Η μεγάλη πρόοδος της Εξελικτικής Ψυχολογίας είναι η πρώτη επιστημονική κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, ο πρώτος συστηματικός τρόπος να καταλάβουμε τον εαυτό μας. Αυτό θα επηρεάσει την πολιτική, τη νομοθεσία, κάθε κοινωνική επιστήμη. Η Θεωρία της Εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής είναι η πιο δυνατή ιδέα του ανθρώπινου νου.
Ο Δαρβίνος πιθανότατα βρήκε τον πρώτο νόμο περί συνεχούς αλλαγής, κάτι σαν την φυσική επιλογή, αλλά δεν τα βρήκε όλα. Υπάρχουν κι άλλοι νόμοι να βρεθούν κι έχουμε μια ολόκληρη περιπέτεια μπροστά μας. Η Θεωρία της Εξέλιξης του Δαρβίνου υποσχόταν μια επιστημονική κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, η οποία ήταν βυθισμένη σε πάνω από εκατό χρόνια πολιτικής και επιστημονικής διαμάχης. Αυτό έκρυψε κάπως το πραγματικό μήνυμα, πως είμαστε μόνο ένα μικρό μέρος ενός ευρύτερου κόσμου, που άλλαζε.
Πριν τον Δαρβίνο, το σύμπαν ήταν μάλλον στατικό. Όλα τα είδη της Γης υπήρχαν αμετάβλητα από κτίσεως κόσμου. Απαράλλαχτα. Όλα τα ζώα βρίσκονταν σε εξελικτικές οικογένειες, τις οποίες θεωρούσαμε αλληλουχίες σκέψεων στο μυαλό του Δημιουργού. Ο νους του Δημιουργού διέτρεχε συγκεκριμένες γραμμές, γι' αυτό δημιούργησε τα θηλαστικά και πάνω στη βασική σκέψη των θηλαστικών έφτιαξε τα διάφορα είδη. Πρωτεύοντα, τρωκτικά, σαρκοβόρα και τα λοιπά. Είμαστε όλοι σε μία μεγάλη «σκάλα» ή μεγάλη αλυσίδα της ύπαρξης. Η μεγάλη αλυσίδα ύπαρξης, έχει τον Θεό στην κορυφή, μετά είναι οι άγγελοι, μετά ο άνθρωπος και τέλος τα ζώα. Όλοι τοποθετημένοι σε ένα είδος σκάλας. Πάντοτε υπήρχε μία θέση για τα πάντα, όλα είχαν μία θέση. Μια στατική ισορροπία, ενότητα, αρμονία κ.λπ..
Το βικτωριανό κατεστημένο πίστευε, ότι όπως ο Θεός είχε θεσπίσει μια φυσική τάξη, όπου κάθε πλάσμα είχε τη θέση του, έτσι και στην κοινωνία ίσχυε το ίδιο. Αν θέλετε πράγματι να κατανοήσετε τη βικτωριανή εποχή θεωρείστε, ότι όλα είναι όμορφα και λαμπερά. Ο πλούσιος στον πύργο του κι ο φτωχός στην καγκελόπορτα. Ο Θεός τους έφτιαξε όλους και διέταξε τη θέση τους. Δεν μπορούσαν να μετακινηθούν. Διδάχθηκαν, ότι δεν έπρεπε καν να δοκιμάσουν να κινηθούν. Αυτό σήμαινε, ότι η αλλαγή ήταν κάτι πολύ δύσκολο. Κάθε φορά, που γινόταν κάποιο σχόλιο για αλλαγή, θα έψαχναν κάποιο τρόπο να αποδείξουν, πως τίποτα δεν άλλαζε.
Το 1859, η θεωρία του Δαρβίνου περί εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής έπεσε σαν βόμβα σε έναν κόσμο, που δεν ήταν προετοιμασμένος να την αντιμετωπίσει. Ο Δαρβίνος ήταν ριζοσπάστης, η άποψή του ήταν εκπληκτική. Ποτέ πριν δεν είχε ειπωθεί κάτι τέτοιο. Απειροελάχιστες αλλαγές. Συνέχεια ανταγωνιστικές, θα κέρδιζε ένας στους δέκα χιλιάδες. Όλα κινούνταν διαρκώς. Αν άλλαζε το περιβάλλον θα άλλαζε και το είδος, θα προσαρμοζόταν. Η άποψή του ήταν δυναμική, ριζοσπαστική.
| Η θεωρία του Δαρβίνου ανέτρεψε την έννοια μιας αμετάβλητης φυσικής τάξης. Οι πολιτικοί στοχαστές κάθε είδους βιάστηκαν να στηριχθούν πάνω της, προκειμένου να δικαιολογή- σουν τον τρόπο, που ήθελαν να λει- τουργεί η κοινωνία. Το θέμα είναι, ότι κανιβάλισαν ό,τι ήθελαν από τον δαρβινισμό. Έτσι συμβαίνει πάντα. Παίρνεις ό,τι θέλεις και αγνοείς τα υπόλοιπα. Η μάχη του Δαρβίνου για την επιβίωση έγινε κεντρικής σημασίας στη μάχη της μεσαίας τάξης για δύναμη. Οι νεόπλου- τοι προκαλούσαν τους αριστοκράτες: Ενώ οι ικανοί θα ανέβαιναν στην κορυ- φή, οι αδύναμοι θα στήνονταν στον τοίχο. Αυτές ήταν οι ιδέες των μεταρ- ρυθμιστών της μεσαίας τάξης, με ηγέτη τον οπαδό της Θεωρίας της Εξέλιξης, Τόμας Χένρυ Χάξλεϋ. Στους μεταρ- ρυθμιστές άρεσε, νομιμοποιούσε τα πο- λιτικά τους αιτήματα για αλλαγή: Φέρτε το καλύτερο, ελεύθερος ανταγω- νισμός. Αφού υπήρχε στην φύση, γιατί να μην υπάρχει στην κοινωνία; Η άρ- χουσα τάξη δεν το ήθελε βέβαια, αφού ναρκοθετούσε την κυρίαρχη θέση της στην κοινωνία. |
|
Αλλά τα νέα προνόμια της μεσαίας τάξης απειλήθηκαν αμέσως από πιο επαναστατικές ερμηνείες της εξέλιξης.
Η εργατική τάξη, οι δημοκράτες, ήθελαν να απαλλαγούν από το Σύστημα συνολικά. Η εξέλιξη ήταν ένας τρόπος να απαλλαγούν από τον Θεό, άρα δεν είχε επιλέξει αυτός τη θέση μας. Ήμασταν ελεύθεροι να ανεβούμε στην κοινωνία. Γι’ αυτούς δεν υπήρχε ο ανταγωνισμός, οι μάχες. Αυτά τα πέταξαν όλα.
