν δρόμο γιά τή
Λεύκη. Διο ικητής του Λόχου ήταν δ Ε'φεδρος υπολοχαγός Τάκης Σκουντζος
aπό τούς Γαργαλιάνους,
* ό 4ο ς Λόχος (δ aποκαλούμενος Λόχοςτω ν Ά γυμ νάστων) κάλυπτε τό
πιό εvκολο μέτωπο της aμυνας, τόν 'Ά"ί-Γιώργη κι ολη τή δυτική πλευρά της
πόλης πρός τή θάλασα πού δέν αναμενόταν νά δεχθεί σοβαρή πίεση aπό τούς
aντάρτες. Διο ικητής του fΊταν δ υπολοχαγός Λάκης Βαρβαρίγος aπό τά
Φιλιατρά. Στό κεντρ ικό φυλάκ ιο του λόχου, στόν 'Ά"ί-Γιώργη, έπ ικεφαλης
ήταν δ έξάδελφος του Στούπα, δ έπ ιλοχίας Στουπάκος, ενας πολύ ικανός καί
εςυπνος πολεμ ιστής,
* δ Sος Λόχος (Λόχος 'Εφεδρείας του Τάγματος) εlχε δ ιο ικητή τόν
πατρ ιώτη του Στούπα, τόν aνθυπασπιστή Σταμάτη Σπυροπαναγιωτόπουλο
331 Τόν ταγματάρχη Στούπα aκολουθουσε σέ δλη τήν πορεία του στήν Κατοχή (ΕΣ,
ΤΑ) ενας aριθμός aνδρών aπό τήν Κρήτη, aπό αυτούς πού εlχαν παραμείνει στή
νότια Πελοπόννησο κατά τήν όπισθοχώρ ιση aπό τήν Άλβανία. Ot Κρητικο ί
οπλίτες του Στούπα, του fΊταν ολοι φανατικά π ιστο ί.
3 1 5
(Δημητρακόπουλο). 'Ήταν τοποθετημένος σ'ε'να χαμηλό σημείο της πόλης,
στά βόρειο-ανατολικά, σέ tση aπόσταση μεταξύ του lου καί του 2ου Λόχου,
aλλά aρκετά μακρ ιά aπό τόν 3ο Λόχο καί τόν Λόχο των Άγυμνάστων. Ό
Δημητρακόπουλος fΊταν πανουργος μαχητής, aλλά δέν εiχε εκπαίδευση
aξιωματικου κα ί ήγετικές ικανότητες, εφόδια aπαραίτητα γιά τή δ ιο ίκηση
καί τήν επιτυχημένη χρησιμοποίηση παρόμο ιου λόχου.
Ό νεαρός ταγματασφαλίτης του Λόχου Άγυμνάστων, Στάθης Άθανασόπουλος,
περιγράφει τήν εγκατάσταση του ΤΑ στούς Γαργαλιάνους καί τήν
κατάσταση πού επικρατουσε σ' αυτή πρίν τήν επίθεση του ΕΛΑΣ:
" ... Ό Στούπας γύρισε aπό τό Μελι γαλά aτούς Γαργαλιάνους τόν
Αvγουστο τού 1 944 καί aμέσως aναπνεύσαμε aπό τήν τρομοκρατία τού
ΕΑΜ. Όσοι aπό τά μέλη τών Μαχητικών Όμάδων τού ΕΑΜ της περιοχής
δέν συνελήφθηκαν εφυγαν aπό τήν περιοχή καί κατέφυγαν aτόν ΕΛΑΣ.
Καίτοι νεαρός, κατατάγηκα καί εγώ ατό Τάγμα. Μέ {βαλαν ατό Λ όχο
Ά γυμνά στων, πού εlχε δλους αvτούς πού δέν εlχαν ύπηρετήσει ατό στρατό
καί δέν εlχαν εκπαιδευθεί ατά δπλα. Τίς λίγες sβδομάδες πού πέρασαν μέχρι
τήν επίθεση τού ΕΛΑΣ, δηλαδή μεταξύ 15 Αvγούστου καί 20 Σεπτεμβρίου,
λάβαμε τήν βασική εκπαίδευση aπό τούς aξιωματικούς του Τάγματος.
Οί Λόχοι τού Τάγματος πού εlχαν στρατιώτες πού εlχαν ηδη ύπηρετήσει
τήν θητεία τους, εlχαν λάβει κανονικές στρατιωτικές στολές καί
άρβυλα τού Έλληνικού Στρατού.
Στόν Λ όχο τών aγυμνάστων μόνο σέ λίγους εlχαν δοθεί παρόμοιες
στολές. Στούς ύπόλοιπους εlχαν δοθεί καλοκαιρι νές στολές μέ κοντά
παντελόνια, ενώ ύπfιρχαν καί μερικοί πού φορούσαν πολιτικά ρούχα.
Τό Τάγμα Γαργαλιάνων ατά μέσα Σεπτεμβρίου εlχε φθάσει τή δύναμη
τών 1000 aνδρών, συμπεριλαμβανομένων καί τών Λόχων της Πύλου καί της
Κ υπαρρισσίας.
Πρίν aπό τήν Μάχη τών Γαργαλιάνων τά γεγονότα τού Μελι γαλά τά
γνώριζαν πολύ λίγοι. Εκείνος πού εlπε πρώτος λεπτομέρειες γιά τό τί εlχε
συμβεΊ aτόν Μελι γαλά ήταν ό Δημήτρης Μπουγάς η Μητσέας, ό δποίος καθ'
δδόν γιά τούς Γαργαλιάνους aπό τήν Μεγαλόπολη, εlχε ακολουθήσει tvα
τμfιμα τού ΕΛΑΣ Αρκαδίας wς τόν Μελι γαλά.
ΟΌταν lφθασε aτούς Γαργαλιάνους άρχισε νά διαδίδει τί συvέβει.
Συνελήφθη aπό τούς άνδρες τού Τάγματος πού τού συνέστησαν αvστηρώς
νά σιωπήσει γιά νά μήν καλλιεργηθεί izττοπάθεια aτούς άνδρες τού
Τάγματος καί τόν λαό τών Γαργαλιάνων. Επειδή συνέχισε τίς διαδόσεις
συνελήφθη γιά δεύτερη φορά, τού {γι νε εlκονική εκτέλεση ατό νεκροταφείο
Γαργαλιάνων, μέ τήν κατηγορία της διασποράς προπαγάνδας τού ΕΛΑΣ,
καί εν συνεχεί(Χ φυλακίσθηκε καί τέθηκε σέ aπομόνωση.
Οί aπλοί άνδρες τού Τάγματος, πέραν τών aξιωματικών, δέv
γνώριζαν τίΠοτε γιά τήν τραγωδία τού Μελιγαλά, οvτε της Καλαμάτας καί
τού Πύργου πού εlχαv προηγηθεi της Μάχης τών Γαργαλιάνων. Εκείνο πού
εμείς ol aπλοί ταγματασφαλίτες περιμέναμε ήταν aπόβαση τών Άγγλων η
Έλλήνων στρατιωτών aπό τήν Ιταλία. Κοι τάζαμε συνέχεια τό Ιόνιο
3 1 6
Πέλαγος, καί καμμιά φορά tκλαμβάναμε γιά πλοία μικρά σύννεφα στόν
ορίζοντα καί aρχίζαμε τίς ζητωκραυγές.
