Ipek Chalislar-Η κυρία Ατατούρκ

 

Για τον Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή του σύγχρονου τουρκικού κράτους, έχουν γραφτεί δεκάδες σελίδες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Ιστορικοί και μη έχουν εντρυφήσει κατ’ επανάληψη στις επιμέρους πτυχές της πολιτικής και της στρατιωτικής σταδιοδρομίας του επισημαίνοντας τις κρίσιμες συγκυρίες που διαμόρφωσαν την προσωπικότητα και τις πεποιθήσεις του. Αναμφίβολα, η μετάλλαξη ενός άσημου αξιωματικού σε μια από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας Ιστορίας δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά και δικαιολογεί το διαχρονικό ενδιαφέρον των ερευνητών. Η επικέντρωση όμως στη δημόσια εικόνα του Κεμάλ, αδιάκριτα εάν αποβλέπει στον εγκωμιασμό της ή στην αποδόμησή της, έχει αποβεί εις βάρος της διερεύνησης της προσωπικής του ζωής, πολλές πτυχές της οποίας εξακολουθούν να παραμένουν άγνωστες, ιδιαίτερα στη χώρα μας. Υπ’ αυτή την έννοια, το βιβλίο που παρουσιάζουμε εδώ θα βοηθήσει τους φιλίστορες που ενδιαφέρονται για τον «άγνωστο Κεμάλ» να ανακαλύψουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του, μολονότι ο ίδιος παρουσιάζεται ως δευτεραγωνιστής μέσα από τις σελίδες του. 

Η πραγματική πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι η Λατιφέ Χανούμ, η εν πολλοίς άγνωστη σύζυγος του Κεμάλ, η περιγραφή της ζωής της οποίας αποκαλύπτει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τον θεμελιωτή της σύγχρονης Τουρκίας και τη γέννηση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η Λατιφέ Χανούμ καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Σμύρνης. Ο πατέρας της είχε διατελέσει δήμαρχος της πόλης για ένα σύντομο διάστημα το 1908, τα μεταρρυθμιστικά του σχέδια όμως αποδείχθηκαν ιδιαίτερα φιλόδοξα για το οθωμανικό καθεστώς που σύντομα τον εξανάγκασε σε παραίτηση. Η ίδια η Λατιφέ φοίτησε στη Σορβόννη και φιλοδοξούσε να γίνει νομικός, αλλά η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η ελληνική κατοχή του σαντζακίου της Σμύρνης και η ανάδυση του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος την κατέστησαν ενεργό υποστηρίκτρια του Κεμάλ.

Η παρουσία του τελευταίου κατά την καταστροφή της Σμύρνης (γεγονός το οποίο η συγγραφέας περιγράφει περιληπτικά, χωρίς να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες) και η φιλοξενία του σε ένα από τα σπίτια της οικογένειας της Λατιφέ, έθεσε τις βάσεις της δημιουργίας του ερωτικού δεσμού τους ο οποίος κατέληξε τον ίδιο χρόνο (1922) σε γάμο. Ο Κεμάλ εκτιμούσε τη Λατιφέ όχι μόνο για την αφοσίωσή της, αλλά και για το ανυπότακτο πνεύμα της και το γεγονός ότι τον έβλεπε ως ίσο και όχι ανώτερό της. Η νοοτροπία αυτή συμβάδιζε με την ιδέα που είχε ο ίδιος για τη θέση των γυναικών στη νέα Τουρκία, αλλά η παρόμοια ιδιοσυγκρασία των δύο συζύγων αναπόφευκτα δημιούργησε μακροπρόθεσμα ένα πνεύμα ανταγωνισμού μεταξύ τους. Έτσι, μόλις τρία χρόνια αργότερα (1925) ο γάμος τους κατέρρευσε φαινομενικά χωρίς λόγο, γεγονός το οποίο οι τότε διαμορφωτές της κοινής γνώμης απέδωσαν (μάλλον άδικα) στη Λατιφέ, στην προσπάθειά τους να προστατέψουν την υστεροφημία του Κεμάλ. Η ίδια η Λατιφέ, παρότι γνώριζε πολλά για τα δημόσια πράγματα της Τουρκίας, αποσύρθηκε από τον δημόσιο βίο και στη διάρκεια της μακράς μοναχικής ζωής της (πέθανε το 1975) απέφυγε να μιλήσει για τον σύζυγό της, γεγονός που τελικά απέβη εις βάρος της υστεροφημίας της. 

Όπως γίνεται αντιληπτό, οι συνθήκες της συγγραφής του έργου δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολες, και η μερική απομυθοποίηση του Κεμάλ Ατατούρκ σ’ αυτό κάθε άλλο παρά δημοφιλή κατέστησε τη συγγραφέα (δημοσιογράφο της γνωστής εφημερίδας «Τζουμχουριγιέτ») στο κεμαλικό κατεστημένο. Η δικαστική της δίωξη όμως φαίνεται ότι λειτούργησε διαφημιστικά για το βιβλίο που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην Τουρκία. Ο πλούτος των άγνωστων πληροφοριών που περιλαμβάνει είναι βέβαιο ότι δεν θα αφήσει αδιάφορους και τους Έλληνες φιλίστορες, άσχετα από την όποια αποψή τους για τον Κεμάλ Ατατούρκ.

 

του  Νίκο Νικολούδη 

διδάκτωρ Ιστορίας πανεπιστημίου Λονδίνου