Υπήρξε μια μάχη για τον έλεγχο του δαρβινισμού, στην οποία νίκησε η μεσαία τάξη. Η ερμηνεία της εξέλιξης από τον Χάξλεϋ θεωρήθηκε η ορθή.
Ο δαρβινισμός ξεκινά θέτοντας τις βάσεις της αξιοκρατικής επανάστασης της μεσαίας τάξης. Η μεσαία τάξη ανέβαινε. Μόλις όμως έγινε αυτό, σταμάτησε. Εξ ου και η σοσιαλιστική επανάσταση του 1880, που ζητούσε περισσότερες ψήφους για την εργατική τάξη, μια κοινωνία συνεργασίας. Ο δαρβινισμός χρησίμευσε ξαφνικά στο να σταματήσει αυτό κι ο Χάξλεϋ ήταν αυτός που το έκανε. Έλεγε, πως δεν υπάρχει αρμονική κοινωνία, θα είναι πάντα ανταγωνιστική. Θα υπάρχουν πάντα πιο πολλά στόματα να ταΐσεις. Έτσι, ο πλούσιος έμεινε στον πύργο του κι ο φτωχός στην πύλη. Για πολλούς, ο δαρβινισμός απέδειξε, ότι ο πλούσιος τα κατάφερνε καλύτερα, ήταν ο ικανός, ενώ ο φτωχός όχι. Ακόμη κι ο Δαρβίνος το πίστευε, όπως και πολλοί οπαδοί του. Η κοινωνική τάξη είχε στηθεί από τη φυσική επιλογή.
Εκεί που ο Θεός
είχε βάλει τον κάθε οργανισμό στην θέση του, τώρα έρχεται η φυσική επιλογή και παίρνει τη θέση του Θεού. Bάζει εκείνη τον κάθε οργανισμό στη θέση του. | Η αντιδικία είχε κάνει τον κύκλο της. Η θεωρία, που είχε κατα- στρέψει την διατεταγμένη από τον Θεό τάξη της αριστοκρατίας, χρησιμοποιούταν τώρα για να υποστηρίξει τη νέα τάξη των μεσοαστών. Η φυσική επιλογή, τους άρεσε περισσότερο από την εξέλιξη, αφού μιλούσε για μια ιεραρχία ικανών, την στιγμή που υπέθε- ταν, πως αυτοί βρίσκονταν στην κορυφή της ιεραρχίας. |
Δέκα χρόνια μετά την «Καταγωγή των Ειδών» του Δαρβίνου, εμφανίζονταν βιβλία, που έλεγαν γιατί η εύκρατη ζώνη έχει σπουδαιότερο πολιτισμό από τους τροπικούς κ.λπ., προσπαθούσαν να περιορίσουν την ιδέα της εξέλιξης, ώστε η φυσική επιλογή να ενισχύσει την αυταρέσκειά τους.
|
Κοινωνικοί και πολιτικοί στοχαστές σαν τον Χέρμπερτ Σπένσερ επιχειρηματολογούσαν υπέρ ενός ωμού καπιταλισμού ελεύθερης αγοράς. Η αιματοβαμμένη φύση τους έδωσε την δικαίωσή τους. Ο Κοινωνικός Δαρβινισμός, όπως έγινε γνωστός, υιοθετήθηκε από τους πλούσιους βιομήχανους. Για αυτούς, η επιβίωση των ικανότερων ήταν η επιστημονική βάση για μία ισχυρότερη κοινωνία.
| Ο ξάδελφος του Δαρβίνου Φράνσις Γκάλτον,
ήταν αυτός, που πρώτος πρότεινε, ότι η κοινωνία δεν έπρεπε να αφήνει
απλώς τη φύση να στέλνει τους αδύναμους στον τοίχο. Είπε, ότι μπορούσαμε
να αποφασίσουμε οι ίδιοι ποιοι είναι αποτυχημένοι και έπειτα να
βοηθήσουμε την τύχη να τους ξεφορτωθεί. Η «Κληρονομική Μεγαλοφυία» του Γκάλτον, ήταν το έργο, που όριζε, ότι οι σημαντικοί γεννούν σημαντικά παιδιά. Χρησιμοποιούσε τη φυσική επιλογή του Δαρβίνου γι’ αυτό. Είναι η αρχή της Ευγονικής, του κινήματος του 20ού αιώνα, όπου ήταν ισχυρό σε Αγγλία, Η.Π.Α. και φυσικά, στη Γερμανία. Η Ευγονική στηρίχθηκε στην ιδέα, πως το ανθρώπινο είδος θα μπορούσε να ωφεληθεί από την επιλεκτική αναπαραγωγή. Είναι η ίδια θεωρία, που οδήγησε στην αναπαραγωγή των αγελάδων για γάλα, των αλόγων για αγώνες κ.λπ.. |
|
Ο κόσμος σήμερα δεν γνωρίζει πόσο ευρέως διαδεδομένη ήταν η Ευγονική στους διανοούμενους της Ευρώπης και των Η.Π.Α. τότε. Οι ιδρυτές του Φαβιανισμού ήταν στρατευμένοι της Ευγονικής. Δεν ήταν μια δεξιά άποψη εναντίον της Αριστεράς, μα μια πεποίθηση, ότι εμείς οι έξυπνοι άνθρωποι της μεσαίας τάξης πρέπει να παράγουμε περισσότερους δικούς μας και λιγότερους ανόητους της εργατικής τάξης. Τρομερό! Η Ευγονική έγινε ένα επιστημονικά σημαντικό διεθνές κίνημα. Ένας από τους συνηγόρους της ήταν ο εγγονός του Τόμας Χάξλεϋ, ο Τζούλιαν Χάξλεϋ.
Τι σημαίνει ο νόμος της κληρονομικότητας για τον άνθρωπο; Η Ευγονική προσφέρει μια απάντηση σε αυτό, προσπαθεί να εφαρμόσει τους νόμους της κληρονομικότητας, για να εμποδίσει τον εκφυλισμό του είδους και να βελτιώσει τα χαρακτηριστικά του. Η διανοητική καθυστέρηση δεν είναι πάντα κληρονομική, αλλά παίζει ρόλο στους μικρόνοες. Αν διδαχθούν προσεκτικά, θα μάθουν μια απλή διαδικασία. Αλλά θα ήταν καλύτερα γι’ αυτούς και την κοινωνία, αν δεν είχαν γεννηθεί ποτέ. Αν θέλουμε να κρατήσουμε το είδος σε υψηλό επίπεδο, πρέπει όσοι είναι υγιείς σωματικά και νοητικά να κάνουν αρκετά παιδιά, ώστε να συνεχιστεί το είδος.