Αvτό εlχε vποβοηθηθεί aπό τό γεγονός δτι δ Στούπας εlχε στείλει στήν
Ίταλία, στήν Έλληνική Κυβέρνηση, μιά Επι τροπή νά ζητήσει βοήθεια ... "
Μαρτυρία Στάθη Άθανασόπουλου
Στήν πόλη των Γαργαλιάνων έκτός aπό τούς κατο ίκους της, πού τότε
tΊταν περ ίπου 7. 000, είχαν καταφύγει καί πολλο ί aμαχο ι πολίτες aπό τά
γύρω χωριά. 'Όσο ι είχαν λόγους νά φοβουντα ι τούς aντάρτες του ΕΛΑΣ.
Αυτο ί πού είχαν κάπο ιο μέλος της οικογενείας τους στά ΊΆ η είχαν
χαρακτηρ ιστεί ως "aντ ιδραστικοί", δηλαδή έχθρικο ί πρός τό ΕΑΜ/ΚΚΕ.
'Έτσι, στούς Γαργαλιάνους tΊταν ολοι σχεδόν οί κάτο ικο ι των χωρ ιων Λεύκη,
Μουζάκι καί Φλόκα. Πολλο ί aπό τόν Πύργο, τό Άμπελόφυτο (Άγορέλιτσα),
aλλά καί aλλες πόλεις καί χωρ ιά της εuρύτερης περ ιοχης (Χώρα, Φιλιατρά,
Κυπαρ ισσία, κ.λπ.).
υΟταν εγκαταστάθηκε τό ΤΑ στούς Γαργαλιάνους τά περ ισσότερα
στελέχη του ΕΑΜ/ΚΚΕ καί τά μέλη της ΟΠΛΑ της πόλης καί των γύρω
χωρ ιων δ ιέφυγαν. Μερ ικές δεκάδες στελέχη συνελήφθησαν κα ί κλείστηκαν
στό κτήριο του Γυμνασίου. 'Όταν πιά aναμενόταν έπ ίθεση του ΕΛΑΣ,
μεταξύ 15 κα ί 18 Σεπτεμβρ ίου, συνελήφθησαν γύρω στούς 100 aκόμη μέλη
κα ί φίλοι του ΕΑΜ/ΚΚΕ καί της ΕΠΟΝ, καί μερ ικά μέλη οtκογενειων πού
είχαν aντάρτες στόν ΕΛΑΣ. Σύμφωνα μέ μαρτυρίες των tδίων, τό ΊΆ δέν
τούς κακομεταχειρ ίστηκε, έκτός του δτι στήν δ ιάρκεια της ημέρας δούλευαν
στό μέτωπο γιά τήν προετο ιμασία της aμυνας (aνοιγαν χαρακώματα,
γκρέμιζαν μάντρες, κ.λπ.).
Ό Στούπας tΊταν πάντα μετρ ιοπαθής καί εναντίον της σύλληψης καί
φυλάκ ισης aντιπάλων. Συμφωνουσε πολύ δύσκολα σέ τέτο ια μέτρα, καί μόνο
σέ εξαιρετικές περ ιπτώσεις. Μάλιστα, γι'α'ότό τό Οέμα βρ ισκόταν πολύ συχνά
σέ δ ιαφωνία μέ τούς aξιωματικούς του Τάγματος καί aλλους συνεργάτες του.
'Έτσι στή Μάχη των Γαργαλιάνων υπηρχαν πολλά μέλη του ΕΑΜ/ΚΚΕ κα ί
του έφεδρικου ΕΛΑΣ πού είχαν παραμείνει ελεύθερα μέσα στήν πόλη, καί
ενήργησαν ως πέμπτη φάλαγγα στό εσωτερ ικό της aμυνας. Ή δράση τους
aρχισε aπό τήν πρώτη νύκτα της μάχης, καί πολύ περ ισσότερο δταν
παρουσιάστηκαν τά πρωτα σημάδια κατάρρευσης, τή δεύτερη ήμέρα.
'Ένας Γαργαλιανιώτης, δ Ν.Ν., νέος τότε καί μέλος της ΕΠΟΝ, διηγεί-
τα ι:
'"Εγώ τότε fίμουν νεαρός εντεταγμένος στήν ΕΠΟΝ. Τραγουδούσα
wραία καί συμμετείχα σέ πολλά γλέντια μέ aλλους νέους των Γαργαλιάνων.
Παρά τήν Κατοχή καί τίς στερήσεις δ κόσμος l!βρισκε τόν τρόπο νά γλεντά.
Κάτω στά Πηγάδια, στό χάνι τού Γρηγοράκη, βρισκόμαστε συχνά μέ
τόν Μαστοράκη, τόν Σαρδέλη καί aλλους καί τά πίναμε. 'Έρχονταν καί ο[
Γερμανοί στρατιωτες aπό τό φυλάκιο στή Μπάρλα ('Όζεvα). 'Ένας
Γερμανός στρατιώτης, δ 'Όττο, μέ l!μαθε πώς νά παίζω καλή φυσαρμόνικα.
3 1 7
Όταν ήρθε εδω δ Στούπας καί εγκατέστησε τό Τάγμα, τόν Α vγουστο
τού 1 944, εγώ fίμουν aρρωστος καί δέν κυκλοφορούσα l!ξω στήν πόλη. Μετά
πού aνάρρωσα, μιά μέρα εlχα βγεί l!ξω στήν πλατεία. 'Έρχεται δ Δήμος δ
Κουλός καί μέ σταματά.
- 'Έλα μαζί μου στό Γυμνάσιο, μού λέει.
- Γιατί, τί l!κανα;
- 'Ήσουν στήν ΕΠΟΝ, καί πρέΠει νά l!ρθεις μαζί μου.
Έπfιγα. Στό Γυμνάσιο βρfικα aλλους 1 40- 150. Μάς εlχαν κρατούμενους
σέ τρείς τάξεις. Δέν μάς κακομεταχειρίστηκαν.
Μιά fιμέρα μάς πfιγαν πρός τό νεκροταφείο νά γκρεμ ίσουμε μιά
μάντρα wστε νά μήν καλύπτονται οί aντάρτες καί πυροβολούν τό φυλάκιο
τών ταγματασφαλι τών. <Όμως δ ταν l!γι νε ή μάχη, οί aντάρτες χρησιμο-
ποίησαν τίς πέτρες καί l!φτιαξαν πολεμίστρες ... " Μαρτυρία Ν.Ν.332
'Ένας μόνο Γαργαλιανιώτης εκτελέστηκε aπό aνδρες του Τάγματος,
ύπό τίς έξης συνθηκες. 'Ήταν τό μέλος της Πολιτοφυλακης του ΕΑΜ, Μενέλαος
Άλεξόπουλος (η Κατσάνης), πού ύπηρηφανευόταν οτι εκεΊνος ε1χε εκτελέσει
τόν αδελφό του λοχαγου Βρασίδα Μυλωνα, γιατί ό λοχαγός ε1χε καταταγεΊ
στό ΤΑ του Μελιγαλa. 'Όταν ήρθε στούς Γαργαλιάνους τό ΤΑ, ό
Άλεξόπουλος φρουρουσε σέ μιά aποθήκη στό Βρωμονέρι πολίτες των Γαργαλιάνων
πού τούς ε1χε συλλάβει καί φυλακ ίσει εκεΊ τό ΕΑΜ. Έκετ συνελήφθη
ό Άλεξόπουλος, οταν μ ιά όμάδα του ΤΑ πηγε νά ελευθερώσει τούς
κρατούμενους. 'Εκτελέστηκε, κατ' εντολή του λοχαγου Μυλωνα ώς aντίποινα
γιά τόν αδελφό του.
Ό Δημήτρης Τσαγκάρης, συνεργάτης του στήν πολιτοφυλακή του
ΕΑΜ, περ ιγράφει ώς έξης τήν εκτέλεση του Άλεξόπουλου:
" ... Ό Μενέλης l!λεγε δτι αvτός σκότωσε τού Βρασίδα τόν aδερφό (σ. σ.
Βρασίδας Μυλωνάς, λοχαγός στό ΤΑ Μελιγαλά καί μετά Γαργαλιάνων). Ό
Καραμπότσος'133 fίτανε στήν Πύλο στό λόχο τού Βρασίδα. Ό Καραμπότσος
λέει τού Μενέλη: "<Όταν l!λθει δ Βρασίδας στούς Γαργαλιάνους, νά μήν
κοιμάσαι στό σπίτι".
<Όταν εγκαταστάθηκε τό Τάγμα τού Στούπα στούς Γαργαλιάνους
l!πιασε δ Βρασίδας τόν Μενέλη καί τόν επήγε καί τόν εσκότωσε εκεί πού δ
Μενέλαος εlχε σκοτώσει τόν aδερφό τού Βρασίδα. Ασε τό ξύλο πού τού
ρίξανε τού Μενέλη προτού τόνε σκοτώσουνε334.
Μαρτυρία Δημητρίου Τσαγκάρη (Κουφοδημήτρη)
332 Μαγνητοφωνημένη συνέντευξη στό συγγραφέα, Μά'ίος 2008.
333 Σέ προηγούμενες σελίδες περιγράφουμε δτι ό Καραμπότσος ξέφυγε aπό τή
φρούρηση του Κατσάνη πρίν έκετελεστεί, κα ί κατέφυγε στήν Άθήνα δπου
κατετάγε ι στά ΤΑ. Άκολούθησε τόν Στούπα στόν Μελιγαλά.
334 Τήν aπάνθρωπη δολοφονία του Κατσάνη, ώς aντίπο ινα γιά τήν έκ μέρους του
έκτέλεση του aδελφου του λοχαγου Βρασίδα Μυλωνfi, τήν aΨχφέρει καί ό Γ.
Γρ ιμπfiς ώς έξης: " ... Τότε σκοτώσανε τό Μενέλαο Κατσάνη (Μενέλη), πού f'μαν
μέλος του ΕΑΜ, χωρίς αtτία καί δ ιέδωσαν δτι τόν σκοτώσανε o i aντάρτες ... ".
3 1 8
Στή μάχη τού Μελιγαλά, παρά τήν τελική του ν ίκη, δ ΕΛΑΣ εΊχε πάθει
πανωλεθρ ία σέ νεκρούς καί τραυματίες aντάρτες. ΕΊχε περ ίπου 200 νεκρούς
καί σχεδόν δ ιπλάσιους τραυματίες. 'Όταν έτο ιμαζόταν νά επιτεθεί στούς
Γαργαλιάνους, οί καπετάνιο ι του γνώριζαν οτι τώρα εΊχαν νά aντιμετωπίσουν
τόν ταγματάρχη Στούπα καί μ ιά lσχυρή δμάδα aριστων παλληκαριων
του, πού τά εΊχε μαζί του aπό τήν aνοιξη του 1 943, καί aλλους πού εΊχε φέρει
μαζί του aπό τήν Άθήνα. 􀄳Ολοι fμαν φανατικά πιστο ί στόν Στούπα, f]ξεραν
aπό πόλεμο, καί δέν θά ύποχωρούσαν ευκολα.
Γι'αvτό δ Κλάρας, πού εΊχε στήσει τό aρχηγείο του στόν Πύργο
Τριφυλίας, δέν Ε'φερε aντίρρηση οταν οί aξιωματικοί τού Συμμαχικού
Στρατηγείου πρότειναν νά δ ιαπραγματευθούν τήν παράδοση τού ΤΑ
Γαργαλιάνων χωρ ίς μάχη. Ζήτησαν συνάντηση μέ τόν Στούπα. Ή συνάντηση
Ε'γινε στίς 20 Σεπτεμβρίου έ'ξω aπό τήν πόλη των Γαργαλιάνων, ανατολικά,
λίγο δεξιά aπό τόν δρόμο πού πηγαίνει πρός τή Χώρα (κοντά στό σημείο
πού σήμερα εΊναι τό εργαστήρ ιο aλλαντικων του Τσαπελογιάννη). Στήν
aντιπροσωπία fιταν καί δ παπά-Άνυπόμονος335, δ Βρετανός λοχαγός Donald
Gibson καί δ Έλληνο-Άμερ ικανός λοχαγός John Fatseas.
Ό Στούπας συνοδευόταν μόνο aπό δυό πιστούς οπλίτες της
προσωπικης φρουράς του, τόν Τάκη Κάππο καί τόν Γιάννη Βραχνό. Ό
παπά-Άνυπόμονος aξίωσε τήν aνευ ορων παράδοση τού ΤΑ καί τού
οπλισμού του, κάτι πού δ Στούπας aπέρριψε χωρ ίς πολύ συζήτηση. Τήν
aξίωση τού ΕΛΑΣ ύπεστήρ ιξε καί δ Βρετανός σύνδεσμος aξιωματικός, πού
πίεσε τόν Στούπα νά δεχτεί τήν πρόταση χρησιμοπο ιώντας τήν aπειλή " . . . δέv
{χετε Ξλπίδα εvαvτίοv τού ΕΑΑΣ. Θά χαθείτε!" 'Έχουν γραφεί δ ιάφορες
εκδοχές γιατί aπέτυχαν ot δ ιαπραγματεύσεις. 'Όμως, ενας fιταν δ λόγος. Ό
Στούπας δέν εΊχε εμπ ιστοσύνη στίς ύποσχέσεις τού 'Άρη Βελουχιώτη. Γι'αvτό
δέν μπορούσε νά δεχτεΊ παράδοση σ'ω'Jτόν.
Ό John Fatseas σέ επιστολή του πρός τόν Νίκο Ι. Ζερβή, συγγραφέα
της έξάτομης ίστορ ικης σειράς "ΚΑΛΑΜΆΤΑ, Κατοχή-Άντίσταση-Άπελευθέρωση",
γράφει καί τά κάτωθι: " ... Ώστόσο, δ Άρης Βελουχιώτης χάρηκε
πάλι δταv aπέτυχα στούς Γαργαλιάvους -εγώ διεξήγαγα τίς διαπραγματεύσεις
εκεί μέ τόv Διοικητή Συνταγματάρχη (sic) Στούπα -δ οποίος "δέv
πίστευε στά λόγια τού Άρη ... " .
Ή μαρτυρία τού John Fatseas, οτι αvτός διεξήγαγε τίς δ ιαπραγματεύσεις,
διαφέρει aπό τήν aφήγηση τού Τάκη Κάππου πού ακολουθεί. Ό
Κάππος, πού Ε'λαβε μέρος στίς δ ιαπραγματεύσεις, μαρτυρά οτι δ Fatseas
μίλησε πολύ λίγο, εν aντιθέσει μέ τόν Βρετανό Donald Gibson.
335 Ό Παπά-Άνυπόμονος συνήθως φορουσε στρατιωτικά ρούχα καί τόν 'Lδιο μαυρο
σκούφο δπως οί υπόλο ιπο ι aνδρες του Ε'φιππου οuλαμου του Κλάρα, Τό μόνο
διακρ ιτικό του fiταν ενας υπερμεγέθης σταυρός πού φορουσε εξωτερικά aπό τήν
στρατιωτική στολή. Σ' εκείνη τήν aποστολή, κατ' εντολή του aρχηγού του
Βελουχιώτη, φορούσε πάνω aπό τήν εγγλέζικη χακ ί στολή του τό ράσο ίερέα.