Η Ευγονική άφησε κακές εντυπώσεις, λόγω του Κοινωνικού Δαρβινισμού του 19ου αιώνα και βεβαίως, λόγω του Χίτλερ. Ο Χίτλερ προφανώς, είχε να απολογηθεί για πολλά πράγματα, αλλά κυρίως για το ότι, μετά από αυτόν, μερικά πράγματα δεν μπορούν να συζητηθούν αντικειμενικά και η Ευγονική είναι ένα από αυτά. Έτσι, η Ευγονική είναι ένα κόκκινο πανί, που κάνει τον κόσμο να «αφρίζει». Αν δεν ήταν ο Χίτλερ, αυτό δεν θα είχε συμβεί.
Το πρόβλημα με την Ευγονική είναι, πως καθυστέρησε τη Γενετική για σχεδόν μία γενιά. Μετά τον Κοινωνικό Δαρβινισμό, την Ευγονική κι έπειτα τον Χίτλερ, η αναφορά της λέξης εξέλιξη, παράλληλα με την ανθρώπινη συμπεριφορά, ήταν κάτι, που ξεπερνούσε τα όρια. Ο δαρβινισμός υποχώρησε στα πανεπιστήμια και τα μουσεία. Ωστόσο, ακόμα και οι αμφισβητήσεις στο εσωτερικό της θεωρίας αποδείχθηκε, ότι είχαν εκπληκτικές ανθρώπινες επιπτώσεις.
Ο Δαρβίνος έπεισε τον κόσμο πως η εξέλιξη δεν ήταν απλώς πιθανή, αλλά αναπόφευκτη. Ο Δαρβίνος είπε, πως αν άφηνες αρκετό καιρό να περάσει, η φυσική επιλογή θα εντόπιζε κάθε αλλαγή του περιβάλλοντος. Και τότε θα μπορέσεις να δεις αλλαγές στα χαρακτηριστικά.
Μα, ο παλαιοντολόγος Νάιλς Έλντρετζ βρήκε ένα εκπληκτικό μοτίβο στα αρχεία των απολιθωμάτων. Τα πλάσματα που μελετούσε, ονόματι τριλοβίτες, δεν είχαν αλλάξει επί εκατομμύρια χρόνια, παρ΄όλο που το περιβάλλον τους είχε αλλάξει. Θεώρησε, ότι αυτό είχε βαθιές επιπτώσεις στην εξέλιξη. Εκατομμύρια χρόνια κι ούτε μία αλλαγή σε αυτά. Κι αυτό ήταν το συγκλονιστικό, το ότι η εξέλιξη δεν ήταν αναπόφευκτη. Η εξέλιξη δεν θα συνέβαινε απλώς με το πέρασμα του χρόνου. Η σταθερότητα σφράγιζε τη ζωή τον περισσότερο καιρό.
Δεν επρόκειτο μόνο για τους τριλοβίτες. Πολλά είδη παρέμειναν αμετάβλητα για εκατομμύρια χρόνια. Αυτό που τον συγκλόνισε ήταν, πως γενιά με γενιά κάποια είδη έδειχναν να αντιστέκονται στην εξελικτική αλλαγή, μέχρι το κύμα της εξέλιξης να σαρώσει την σταθερότητα. Αυτό το μυστηριώδες μοτίβο το ονόμασε Ασταθή Ισορροπία και υποστήριξε, ότι αυτό που συνέβαινε ήταν κάτι περισσότερο από τον απλό δαρβινισμό.
Η σταθερότητα των ειδών ήταν γνωστή τον καιρό του Δαρβίνου, αλλά την αγνόησαν, επειδή ερχόταν σε αντίθεση με τα όσα έλεγε, τα οποία, κατά τα άλλα, ήταν λογικά.
|
Η αρχική ανακοίνωση περί ασταθούς ισορροπίας το 1973 λέει μάλλον λίγα, επειδή σημειώνει, πως το παρελθόν των απολιθωμάτων δεν είναι συνεχές. Αν λοιπόν ήσουν αφελής δαρβινιστής, που περίμενε να δει την αλλαγή να συμβαίνει μπρος στα μάτια σου ή από πρόγονο σε απόγονο θα απογοητευόσουν, αφού τα απολιθώματα δεν δείχνουν κάτι τέτοιο. Έτσι το ερώτημα είναι: Σημαίνει κάτι αυτό; Σημαίνουν κάτι αυτά τα κενά; Ή απλώς σημαίνει, ότι δεν απολιθώνονται όλα; Είναι γνωστό, ότι δεν απολιθώνονται όλα. Εξηγεί όμως αυτό τη σπασμωδικότητα στο παρελθόν των απολιθωμάτων; Οι Έλντρετζ και Γκουλντ πρότειναν, ότι πράγματι κάτι σημαίνει.
Αναμφίβολα, το μοτίβο, ο ρυθμός της εξέλιξης ξαφνικών αλλαγών, που χωρίζονται από μακρές περιόδους ασήμαντων αλλαγών, πράγμα που βλέπει κανείς στην γενεαλογία των απολιθωμάτων, είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον και απαιτεί εξήγηση. Αυτό δεν είναι πρόβλημα. Το θέμα είναι, ότι δεν πείθει η ιδέα, ότι απαιτεί μια ιδιαίτερα πολύπλοκη εξήγηση με μη παρατηρήσιμες διαδικασίες σήμερα στον κόσμο.
Η εξέλιξη ενός είδους σε ένα άλλο, δεν ήταν απλώς, σύμφωνα με την ασταθή ισορροπία, μία υπόθεση φυσικής επιλογής, που δρούσε σε επίπεδο γονιδίων, αλλά απαιτούσε μία εξήγηση στο ανώτερο επίπεδο των ειδών και τον τρόπο, που αυτά αλληλεπιδρούσαν σε επίπεδο οικοσυστήματος.
Η Γενετική είναι σημαντική. Έχει πολλά να μάς διδάξει. Αλλά η εξέλιξη υπέθετε πάντα, ότι για να εξηγήσουμε μία απλοποίηση οργανισμού, πρέπει να γνωρίσουμε τους μηχανισμούς της αλλαγής γενιά με γενιά. Να γνωρίζουμε κάποια πράγματα για τη γενετική πορεία και ιδίως για την φυσική εξέλιξη κι έτσι μπορούμε να εξηγήσουμε όλη την ιστορία της ζωής.
Για την ασταθή ισορροπία ήταν σημαντικό να βρεθεί τι ήταν αυτό, που παρήγαγε τα μοτίβα, τα οποία είχαν παρατηρήσει. Έπρεπε να περάσουν πέρα από την παρατήρηση, στην εξήγηση.