3 1 9
Τίς δ ιαπραγματεύσεις μέ τόν Στούπα τ ίς περιγράφει κα ι ο πάπαΆνυπόμονος
στό βιβλίο του. 'Όπως κα ί σέ aλλα κεφάλα ια, τό βιβλίο του κα ί
έδιο περιέχει ανακρ ίβειες. Παραθέτω δύο παραδείγματα:
1. "Στους Γαργαλιάνους εlχαν συγκεντρωθεl δλοι ο[ ταγματασφαλίτες
πού γλύτωσαν aπό τόν Μελιγαλά, μέ επικεφαλής τόν ταγματάρχη Στούπα
... ", σελ. 273. Αvτό δέν Ε'χει καμμία σχέση μέ τήν πραγματικότητα! οι λ ίγο ι
ταγματασφαλίτες πού διέφυγαν aπό τόν Μελιγαλά κατευθύνθηκαν πρός τόν
Ταύγετο κα ί τήν Άρκαδία. Κανένας δέν πf)γε στούς Γαργαλιάνους. Ό
Στούπας μέ 80 ταγματασφαλίτες του Μελιγαλα πf)γαν στούς Γαργαλιάνους
στίς 1 5 Αυγούστου.
2. "Στις 10 η 1 1 Σεπτεμβρίου 1 944 εlχαν συγκεντρωθεί τμήματα τού
ΕΛ.ΑΣ Ι!ξω aπό τούς Γαργαλιάνους'', σελ. 273. Τά πρωτα aνταρτικά τμήματα
έμφανίσθηκαν κοντά στούς Γαργαλιάνους τό βράδυ της 1 7ης. Στίς 10 καί 1 1
Σεπτεμβρίου δ ΕΛΑΣ κατευθυνόταν πρός τόν Μελιγαλά.
Γράφει λοιπόν δ πάπα-Ά νυπόμονος γιά τ ίς δ ιαπραγματεύεις μέ τόν
Στούπα:
"... Τήν Έπι τροπή336 αvτή aποτελούσαν Ιfνας στρατιωτικός, Ιfνας
πολι τικός, Ιfνας aγγλος aξιωματικός-σύνδεσμος πού συνόδευε τά τμήματα
τού ΕΛ.ΑΣ, εγώ καί δ διερμηνέας τού aγγλου.
[. .. 1 'Όταν φθάσαμε σέ μικρή aπόσταση aπό τούς Γαργαλιάνους, σέ
Ιfνα ρέμα337, μάς σταμάτησε Ιfνας Ι!νοπλος, δ δποίος δταν τού εlπε δ δικός
μας aξιωματικός δτι θέλουμε νά lδούμε τόν Αρχηγό του γιά νά
κουβεντιάσουμε εlδοποίησε καί ήλθε δ υπασπιστής τού Στούπα, δ
aνθυπολοχαγός Γεώργιος (σ. σ. Τό δνομά του ήταν Ήλίας) Δαρδελάκος, Ιfνας
ώραlος νέος. [ .. . 1
'Έφυγε δ Δαρδελάκος κι επέστρεψε σέ λίγο συνοδεύοντας τόν
ταγματάρχη Στούπα. [. .. 1 Πfίρε τό λόγο δ aγγλος σύνδεσμος, δ οποίος μέσω
τού διερμηνέα τού aπευθυνόμενος στόν Στούπα τού εlπε:
"Κύριε ταγματάρχα, πρέπει νά γνωρίζετε δτι τό στρατηγεlο Μέσης
Ά νατολης σάς Ι!χει κηρύξει εκτός νόμου (εννοώντας τά Τάγματα Ασφαλείας)
καί Ι!χει αναγνωρίσει τόν ΕΛ.ΑΣ ώς τμfίμα τού ΣΜΑ. Σάς καλώ,
λοιπόν, νά παραδώσετε τόν οπλισμό σας καί σάς εγγυώμαι δτι θά εlσθε
ελεύθεροι δλοι, χωρίς νά κακοποι ηθεl κανείς38".
336 Ό πάπα-Άνυπόμονος aντί νά αναφέρει τά ονόματα της δ ικης του Έπιτροπης κα ί
ολα τά μέλη της -aφου παραλείπει τόν John Fatseas- aναφέρει λανθασμένα πο ιός
συνόδευε τόν Στούπα!
337 Έκεϊ: πού εγινε ή συνάντηση στό Λιβάρτζι δέν υπάρχει κανένα ρέμα, μόνο μικρές
γράνες. Ή συνάντηση εΊχε προκαθοριστεί aπό τήν προηγουμένη ήμέρα μέ αγγελιαφόρο
του ΕΛΑΣ, σχετικά μέ τήν aκριβη τοποθεσία καί τήν wρα, καί δέν εγινε
μέ τόν τρόπο πού περιγράφει δ πάπα-Άνυπόμονος.
338 Αvτή δέν fιταν aκρ ιβως ή πρόταση του ΕΛΑΣ. Ζητουσε παράδοση των οπλων
κα ί νά τιμωρηθουν o t ενοχο ι. Φυσικά, πο ιός fιταν ενοχος θά τό aποφάσιζε ό
ΕΛΑΣ καί ot 'Επιτροπές του ΕΑΜ/ΚΚΕ! ΕΊναι αvτός ό ορος πού δέν έπέτρεψε τή
320
Τά /:δια περίπου εlπαν καί o l aλλοι τfις aποστολής.
Χωρίς νά δώσει aπάντηση ό Στούπας στίς προτάσεις της Έπι τροπfις,
γυρίζει πρός τό μέρος μου καί λέει:
'"Εσύ τί ρόλο παίζεις σ'α vτή τήν vπόθεση339;"
"Εlμαι ίερεύς, πού vπηρετώ στίς τάξεις τού ΕΑΑΣ καί ήλθα νά σάς
παρακαλέσω κι εγώ, γιά νά βρεθεί κάποια λύση, γιά νά μή χυθεί aλλο
αδελφικό αίμα .. ;", τού aπαντώ.
"Εlσαι παπάς καί εlσαι μέ τούς κομμουνιστές; Δέν εlναι δυνατόν! Πώς
μπορώ νά βεβαιωθώ δτι εlσαι πραγματικά παπάς;"
"Δέν vπάρχει aλλος τρόπος, στό μέρος πού βρισκόμαστε, παρά νά
πάμε στήν εκκλησία τού χωριού κι εκεί νά βεβαιωθείτε αν πράγματι εlμαι
παπάς fί οχι".
Άπευθυνόμ ενος τότε ό Στούπας πρός δλ ους μας aρχισε νά βρίζε ι τόν
ΕΑΑΣ, λέγοντας:
'Άvτοί εlναι κακούργοι, aθεοι, εγκληματίες ... Προτιμώ νά σκοτωθώ
παρά νά παραδώσω τά δπλα μου στούς εχθρούς της πατρίδος μου".
Τά /:δια καί περισσότερα έλεγε ό Δαρδελάκος.
[ ... ] Πρέπει νά εlπώ δτι ήταν εlλικρινής η επιθυμ ία καί η προσπάθεια
δλων μας, καί lδιαιτέρως τού Άρη340, νά τελειώσει αvτή η vπόθεση χωρίς
αίματοχυσία ... ".