Η ασταθής ισορροπία είναι οι περίοδοι διακυμάνσεων με το αποκορύφωμα της πίεσης των οικοσυστημάτων. Το οικοσύστημα δεν αντέχει άλλο, τα πράγματα εκρήγνυνται. Τα οικοσυστήματα εκφυλίζονται και αλλάζουν βιαστικά σαν τα ντόμινο, που πέφτουν διαδοχικά. Χάνεις κανά δυο είδη, τα οποία με τη σειρά τους έτρεφαν άλλα και τα οποία αν δεν βρουν εναλλακτική τροφή, θα χαθούν κι αυτά. Κατ΄αυτό τον τρόπο, αλλάζει η εσωτερική δυναμική του οικοσυστήματος. Κι εκεί έχεις πραγματική εξάλειψη. Αυτό είναι κάτι, που συμβαίνει σε μικρά χρονικά διαστήματα. Σε δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Με ανθρώπινους όρους αυτό ακούγεται πολύ, αλλά σε σύγκριση με την σταθερότητα αυτών των συστημάτων δεν είναι πολύς χρόνος.
Υπάρχουν παρατηρήσεις των απολιθωμάτων, που μας βοηθούν ν΄αποφασίσουμε αν συμβαίνει κάτι τέτοιο παρατηρώντας τη χρονική ταυτοσημία των αλλαγών. Δεν έχουμε ακόμη μια θεωρία για την συν-εξέλιξη αλληλεπιδρώντων ειδών. Είναι μια δύσκολη θεωρία και δεν έχουμε στοιχεία για μια τέτοια θεωρία. Μέχρι όμως να υπάρξει διάλογος ανάμεσα σε όσους μελετούν τα απολιθώματα και εκείνους της Γενετικής δεν πρόκειται να έχουμε κάποια πρόοδο.
Αλλά η ασταθής ισορροπία δεν ήταν δεδομένη, αφού από την εποχή του Δαρβίνου η Εξελικτική Βιολογία ήταν μοιρασμένη ανάμεσα σε αυτούς, που κοίταζαν την γενική εικόνα του πώς οι εξελικτικοί παράγοντες επηρέαζαν ο ένας την μοίρα του άλλου, και τους γενετιστές, που ενδιαφέρονταν περισσότερο για την εξατομικευμένη εξέταση του κάθε ενός από εμάς, ώστε να βρουν τι μας κάνει να αντιδρούμε. Οι γενετιστές βρίσκονταν στα πρόθυρα της δικής τους επανάστασης όσον αφορά την κατανόηση της ατομικής μας φύσης. Ανέτρεπαν υπεραπλουστευμένες ιδέες, οι οποίες είχαν εμποδίσει για μια γενιά την κατανόησή μας σχετικά με την συμπεριφορά ζώων και ανθρώπων.
Το πρόβλημα με τη συλλογική επιλογή ήταν, πως ερχόταν σε αντίθεση με την βασική αρχή του Δαρβίνου, ότι: είμαστε όλοι εγωιστές. Τα άτομα που δρουν για το καλό της ομάδας δεν θα τα καταφέρουν ποτέ τόσο καλά όσο τα άτομα, που δρουν προς δικό τους όφελος. Η εξαπάτηση της κοινότητας θα καταστρέφει πάντα τη συνεργασία. Αυτό ήταν το τέλος της συλλογικής επιλογής. Αλλά αν η συλλογική επιλογή δεν ίσχυε τότε η ατομική επιλογή δημιουργούσε τα δικά της, ενοχλητικά προβλήματα.
Η δαρβινική σκέψη μάς ωφέλησε επειδή μάς εξήγησε τον εγωισμό που βλέπουμε γύρω μας, αλλά δημιούργησε κι ένα πρόβλημα σχετικά με την αλτρουιστική συμπεριφορά. Τι γίνεται όταν το άτομο θυσιάζεται; Στη συλλογική επιλογή δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. Στην ατομική επιλογή όμως, το πρόβλημα ήταν συγκεκριμένο.
Το θέμα είναι, ότι μία απλοϊκή ερμηνεία του δαρβινισμού είναι, πώς να περιμένεις από το άτομο να εξασφαλίζει την επιβίωση και την αναπαραγωγή του.
Το κλειδί για το πρόβλημα του αλτρουισμού βρέθηκε παρατηρώντας όχι τα άτομα, αλλά τα γονίδιά τους και ρωτώντας με ποιον μοιράζονται τα γονίδιά τους, αλλά και τι σημαίνει αυτό για την συμπεριφορά τους. Ένα ζώο δεν μάχεται για την επιβίωση, μα για την αναπαραγωγή του. Με όρους Γενετικής σημαίνει αναπαραγωγή των γονιδίων. Η αναπαραγωγή γονιδίων δεν είναι απλή αναπαραγωγή του ατόμου, αφού τα γονίδια επιβιώνουν και σε συγγενείς.
| Αυτή ήταν η ιδέα του εγωιστικού γονιδίου.
Τα άτομα έχουν επενδύσει όχι μόνο στα παιδιά τους, αλλά στα αδέλφια, τα
ανίψια, τα ξαδέλφια τους, κάθε άτομο με το οποίο έχουν κοινά γονίδια.
Τα εγωιστικά γονίδια είναι αυτά, που μας παρέχουν την εξελικτική αιτία,
ώστε να νοιαζόμαστε για τους συγγενείς μας. Η γενετική επιτυχία σημαίνει αναπαραγωγή του ατόμου και αναπαραγωγή συγγενών. Χωρίς αυτό, ο νεοδαρβινισμός θα ήταν παράλογος. Οι επιστήμονες της εξέλιξης είχαν κάνει τα πρώτα βήματα στην επίλυση του μυστηρίου του αλτρουισμού. Αν κατάφερναν να το επιτύχουν θα άρχιζαν να αναρωτιούνται ποιο άλλο μέρος της ανθρώπινης συμπεριφοράς θα μπορούσαν να εξηγήσουν και τι είδους πολιτική θύελλα θα προκαλούσαν οι ιδέες τους. |
|
Με το βιβλίο του «Κοινωνιοβιολογία» ο Εντουαρντ Γουίλσον
δημιούργησε μεγάλη αναταραχή συνοψίζοντας όσα οι άνθρωποι γνώριζαν ως
τότε για τη σχέση μεταξύ της Βιολογίας και της κοινωνικής συμπεριφοράς
των ζώων αλλά και των ανθρώπων. Το απόσταγμα αυτής της μελέτης ήταν η
εκπληκτική για την εποχή εκείνη διαπίστωση, ότι διάφορες μορφές
κοινωνικής συμπεριφοράς είναι γενετικά προγραμματισμένες σε πολλά έμβια
είδη και στον άνθρωπο. Ο Γουίλσον στάθηκε ιδιαίτερα στο θέμα του
αλτρουισμού εντυπωσιασμένος από αυτή την «αυτοκαταστροφική συμπεριφορά,
που αποβλέπει στο καλό των άλλων».
|
Η εξελικτική λογική οδηγεί σε εκτεταμένες επιπλοκές για τους ανθρώπους. Ο Εντουαρντ Γουίλσον το γνωστοποίησε το 1975 με το βιβλίο του για την Κοινωνιοβιολογία. Ο ίδιος διευκρινίζει: «Ήμουν ανόητος, που βιάστηκα. Είχα διαφορετική αντίληψη για το ποιο ήταν το κλίμα στις κοινωνικές επιστήμες και γενικά τους μελετητές του ανθρωπισμού. Το μόνο που έκανα σε εκείνο το βιβλίο ήταν να δείξω τις προφανείς επιπλοκές των μελετών, που είχαμε κάνει για την κοινωνική συμπεριφορά ζώων και ανθρώπων σε βιολογική βάση».
Ήθελε να ξεκινήσει διαμάχη με τους συναδέλφους του κοινωνιολόγους και ψυχολόγους, που πίστευαν, πως το μυαλό είναι ένας άγραφος πίνακας επάνω στον οποίο γραφόταν η εμπειρία. Ο Γουίλσον ορθώς ήξερε, ότι αυτά ήταν ανοησίες. Δεν ήμασταν άγραφος πίνακας, είχαμε ένα σωρό τάσεις και δομές, που δεν αλλάζουν. Ο Γουίσλον ήθελε να ξεκινήσει μια διαμάχη μαζί τους. Δεν γνώριζε τότε όμως, ότι ξεκινούσε μία πολιτική διαμάχη. Μάλλον δεν είχε γνωρίσει ποτέ ένα μαρξιστή και ξαφνικά, βρέθηκε στη δίνη πολιτικών ανοησιών. Δεν είχε ιδέα, ότι θα συνέβαινε αυτό.
Είναι στην ανθρώπινη φύση να μην θέλει να ξέρει, να μην θέλει να φτάσει στη ρίζα ενός θέματος. Προτιμούν να παρασύρονται, να πηγαίνουν με την Δύναμη, όπως στον Πόλεμο των Άστρων. Γι αυτό οι άνθρωποι γνωρίζουν περισσότερα για το αμάξι τους, παρά για το νου τους. Υπάρχουν όμως και άλλοι, που νοιάζονται για την ανθρώπινη φύση και έκαναν σπουδαίες σχετικές σκέψεις.
Στην Κοινωνιοβιολογία, ο καθηγητής Γουίλσον ανέτρεψε μισόν αιώνα διαχωρισμού ανθρώπινης συμπεριφοράς και εξέλιξης. Δήλωσε στο πρώτο κεφάλαιο, πως οι ίδιες εξελικτικές αρχές και ένστικτα, που καθοδηγούν την συμπεριφορά των ζώων, έπρεπε να βρίσκονται και κάτω από τη δική μας συμπεριφορά. Τις σκέψεις μας. Ακόμα και τον πολιτισμό μας. Το ερώτημα ήταν: Πώς; Η βασική διαφορά μεταξύ κοινωνίας μυρμηγκιών και κοινωνίας ανθρώπων είναι, ότι τα μυρμήγκια είναι πλήρως προγραμματισμένα να είναι μέλη μιας αποικίας, τροχοί μιας άμαξας. Αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από τα θηλαστικά. Εκεί, υπάρχει το άτομο και οι στενοί συγγενείς του. Αυτοί έχουν σημασία, όχι η κοινωνία που ανήκουν.
«Όταν μιλάμε για Ευγονική», λέει ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς, «κατηγορώ τον Χίτλερ, γιατί θεωρώ, ότι αυτός φταίει για τις αντιδράσεις, που ξεσήκωσαν τα εγωιστικά γονίδια και η Κοινωνιοβιολογία, όταν πρωτοαναφέρθηκαν. Εξ αιτίας του Χίτλερ και των κοινωνικών δαρβινιστών ξεσηκώνεται φρίκη στο άκουσμα της λέξης “γονίδιο” μαζί με τις λέξεις “ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά”. Κι έτσι ο κόσμος νόμιζε, ότι μιλούσαμε για έλεγχο γονιδίων, ότι τα γονίδια ασκούν ένα είδος ελέγχου. Ότι μόνο οι φασίστες μιλούν για γονίδια. Πρόκειται για πλήρη παρεξήγηση. Αν εφαρμόσεις το δαρβινισμό στη φυσική επιλογή συμπεριφοράς, θα μιλήσεις για γονίδια».
Ο Γουίλσον φρόντισε να παραδεχτεί, ότι, σε αντίθεση με τα μυρμήγκια, δεν είμαστε γενετικά προκαθορισμένοι κι ότι έχουμε πράγματι ελεύθερη βούληση. Αλλά οι επικριτές του ανησυχούσαν ακόμη, ότι τα λογικά λόγια του έκρυβαν μία αμφισβήτηση της ιδέας, ότι οι άνθρωποι κυβερνώνται από την κουλτούρα τους και όχι από εγωιστικά γονίδια. Σήμερα έχουμε ακόμη το «γενετικό δέσιμο στην κουλτούρα», που υπάρχει μόνο στο ανθρώπινο είδος.
«Όταν μιλάμε για γενετικό δέσιμο», λέει ο Γουίλσον, «δεν μπορούμε να έχουμε στο νου μας έναν και μόνο σύνδεσμο ανάμεσα σε όλα τα γονίδια όλων των πολιτισμών. Υπάρχει διαφορετικός σύνδεσμος για κάθε κατηγορία συμπεριφοράς και ποικίλει απίστευτα από τον έναν στον άλλον. Θα σας δώσω μερικά παραδείγματα. Οι εκφράσεις του προσώπου. Εξαιρετικά “κοντός” σύνδεσμος. Καθορισμένος γενετικά, παγκόσμιος για τον άνθρωπο ως προς την λύπη π.χ., θλίψη, χαρά, έκπληξη κ.λπ.. Μιλάμε για ένστικτο γλώσσας, αλλά τι εννοούμε; Βλέπουμε, ότι η πολιτιστική εξέλιξη δημιουργεί άπειρες ποικιλίες σε κοινωνίες. Μακρύς σύνδεσμος. Για να αντιληφθούμε τη σχέση μεταξύ Βιολογίας και κουλτούρας σε κάθε κατηγορία ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς είναι κρίσιμης σημασίας για την αντίληψη της ανθρώπινης φύσης και των συνεπειών της».