Σέ aλλο σημείο του βιβλίου του (σελ. 256) ό πάπα-Άνυπόμονος γράφει
καί κάτι aλλο λανθασμένο γιά τόν Στούπα, οταν λέει: " ... 'Ένας aριθμός aπό
τούς aνδρες τού 5/42 vπό τήν ηγεσία aντικομμουνιστών καί φιλοβασιλικών
aξιωματικών ( Στούπας κ. a.) [. .. ] πήγαν στήν Πάτρα δπου κατετάγησαν στά
Τάγματα Άσφαλείας". Ό ταγματάρχης ΠαναγιώτηςΣτούπας οu.ω..ςποτέ δέν
aνηκε στό 5/42. οvτε σ:τ:ά Τ Α της Πάτρας. Ό συγγραφέας πιθανόν συγχέει
τόν ταγματάρχη μέ τόν ξάδελφό του Παναγιώτη Στούπα (fj Στουπάκο).
Έκεlνος, μετά τή μάχη της Λεύκης καί τό ουσιαστικό τέλος τού ΕΣ, κατέφυγε
στή Στερεά Έλλάδα κα ί κατετάγει στήν ΕΚΚΑ τού συνταγματάρχη Ψαρρού.
Μετά τή δ ιάλυση της ΕΚΚΑ, κατέφυγε γιά λίγο στό ΤΑ Πατρών. Μετά
επανηλθε στή Μεσσηνία κα ί κατετάγει στό Τ Α τού Μελιγαλa, πού εν τφ
μεταξύ εΊχε ιδρύσει ό ταγματάρχης εξάδελφός του.
συμφωνία! Που δμως είναι η aντιπρόταση του Στούπα; Γιατί δέν τήν αναφέρει ό
πάπα-Άνυπόμονος, πού δέν fjθελε νά χυθεί aλλο aδελφ ικό αίμα;
339 Ό διάλογος αυτός δέν πιστεύω δτι εγινε ποτέ. Είνα ι προφανώς φανταστικός.
'Όπως καί ot δηθεν διακηρύξεις του Στούπα πού aκολουθουν. Ό Στούπας ήταν
λιγομίλητος, ευγενής, σοβαρός. Δέν συνήθιζε νά ομιλεί μέ παρόμο ιο τρόπο, κα ί
μάλιστα σέ ίερωμένο.
340 Αυτή δέν ήταν η εντύπωση πού aπεκόμισε ό John Fatseas πού ήταν στή συνάντηση,
καί μετά τήν επ ιστροφή στόν Πύργο (Τρ ιφυλίας) εlδε τόν Άρη καί μίλησε
μαζί του. Σέ επ ιστολή του πρός τόν Νίκο Ι. Ζερβή γράφει: "Ώστόσο, ό Άρης
χάρηκε δταν aπέτυχα στούς Γαργαλιάνους -ε1χα δ ιαπραγματευθεί μέ τόν Συνταγματάρχη
Στούπα- ό όποιος καί πάλι δέν εμπιστευόταν τόν λόγο του Άρη".
3 2 1
Ό Τάκης Κάππος συνόδευσε τόν Στούπα στή συνάντηση μέ τήν
aντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ καί τούς συνδέσμους του ΣΜΑ, κα ί tδού πώς τήν
περ ιγράφει:
" ... υ Στούπας πήρε μαζί του στή συνάντηση εμένα καί τόν Γιάννη
Βραχvό. υ υπασπιστής του, Α νθυπολ οχαyός Δαρδελάκρς,_ lμ ει νε _gτrjχ
gιοίκ ηση τού Τάγματος. (σ.σ. Έρώτησα επανειλημμένα τόν Τάκ η Κάππο ι:'iν δ
Δαρδι;;λάκος lliayQ'§J<είνη τήν συνάντ11Q11}jJtήπως σέ κάποια ι:'iλλη μέ τήν
l'δια ΈπιτQΟ!!ή,Ήταy{tπόλυτος: ΟΧΙ. υ ΔαρδεJάκος ποτέ δέν συναντήθηκ§.
f1i καμμιά Έπι τρο]fή. Οvτε μαζί μέ τόν Στούπα, οvτε χωρίς τόν Στούπα ).
Τό1' Άρη Βελουχιώτη πού διοικούσε τίς δυνάμεις τού ΕΑΑΣ τόν
aντιπροσώπευε {νας καλόγηρος, δ παπά Ανυπόμονος. Αvτός κρατούσε τά
χαρτιά της Έπι τροπής πού fιρθε aπό τόν ΕΑΑΣ.
Μαζί του fιταν δ Άγγλος, λίγο καμπούρης καί μέ {να κόκκινο μαντήλι
στόν λεμό, καί {νας ψηλός Αμερικανός, ελαφρά μελαμψός πού δέν lλαβε καί
πολύ μέρος στήν συζήτηση. υ Άγγλος καί δ παπά-Ανυπόμονος ζήτησαν aπό
τόν Στούπα νά παραδώσει τήν πόλη καί δλο τόν οπλισμό τού Τάγματος, μέ
τήν άπλή υπόσχεση δτι κανείς δέν θά πάθει τίποτε πρίν νά περάσει aπό δίκη
καί νά καταδικαστεί.
Βασικά ζητούσαν παράδοση ι:'iνευ δρων. Ό Στούπας aρνήθηκε.
Έγώ lκανα τήν aντιπρόταση τού Τάγματος, καί εlπα: "Τό Τάγμα νά
περιορισθεί στήν πόλn. καί νά μήν κάνουμε καuμία fξόρuηση στά γύρω
rωριά. τα οπλα νά τά παραδώσουμε εύrαρίστως, aλλά σέ εκπρόσωπο τijς
Έθvικijς Κυβέρνησης. Έκτός αύτού. νά δικασθούuε aπό τήν κυβέρνηση aν
Ε"[Ομε κάνει aξιόποινες πράξεις'.
'Όταν τελείωσα, δ Στούπας γυρίζει καί λέει στόν παπά Α νυπόμονο:
"ι:'iκουσε, ι:'iκουσε", δείχνοντας δτι συμφωvε'i μέ τά λόγια μου. Ό παπάΑνυπόμονος,
παρατήρησε τότε γιά αvτά πού εlχα πει εγώ δτι:
- "Ό μικρός κάτι πάει vά πεί. Μπορούμε νά fρθουμε σέ κάποιο
συμβιβασμο'".
􀆷Η συζήτηση συνεχίστηκε aλλά δέν επηλθε συμφωνία.
Ό Άγγλος, ι:'iν δέν σαμποτάρησε τήν πιθανότητα συμφωνίας, σίγουρα
δέν βοήθησε νά υπάρξει κάποιος συμβιβασμός, διότι ισως εlχε τούς λόγους
του.
Προσωπικά πιστεύω δτι οvτε δ Στούπας, οvτε δ Παπαδόγκωνας θά
δέχονταν ποτέ νά οργανώσουν τά Τάγματα Ασφαλείας χωρίς τήν lγκριση
των Άγγλων.
Γι'αiιτό πιθανόν οί Άγγλοι νά fίθελαν καί οί δυό τους νά φύγουν aπό
τή μέση.
'Vταv δ παπά Άνυπόμονος aνέβαι νε στό aλογό του νά φύγει, είδα οτι
κάτω aπό τά ράσα φορούσε εγγλέζικο στρατιωτικό παντελόνι.
322
Έπίσης, τήν &5ρα τfις συνάντησης μέ πλ η σίασε lfνα νεαρό πα ι δί πο ύ
συνόδευε τήν aντιπροσωπεία το ύ ΕΑΑΣ, aπό τήν οlκογένει α Ζωντα νού341
aπό τήν Κο υκουνάρα τfις Πυλ ίας. Γνωρι ζόμαστε aπό τήν περ ίο δο πο ύ ή
οlκογένε ιά το υ βοηθο ύσε τούς κρυμμένους Βρετανο ύς στρατιώτες.