Δεν μπορείς να πάρεις πίσω κάτι που έκανες. Και φυσικά, είχε δίκιο επί της ουσίας όχι για το πρώτο κεφάλαιο, αλλά για την επιμονή του, ότι οι άνθρωποι είναι κι αυτοί ζώα, όπως τα υπόλοιπα. Εξελισσόμαστε μέσω φυσικής επιλογής, όπως όλοι και επομένως έχουμε την τάση να κάνουμε κάτι αντί για κάτι άλλο. Είναι ανόητο να πιστεύουμε, ότι είμαστε άγραφοι πίνακες, όπου πάνω τους γράφει ο καθένας ό,τι θέλει για το περιβάλλον μας. Δεν ήθελε να κάνει πίσω, και ορθώς.
Ο Γουίλσον είχε δείξει, πως το περιβάλλον δεν είναι το μόνο, που διαμορφώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αλλά η Κοινωνιοβιολογία είχε απλώς λύσει το πρόβλημα μεταξύ συγγενών. Το επόμενο ερώτημα ήταν: Γιατί οι άνθρωποι συνεργάζονται με ξένους (με μη συγγενείς); Μπορεί να εξελιχθεί η κοινωνική συνεργασία; Ή είναι κάτι, που η κουλτούρα πρέπει να επιβάλλει πάνω σε μία, ουσιαστικά εγωιστική φύση; Η απάντηση ήλθε από μελέτες για τη συνεργασία στον πραγματικό κόσμο, από πολιτικούς επιστήμονες, που χρησιμοποίησαν μία θεωρία ονόματι: το Δίλημμα του Φυλακισμένου.
Το Δίλημμα του Φυλακισμένου ήταν ένας καλός τρόπος να σκεφτείς πολιτικά και κοινωνικά θέματα, όπως το τι είναι καλό για το άτομο, τι είναι καλό για την κοινωνία.
Το Δίλημμα του Φυλακισμένου είναι ένας γρίφος. Υποθέτει δύο συνενόχους ενός εγκλήματος, που ανακρίνονται. Ο καθένας τους αντιμετωπίζει ένα δίλημμα. Αν σωπάσουν και οι δύο μπορούν να γλυτώσουν με μία ελαφριά ποινή. Και οι δύο όμως, μπαίνουν στον πειρασμό να ελευθερωθούν, αν ο ένας κατηγορήσει τον άλλον. Τι θα πρέπει να κάνει ο καθένας τους; Να συνεργαστεί ή να το παίξει στα σίγουρα και να φύγει; Στην πιο στοιχειώδη μορφή της αυτή είναι η ένταση ανάμεσα στο συλλογικό καλό και το ατομικό συμφέρον. Προφανώς, υπάρχουν στρατηγικές για να επιτευχθεί η συνεργασία σε έναν εγωιστικό κόσμο. Το ερώτημα είναι ποιες είναι αυτές;
Μα, δεν έγινε κατανοητή η στρατηγική. Προτάθηκαν διάφορες λύσεις για το πώς κάποιος έπρεπε να παίξει ένα τέτοιο παιχνίδι, μα δεν υπήρχε γενική αποδοχή για την καλύτερη στρατηγική. «Έγραψα λοιπόν», λέει ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν Ρόμπερτ Άξελροντ, «για το Δίλημμα του Φυλακισμένου και είπα γιατί δεν γράφετε ποια θεωρείτε την καλύτερη λύση; Πήρα δεκατέσσερις φακέλους από διάφορους τομείς, μαθηματικά, φιλοσοφία, υπολογιστές, βιολογία, εξέλιξη, πολιτικές επιστήμες κ.λπ. κι όταν τις σύγκρινα είδα, ότι η καλύτερη ήταν η απλούστερη. Οφθαλμός αντί οφθαλμού, που σημαίνει συνεργασία σε μία πρώτη φάση κι έπειτα κάνεις ό,τι κάνει ο άλλος παίκτης. Αν συνεργαζόταν, συνεργαζόσουν. Αν όχι, τότε ούτε κι εσύ».
Ο Άξελροντ ανακάλυψε μια εκπληκτικά αποτελεσματική στρατηγική για τη δημιουργία συνεργασίας. Η αποκάλυψη ήταν, πως επρόκειτο για κάτι πολύ απλό. Αν μπορούσαμε να είμαστε αδιακρίτως εγωιστές, τότε το οφθαλμός αντί οφθαλμού έδειχνε, ότι η συνεργασία μπορούσε το ίδιο απλά να είναι γραμμένη στα γονίδιά μας.
Παλαιά διαθήκη, οφθαλμός αντί οφθαλμού. Είναι αποθαρρυντικό αν το δεις έτσι. Από την άλλη, έτσι πετυχαίνεις τη συνεργασία των εγωιστών. Αν βρίσκεσαι σε κατάσταση σαν κι αυτή των φυλακισμένων αυτός είναι ο τρόπος να ενθαρρύνεις τον άλλον να συνεργαστεί μαζί σου. Λέγοντάς του, πως αν δεν το κάνει θα υποστεί τις συνέπειες.
Η ανακάλυψη του οφθαλμός αντί οφθαλμού και μιας συνεργατικής πλευράς στην ανθρώπινη φύση οδήγησε σε μία άλλη πεποίθηση: ότι η κατανόηση της φύσης μας θα μάς επιτρέψει να χτίσουμε μία καλύτερη κοινωνία. Μοιάζουμε πιο έτοιμοι από ποτέ να πιστέψουμε, ότι υπάρχουν εξελικτικές ρίζες στα κοινωνικά μας προβλήματα με γονίδια για τη νοημοσύνη, τη βία, ακόμη και τη φτώχεια.
Πίσω όμως από την υπερβολική διαφήμιση υπάρχει και μια νέα επιστήμη. Η Εξελικτική Ψυχολογία. Είναι η έρευνα ανθρωπίνων οντοτήτων. Αυτές οι προσαρμογές, ισχυρίζονται οι υποστηρικτές της, διαμορφώνουν το ποιοι είμαστε και τον τρόπο συμπεριφοράς μας.
Ένα καλό παράδειγμα συγκεκριμένης προσαρμογής, που μπορεί να προκαλέσει διάφορες συμπεριφορές, είναι ο αρσενικός ανταγωνισμός. Για τον ζευγάρωμα π.χ.. Είναι καλό για τα αρσενικά να μάχονται για το ζευγάρωμα, ενώ για τα θηλυκά δεν είναι βασικής σημασίας. Υπάρχει λοιπόν, διαφορετική ψυχολογία ως προς το ζευγάρωμα. Αλλά συνέβη κάτι παράξενο στις στρατηγικές ζευγαρώματος. Δεν έμεινε μόνο εκεί, αλλά άρχισε να εισβάλλει σε όλη την ψυχολογία αρσενικών και θηλυκών. Έτσι, η αρσενική ψυχολογία έγινε πιο ανταγωνιστική, ριψοκίνδυνη. Ποιος κάνει μπάντζι τζάμπινγκ; Ποιος γίνεται πρόεδρος των Η.Π.Α.; Ποιος κάνει περισσότερους φόνους; Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι επιστήμονες, καλλιτέχνες, ποιητές; Ποιοι βιάζουν παιδιά; Ποιοι φτάνουν στα άκρα; Τα αρσενικά. Έχει σχέση με την αρσενική ψυχολογία. Είναι μία εξαιρετικά συγκεκριμένη προσαρμογή και κατέληξε σε μεγάλες διαφορές ανάμεσα σε αρσενική και θηλυκή ψυχολογία, αλλά και σε ποικιλία αρσενικών συμπεριφορών.
Πρέπει να έχουν δίκιο, πως το μυαλό του ανθρώπου, όπως τα χέρια, τα πόδια, η καρδιά του, είναι προϊόντα φυσικής επιλογής. Όχι, πως ό,τι κάνουμε είναι γενετικά προδιαγεγραμμένο. Απλώς, οι ικανότητες και τα χαρακτηριστικά μας καθορίζονται από την εξέλιξη. Και παρόλα αυτά, η επιτυχία είναι περιορισμένη. Είναι δύσκολο να αποδείξουν, ότι είναι οι μόνοι, που μπορούν να εξηγήσουν την συμπεριφορά μας.
Αν και είναι νωρίς, οι εξελικτικοί ψυχολόγοι πιστεύουν, ότι αυτός είναι ο δρόμος, που πρέπει να ακολουθηθεί.
Εδώ είναι το μέρος, που θα βρούμε την αλήθεια για την ανθρώπινη φύση και θα επηρεάσει την πολιτική, τη νομοθεσία. κάθε κοινωνική επιστήμη.
Το τελευταίο κύμα, παιδί της Κοινωνιοβιολογίας, η Εξελικτική Ψυχολογία, αποτελεί μεγάλη πρόοδο, αφού σε αυτήν εργάζονται όσοι ξέρουν από Κλασική Ψυχολογία και Κοινωνιολογία. Δεν είναι αδαείς για το παρελθόν, απλώς πιστεύουν, ότι υπάρχουν κάποια λάθη σε αυτήν. Υπάρχουν πολλά συστήματα σκέψης που έχουν άποψη για την ανθρώπινη φύση. Τα περισσότερα είναι εντελώς λανθασμένα. Οι πολιτικοί στοχαστές, ασχολούνται ήδη με τους επιστημονικούς ισχυρισμούς της Εξελικτικής Ψυχολογίας.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ψυχολόγοι εξοικειωμένοι με την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου άρχισαν να αναζητούν μια εξελικτική περιγραφή της ψυχολογικής ανάπτυξης.
H Εξελικτική Ψυχολογία αφορά στην επιστημονική μελέτη των αλλαγών, που συμβαίνουν στον άνθρωπο κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Η πλήρης κατανόηση της ανθρώπινης ανάπτυξης προϋποθέτει τη μελέτη όλου του εύρους της ζωής ─σε ασυνεχή στάδια ή σε συνεχείς αναπτυξιακές κατακτήσεις─ καθώς κι ότι κανένα στάδιο δεν μπορεί να θεωρηθεί σημαντικότερο από κάποιο άλλο. Σημαντικό είναι ολόκληρο το εύρος της ανάπτυξης.
H Εξελικτική Ψυχολογία εξετάζει την εξέλιξη του ατόμου σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων συμπεριλαμβανομένων των κινητικών δεξιοτήτων, των ψυχο-φυσιολογικών διαδικασιών, της γνωστικής ανάπτυξης, της εκμάθησης της γλώσσας, της κοινωνικής, προσωπικής και συναισθηματικής ανάπτυξης, της έννοιας του εαυτού και του σχηματισμού ταυτότητας.
«Με ενδιέφεραν», λέει ο βρετανός ζωολόγος και συγγραφέας για την εξέλιξη Μάρκ Ρίντλεϋ, «οι παραλληλισμοί μεταξύ οικονομίας ─ εξέλιξης, μεταξύ της έμφασης στον ατομικό ανταγωνισμό και στους τρόπους που κερδίζεις την συνεργασία ανταγωνιστών, πράγμα κοινό και στα οικονομικά και στην εξέλιξη. Αν κοιτάξεις γύρω σου θα δεις πολλές συνεργασίες τόσο στο ζωικό κόσμο όσο και στην ανθρώπινη συμπεριφορά».
Για τον Ρίντλεϋ, η συνεργατική πλευρά της ανθρώπινης φύσης, είναι απλώς το σημείο εκκίνησης της διαμάχης για μία ολόκληρη σειρά υποτιθέμενων ανθρωπίνων ενστίκτων: «Αν υπάρχει συνεργασία στην κοινωνία σου, τότε είναι σημαντικό να μπορέσεις να την προστατεύσεις από έξωθεν παράγοντες, που θέλουν να την εκμεταλλευτούν. Από εκείνους, που ωφελούνται χωρίς να πληρώνουν τίμημα. Είναι πεποίθηση δική μου και άλλων, ότι τα άλλα ζώα δείχνουν ξενοφοβία, ανταγωνισμό μεταξύ των ειδών. Δεν είναι ν΄απορείς, που και ο άνθρωπος το κάνει αυτό. Φαίνεται, ότι η ξενοφοβία είναι φυσική ή ενστικτώδης. Δεν δικαιολογώ τίποτα. Λέω απλώς ό,τι σημαίνει: Προσοχή. Υπάρχει πιθανότητα να εκμαιεύσουμε τέτοια συμπεριφορά αν δεν οικοδομήσουμε σωστά την κοινωνία. Πάντως, οι άνθρωποι κατάφεραν, παρά τον φυσικό ανταγωνισμό, να δημιουργήσουν συνεργασίες ανάμεσα στα είδη, που προκαλούν εμπόριο. Και πιστεύω, ότι το εμπόριο είναι πολύ πιο παλιό και έμφυτο από άλλα χαρακτηριστικά των ανθρωπίνων κοινωνιών. Υπάρχει από τόσο παλιά, που οικοδόμησε ενστικτώδεις μηχανισμούς στο μυαλό μας».