Τό παιδί αvτό λοιπόν μου είπε δτι ό ΕΑΑΣ lfχει πολλές χιλιάδες
aντάρτες lfτοιμους νά μάς επι τεθούν, καί δτι τούς ακολουθούν πολλές ακόμη
χιλιάδες τού Εφεδρικού ΕΑΑΣ καί χωρικοί aπό τά χωριά της Πυλίας γιά
πλιάτσικο.
Γυρ ίσαμε μέ τόν Στούπα καί ετοιμαστήκαμε νά δεχτούμε πι ά τήν
επίθεση τού ΕΑΑΣ.
Έγώ είχα ακούσει δτι δτα ν κανείς τρ αυματισθεί δέν πρέπε ι νά πιεί
νερό. 'Έβρ ασα λοιπόν καφέ καί γέμισα τό παγούρι μου προετο ιμ αζόμ ενος
γιά τή σίγουρη μάχη καί τήν αίματοχυσία.
00 Δαρδελάκος ετοίμασε τούς δ υό δλμους τού Τάγματος. Ήταν
στημένοι στόν Άνεμόμυλο, ανάμεσα στό σπίτι τού Γκιαούρη, στό όποίο είχε
τό aρχηγείο του ό Στούπας, καί τό σπίτι τού Γκρι τζιώτη, στό όποίο εl:χαμε
τήν aποθήκη τών πυρομαχικών μας.
Τό βαρύ πολυβόλο ήταν στημένο επάνω στήν δεξαμενή καί κάλυπτε
δλο τό Α ιβάρτζι, τήν πεδι νή περιοχή πού ήταν τότε γυμνή aπό δένδρα καί ό
σι τοβωλόνας τών Γαργαλιάνων ... "
Μαρτυρία Τάκη Κάππου
Ή συμπερ ιφορά τού Βρετανού συνδέσμου στίς δ ιαπραγματεύσεις
μεταξύ ΕΛΑΣ κα ί Στούπα ε1να ι πραγματικά περίεργη. Μέχρ ι τήν 1 6η
Σεπτεμβρ ίου, η έντολή πού ε1χαν οί Βρετανο ί aξιωματικο ί σύνδεσμοι στήν
Πελοπόννησο (μέ τό κωδ ικό ονομα Force 133) aπό τόν στρατηγό Ronald
Scobie -πού έτοιμαζόταν νά Ε'λθει στήν Έλλάδα καί ε1χε τό κωδικό ονομα
Force 140 - fιταν νά aποφεύγουν ουσιαστική aνάμ ιξη στή δ ιαμάχη μεταξύ
ΕΛΑΣ κα ί Τ Α 'Όπου fιταν δυνατόν, μπορούσαν μόνο νά προσφέρουν τίς
καλές τους iJπηρεσίες γιά νά aποφευχθεΊ: αίματοχυσία. 'Υπ' αυτό τό καθεστώς
λειτουργούσαν οταν δ ΕΛΑΣ έπετέθει στά Τ Α στόν Πύργο, στήν Καλαμάτα
καί στόν Μελιγαλά. Στήν πραγματικότητα ομως οί Βρετανο ί σύνδεσμοι σέ
καμμ ιά aπό αυτές τίς 3 πόλεις δέν Ε'καναν προσπάθεια νά προλάβουν τήν
αιματοχυσία.
Ή νέα οδηγία της 1 6ης Σεπτεμβρ ίου στούς συνδέσμους, τούς Ε'δινε
έντολή νά aποτρέπουν τόν aφοπλισμό των ΤΑ aπό τόν ΕΛΑΣ. Άντ'αυτού,
νά στοχεύουν στόν περ ιορ ισμό των Τ Α στίς βάσεις τους, καί νά φροντίζουν
ωστε δ ΕΛΑΣ νά μήν παρεμποδίζει τήν τροφοδοσία τους. Συγκεκρ ιμένα η
οδηγία Ε'λεγε:
341 R1να ι π ιθανόν δτι δ Κάππος aγνοοϊ!σε, η δέν Ύjθελε νά πιστέψει, δτι δ νεαρός
Ζωντανός εΊχε πιά προσχωρήσει στό ΕΑΜ καί προωθοϊ!σε τήν προπαγάνδα του
ΕΛΑΣ. Παντελη Μούτουλα, δ.π., σελ. 249.
323
'"Περιοχές πού δέν κατέχονται aπό τόν εχθρό: Αποστέλλονται ΒΣΑ
(Βρετανοί Σύνδεσμοι Αξιωματικοί) προκειμένου νέ Ι!λθουν σέ επαφή μέ τά
Τάγματα Ασφαλείας. Παρακαλούμε νά δ ιευκολύνετε τήν aφιξή τους. Θά
προσπαθήσουν νά περιορίσουν τίς μονάδες αvτές στήν περιοχή τών
στρατώνων τους, εtτε μέχρι τού aφοπλισμού τους aπό Βρετανικά Στρατεύματα
εtτε μέχρις δτου οί ΒΣΑ πεισθούν δτι η κατάσταση, Ι!ναντι τών
τοπικών δμάδων, ε[ναι aρκετά σταθερή ωστε νά επι τρέψουν τόν aφοπλισμό
aπό αvτές τίς δμάδες. Στήν τελευταία περίπτωση, οί ΒΣΑ θά λάβουν
υπεύθυνες γραπτές διαβεβαιώσεις, aπό τήν τοπική διοίκηση, δτι οί αlχμάλωτοι
δέν θά κακοποι ηθούν καί δτι θά φυλάσσονται καί θά φροντίζονται
μέχρις δτου γίνουν γνωστές οί επιθυμ ίες τής Έλληνικής Κυβερνήσεως''. ( WO
204/8805 Force 1 4 0 to ARC Force, 1 6 September 1 944). ( σ. σ. Έχθρός: εννοεί
τούς Γερμανούς. Τοπικές υμάδες: εννοεί τόν ΕΛΑΣ).
Τά παραπάνω συμπίπτουν σχεδόν έπακριβως μέ τήν πρόταση του
Στούπα ή όποία δέν Ε'γινε δεκτή aπό τόν ΕΛΑΣ, καί δέν ύποστηρίχθηκε
aπό τόν Βρετανό aξιωματικό σύνδεσμο. Ή μόνη εξήγηση πού μπορεΊ: νά
υπάρχει, είνα ι οτι ό Βρετανός σύνδεσμος δέν είχε πλήρη γνώση της νέας
όδηγίας του Συμμαχικου Στρατηγείου η εφάρμοζε τή δ ική του πολιτική,
σύμφωνα μέ τίς προσωπικές του πεποιθήσεις. Τό οτι είχε κάποια γνώση της
όδηγίας προκύπτει aπό τό γεγονός ο τι fΊταν παρών στή συνάντηση. 'Ά ν
λειτουργουσε σύμφωνα μέ τήν παλα ιότερη όδηγία, δέν θά λάμβανε μέρος στή
συζήτηση οiJτε κάν θά fΊταν παρών στή συνάντηση. Σ'αυτή τήν περ ίπτωση, ή
σπουδή του ΕΛΑΣ νά επιτεθεΊ: σέ μ ία μετά τήν aλλη στίς βάσεις των Τ Α είχε
μεγάλο κόστος. 'Άν ή συνάντηση γινόταν λίγες μέρες aργότερα, μέ τούς
Βρετανούς συνδέσμους νά λειτουργουν υπό τήν πλήρη γνώση της νέας
όδηγίας, ή κατάσταση Οά fΊταν δ ιαφορετική.
Έκτός aπό τούς Γαργαλ ιάνους, μετά τήν 1 8η Σεπτεμβρίου, πού rγινε ή
μάχη στόν Άχλαδόκαμπο, δέν υπηρξε aλλη επ ίθεση του ΕΛΑΣ σέ ΤΑ στήν
Πελοπόννησο, σάν αυτές πού είχαν προηγηθεΊ: στή Μεσσηνία κα ί στήν
'Ηλεία. Ot επεμβάσεις των συνδέσμων του ΣΜΑ fΊταν π ιά ουσιαστικές. 'Όσον
aφορά τή φονική μάχη του Μυστρά, πού rγινε στίς 10- 1 1 'Οκτωβρίου 1 944,
αυτή προηλθε μάλλον aπό παρασπονδ ία του ΕΛΑΣ, πού aλλα είχε
συμφωνήσει μέ τόν Κανελλόπουλο στήν Τρ ίπολη. Δηλαδή, περ ιορ ισμό του
ΤΑ Σπάρτης εντός του φρουρ ίου του Μυστρά μέχρι τήν παράδοσή του σέ
Βρετανική μονάδα. Γι' αυτό ό Κανελλόπουλος, π ιστεύοντας οτι τό θέμα του
Τ Α Σπάρτης εl χε λ υ θ ει, συνοδευόμενος aπό τόν Βελουχιώτη κατευθύνθηκε
στήν Πάτρα aντί γιά τή Σπάρτη.
Τήν 20η Σεπτεμβρ ίου, παραμονή της μάχης των Γαργαλιάνων, συνέβει
κ ι ενα γεγονός, πού θά rπρεπε νά προβληματίσει πολύ τόν Στούπα, σχετικά
μέ τήν κρίση κα ί τήν ικανότητα δυό τουλάχιστον aπό τούς aξιωματικούς
του. Άγρότες πού επέστρεψαν στήν πόλη aπό τά κτήματά τους rδωσαν στόν
aνθυπασπιστή Σταμάτη Δημητρακόπουλο τήν πληροφορία οτι στήν περ ιοχή
νότια της πόλης, μεταξύ Λεύκης καί Άγορέλ ιτσας, είχαν εμφανιστεΊ: aντάρτες
324
του ΕΛΑΣ. 'ΕκεΊνος, χωρ ίς νά ειδοπο ιήσει τόν Στούπα, πηγε καί βρηκε τόν
εφεδρο υπολοχαγό Τάκη Σκουντζο, του δπο ίου δ λόχος κάλυπτε τή νότια
περίμετρο. Οί δυό μαζί aπεφάσισαν νά βγουν μέ μ ιά περ ίπολο aπό 5-6
ταγματασφαλίτες νά κτυπήσουν τούς aντάρτες. Πηραν δμως μαζί τους καί
τόν νεαρό Παναγιώτη Χαρούπα, γιά νά τούς οδηγήσει στή συγκεκρ ιμένη
τοποθεσία, πού τούς είχαν πει δτι είχαν θεαθεΊ aντάρτες. 'Όταν εφθασαν
εκετ, οί aντάρτες εβαλλαν εναντίον τούς μέ ενα πολυβόλο η οπλοπολυβόλο.
Κτυπήθηκε δ Χαρούπας. Οί υπόλο ιπο ι τόν εγκατέλειψαν aβοήθητο, δ ιέφυγαν
τρέχοντας καί επέστρεψαν στούς Γαργαλιάνους.
Οί οπλίτες της περ ιπόλου είπαν δτι δ Σταμάτης Δημητρακόπουλος δέν
επέτρεψε σέ κανένα νά προσπαθήσει νά βοηθήσει τόν τραυματισμένο
Χαρούπα, γιά νά μήν εχουν κι aλλα θύματα. Δυό ήλικιωμένοι κάτο ικο ι της
Λεύκης πού είχαν μείνει στό χωρ ιό - ολοι οί aλλο ι είχαν καταφύγει στούς
Γαργαλιάνους - ελεγαν aργότερα δτι aκουγαν γιά ι1ρες εκεΊνο τό βράδυ τά
βογγητά πόνου του aτυχου Χαρούπα. 'Ήταν τό πρωτο θυμα της μάχης,
aποτέλεσμα της aνικανότητας δυό aξιωματικων στούς οποίους δ ταγματάρχης
Στούπας, γιά ανεξήγητους λόγους, είχε εμπιστευθεΊ τή διοίκηση
λόχων του Τάγματος. Δηλαδή τήν τύχη εκατοντάδων νέων πα ιδ ιων. Σύμφωνα
μέ μαρτυρ ίες πού μου εδωσαν αυτόπτες μάρτυρες του επεισοδίου, δταν
είπαν στόν Στούπα γιά τήν περ ίπολο καί τίς συνθηκες του θανάτου του
Χαρούπα, εγινε έζω φρενων μέ τούς δυό aξιωματικούς καί τούς επέπληξε
δημοσίως πολύ σκληρά. Θέλω νά πιστεύω δτι θά τούς aφα ιρουσε τήν
διο ίκηση των λόχων τους, aλλά ή επ ίθεση του ΕΛΑΣ πού εκδηλώθηκε σέ
λίγες ι1ρες, πρακτικά δέν του εδωσε παρόμο ια δυνατότητα.
Τό θυμα aφησε όρφανά δυό μ ικρά κορίτσια. Λόγω της μάχης πού
ακολούθησε, ή μάννα του καί ή γυνα ίκα του (πηγαν γυναΊκες, διότι δ ιέτρεχαν
μ ικρότερο κ ίνδυνο aπό τούς aντάρτες) δέ μπόρεσαν νά αναζητήσουν
τό πτωμα του πρ ίν νά περάσε ι ενα τρ ιήμερο. Δέν τόν βρηκαν ακέρα ιο δ ιότι
􀀫 / / '! / / / / ; / / / ειχαν προφτασει τα αγρ ιμια, παρα την προχειρη ταφη του, που κατα μια
πληροφορία του είχε προσφέρει περαστικός aντάρτης του ΕΛΑΣ aπό τήν
Άγορέλιτσα, πού τόν είχε αναγνωρίσει.
Τελειώνω τήν περ ιγραφή της κατάστασης στούς Γαργαλιάνους πρίν τή
μάχη, μέ τή μαρτυρία του Δημήτρη Τσαγκάρη (Κουφοδημήτρη):
"'Όταν ήρθε δ Στούπας κι' εγκαταστάθηκε στούς Γαργαλιάvους, εγώ
fίμουνα πολι τοφύλακας. Ή fiδρα μου fίτανε τά Φιλιατρά, aλλά μέναμε στήν
Καναλουπού (τώρα λέγεται Πλάτη) επειδή περνάγανε Γερμανοί aπό τά
Φιλιατρά. Ό πατέρας μου ( σ. σ. δ Ντίνος Κουφοδημήτρης) δταν ήρθε δ
Στούπας επηγε στούς Γαργαλιάνους καί πήρε δπλο καί φώναζε "θάνατος"
δταν lfβλεπε ΕΑΑΣίτες. Στήν Καναλουπού ερχόντουσαν καταδιωκόμενοι
aπό τούς ταγματασφαλίτες τού Στούπα καί μού λέγανε: "δ πατέρας σου
φωνάζει "Θάνατος''".
Έγώ fίμουνα μέ τό Νιόνιο τό Δράκο μαζί, Γαργαλιανιώτες. Ό Δράκος
είχε πα ντρέψει τήν αδερφή το υ στά Φιλιατρά. Είχε πάρει τόν Μπάμ πη τόν
Γκαρδιακό. Τό χτήμ α το υς fίτανε στή Γιόλακα. Πάει μιά μέρα στό χτήμα της
325
aδερφfις του καί τού λένε: " τί κάνουτε στήν Πολι τοφυλακή; Ό πατέρας τού
Δημητράκη ( σ. σ. δηλαδή ό Ντίνος ό Κουφοδημήτρης) επηγε στό Στούπα. Θά
ρθούνε καμμιά μέρα καί θά σας σκοτώσουνε. Δέν ερχόσαστε καί σεlς στούς
Γαργαλιάνους;"
Έγώ δέν είχα σκοπό vά φύγω. 'Ήτανε ρευστή ή κατάσταση. Κινδυνεύαμε
καί aπό τούς μέν καί aπό τούς δέ. Νά fίτανε στρατός, νά πάω στό στρατό.
Στούς ταγματασφαλίτες νά κάνω τί; Μού λέει ό Δράκος: "Δέ φεύγουμε νά
παμε στά Τάγματα στούς Γαργαλιάvους;''
Τού λέω εγώ: "Μ ή ξαναπείς τέτοια κουβέντα γιατί θά σέ σκοτώσω!"
Γιατί vπfιρχε καί περίπτωση νά fίτανε βαλτός. Εκείνη τήν εποχή τά
πράγματα fίτανε πολύ ρευστά. Έμεlς στήν Πολι τοφυλακή ξέραμε δτι ό
ΕΑΑΣ θά χτυπήσει τούς Γαργαλιάνους. 'Έτσι σκέφτηκα νά φύγω καί νά
πάω στήν 'Όζαι να ( σ. σ. Περιοχή στόν κάμπο τών Γαργαλιάνω ν, δπου τό
κ τήμα καί ή στάνη της οlκογένειας Κουφοδημήτρη).
Ζήτησα aδεια νά πάω στά Φιλιατρά νά φτιάσω τά παπούτσια μου.
Σκέφθηκα νά πάρω τόν πατέρα μου νά παμε στά Στροφάδια νά περάσει ή
μπόρα καί μετά ερχόμαστε πίσω. Γιατί αν πιάνανε τόν πατέρα μου θά
σκοτώνανε κι εμας. Δέν μπορούσες νά εμπιστευθεlς κανένα, οvτε aδερφό
οvτε συνάδελφο. Καί κάπως Ξκανε ό Δράκος καί μού είπε νά φύγουμε aπό
τήν Πολι τοφυλακή καί νά παμε στούς Γαργαλιάνους. Γιατί aν δέν fίμουνα
εγώ καί fίτανε κάποιος aλλος μπορεί νά τό 'λεγε στήν 'Οργάνωση καί νά τόνε
σκοτώνανε.
'Όταν φθάσαμε στό ύδραγωγεlο ( τών Φιλιατρών) είχα aποφασίσει νά
πάω στό σπίτι μου, νά ενδιαφερθώ γιά τήν οlκογένειά μου, τόν πατέρα μου.
'Έτσι φύγαμε καί πήγαμε στό χτήμα της aδερφfις του. Ό γαμπρός του μας
λέει: "Φευγάτε, γιατί θά σας σκοτώσουνε εκεί πού εl'σαστε ( στήν Πολι τοφυλακή
τοiί ΕΑΜ)". Μετά πήγαμε κατά τό βουνό, ριχτήκαμε κατά τό
Ααγγούβαρδο (σ. σ. ό χείμαρος Ααγγούβαρδος, χωρίζει τήν κτηματική
περιφέρεια τών Γαργαλιάνωv aπό εκείνη τών Φιλιατρών ), καί τότε λέω τού
Δράκου: "δ σώζων έαυτόν σωζέτω ( σ.σ. σωθήτω)". Πάω στό χτήμα μας καί
παραγγέλνω τού πατέρα μου, πού fίταvε στούς Γαργαλιάνους στό Τάγμα, νά
{ρθει στό χτήμα. 'Έρχεται ό πατέρας μου καί μού λέει νά παμε στό Τάγμα.
Ποιό Τάγμα τού λέω. Τού Γαργαλιάνου θά χτυπηθεί τού λέω. 'Όταν
πέσει ή Καλαμάτα και ό Μελιγαλας, θά ρθούνε μιλιούνια στούς Γαργαλιάνους.
Δέν πρόκειται νά γλυτώσει κανένας. Παμε στά Στροφάδια νά
περάσει ή μπόρα.
Είπα τού πατέρα μου:
- «τί δουλειά έχεις νά πάρεις οπλα καί νά κυνηγii􀍧42 τόν ένα καί τόν
aλλο; ... »
- Σέ διατάζω, πiiμε στούς Γαργαλιάνους, μοv λέει αvτός.
342 Δέν εlναι σαφές aν δ Δ. Τσαγκάρης αναφέρετα ι έδώ στή μέχρ ι τότε δράση του
Ντίνου Τσαγκάρη iliς οπλοφόρου του ΕΑΜ η wς ταγματασφαλ ίτη πού εlχε γίνει
λίγες ημέρες πρίν.
326
Ξεκι νάμε καί πάμε στό Στούπα. λέει αvτός (δ Στούπας) ασε τό παιδί
vά πάει δπου θέλει, νά κυκλοφορήσει ελεύθερα. Τώρα μου λένε ol
Μουζουστιανοί δτι τότε λέγανε νά μέ σκοτώσουνε ol ταγματασφαλίτες.
- Γίνανε συννενοήσεις μέ τούς aντάρτες πρίν τή μάχη γιά ν' aποφευχθεί
ή αlματοχυσία;
- Ναί, aλλά δέν γι νότανε τίποτα. Ξίχανε εκτεθεί πολλοί Γαργαλιανιωτες,
δπως δ Πυλιώτης, δπως δ Γιάννης δ Ζόμπολας καί δέν τόν aφήνανε
τό Στούπα νά φύγει.
- Εlχε κατέβει δ Άρης στούς Γαργαλιάνους;
- Ναί. Καί δ πατέρας τού Σημίτη ( σ. σ. τού πρώην πρωθυπουργού
Κώστα Σημίτη).
- Ήταν μαζί τους κανένας παπάς;
- Δέν ξέρω νά σάς πω.
- Γίνανε συνενοήσεις πρίν τή μάχη;
- ΕΙ:χανε lfλθει Εγγλέζοι καί διάφοροι aντάρτες καί καλέσανε τόv
Στούπα καί πήγε εδω πάνου στόν Ά γιαννάκη.
- Μόνος του επήγε fί καί μέ aλλους;
- Δέν ξέρω.
Ol ταγματασφαλίτες εl:χαvε πιάσει καμμ ιά κατοστή aριστερούς καί
τούς εl:χανε κλείσει στό Γυμνάσιο. Ό Στούπας fίτανε παλληκάρι, fίτανε
σκοπευτής, aλλά επι τελικός δέν fίτανε. Τήν μάχη δέν lfπρεπε νά τήν κάνει
στούς Γαργαλιάνους. Δέν τόν aφήνανε βέβαια ο[ ντόπιοι παράγοντες aλλά
αvτός ήταν δ aρχηγός ... »
Μαρτυρία Δημητρίου Τσαγκάρη (Κουφοδημήτρη).

Συνεχίζεται...