Για τον Ρίντλεϋ η συνεργασία οδηγεί στην ξενοφοβία. Και η ξενοφοβία οδηγεί στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς.
Είναι ενδιαφέρον, ότι ο δαρβινισμός στα 1830, αναπτύσσει τη θεωρία του κόντρα στο φιλελευθερισμό, κόντρα στην λογική, που έστελνε τους αδύναμους στον τοίχο. Έτσι και ο ριζοσπαστικός δαρβινισμός, επανέρχεται στα χρόνια του Ρήγκαν και της Θάτσερ, εποχή ανταγωνιστικού ατομικισμού, επιβίωσης. Φαίνεται, ότι παίρνει κάτι από την γενική κουλτούρα, η οποία χρειάζεται το κατάλληλο περιβάλλον.
Σε κάποιο βαθμό, η Εξελικτική Ψυχολογία οδηγεί στον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων, που ενδιαφέρεται κυρίως για την ελεύθερη αγορά και λιγότερο για την οργάνωση της κοινωνίας. Μια γενικώς, πιο ανθρώπινη κοινωνία, από μια άλλη, που είναι άνωθεν επιβεβλημένη.
Η εξέλιξη ήταν πάντα πολιτική, και τότε και τώρα.
Σήμερα, η πολιτική της εξέλιξης, είναι πιο σχετική από ποτέ. Πίσω από τα γενετικά επιχειρήματα ενός γονιδίου για την ξενοφοβία ή για το αν το ελεύθερο εμπόριο είναι κατά κάποιο τρόπο φυσικό για εμάς, υπάρχουν γενικότερα ζητήματα. Ζητήματα για τη θέση μας στη φύση και την πολύπλοκη κληρονομιά, που αφήνουμε στα παιδιά μας. Σήμερα, οι ιδέες που συζητιούνται στα πλαίσια της ασταθούς ισορροπίας, λαμβάνονται πιο σοβαρά υπ΄ όψη.
Πρέπει να δούμε την εξέλιξη πιο συνολικά, διότι δεν αφορά μόνο ένα είδος, αλλά τις σχέσεις του με τα άλλα είδη και το περιβάλλον. Είναι ένα πρόβλημα, που απαιτεί να δούμε τις αλληλεπιδράσεις με το σύμπλεγμα της εξέλιξης. Και παρ΄ όλο που η σύγχρονη επιστήμη αντιστέκεται στην κατανόηση, στην πρόκληση σ’ αυτό τον τομέα, δεν μπορεί, παρά να το κάνει.
Τα είδη δεν εξελίσσονται απομονωμένα. Εξελίσσονται δίπλα – δίπλα, και επηρεάζουν το ένα τη μοίρα τού άλλου. Αυτή είναι η συν-εξέλιξη. Μία διαδικασία στην κόψη της εξελικτικής σκέψης.
Φανταστείτε μια μύγα και ένα βάτραχο. Οι πληθυσμοί τους εξελίσσονται μαζί. Ας υποθέσουμε, ότι οι βάτραχοι αναπτύσσουν μια κολλώδη γλώσσα. Αυτό αλλάζει την ικανότητα της μύγας. Αλλάζει αυτό, που οι μύγες πρέπει να κάνουν. Μπροστά σε έναν βάτραχο με κολλώδη γλώσσα, οι μύγες θα αλλάξουν και θα γλιστρούν ή θα αναπτύξουν ένα διαλυτικό κόλλας ή θα μυρίζουν τους βάτραχους με κολλώδη γλώσσα. Η συν-εξέλιξη είναι η ιστορία της επίμονης αλλαγής, όπου ο βάτραχος προσπαθεί να αλλάξει, για να φτάσει στο ανώτερο σημείο και οι μύγες προσπαθούν επίσης να φτάσουν στο δικό τους ανώτερο σημείο. Η αλλαγή του βάτραχου όμως, αλλάζει και τις μύγες και το αντίστροφο.
Στα πραγματικά οικοσυστήματα, όχι μόνο δύο, αλλά χιλιάδες διαφορετικά είδη εξελίσσονται μαζί. Η δυναμική ανάμεσά τους μπορεί να είναι το κλειδί για την κατανόηση της εξελικτικής σταθερότητας και της ξαφνικής αλλαγής της ασταθούς ισορροπίας.
Για τον αμερικανό γιατρό και βιολόγο Στιούαρτ Κάουφμαν, η σωρός της άμμου, που πεφτει σ’ ένα τραπέζι και ο τρόπος που αλλάζει, είναι ανάλογη με το πώς εξελίσσονται τα οικοσυστήματα. Η άμμος που πέφτει στη σωρό αντιπροσωπεύει τις εξελικτικές δυνάμεις, που επηρεάζουν ένα οικοσύστημα. Η σωρός της άμμου μπορεί να απορροφήσει την αλλαγή χωρίς φαινομενικές επιπτώσεις, μέχρι να ξεπεραστεί κάποιο όριο. Και τότε, όπως η εξάλειψη ειδών σε ένα οικοσύστημα, οι αλλαγές λαμβάνουν χώρα σα χιονοστιβάδα. Μερικές μικρές, άλλες καταστροφικές.
Ο Κάουφμαν πιστεύει, ότι ίσως είναι έτοιμος να βρει το νόμο εξέλιξης ενός οικοσυστήματος: «Το μοντέλο που αναπτύσσουμε είναι αυτό, που λέει, ότι υπάρχουν περίοδοι μη αλλαγής στα συν-εξελισσόμενα είδη πριν ξεκινήσουν οι αλλαγές στο σύστημα, σα χιονοστιβάδες, όπου τα είδη εξελίσσονται με σεβασμό απέναντι στο άλλο, ώστε να μπορέσουν να ζήσουν. Αυτό ταιριάζει με την θεωρία της Aσταθούς Iσορροπίας των Έλντρετζ και Γκουλντ, όπως επίσης και με την καταγραφή των γεγονότων».
Τι σημαίνει αυτό; Είμαστε οι φορείς της αλλαγής. Διαλύουμε τα οικοσυστήματα και εξαλείφουμε πολλά είδη. Χάνουμε 30.000 είδη το χρόνο, τρία είδη την ώρα. Αυτό εκτιμά ο Γουίλσον. Βρισκόμαστε σε μία παγκόσμια αλλαγή και μόλις που βλέπουμε την κατάρρευση των οικοσυστημάτων. Ακόμη και η δική μας ευζωία, η ίδια η ύπαρξή μας ως είδος, αποτελεί απειλή.
«Τώρα ασχολούμαστε», λέει ο Γουίλσον, «με την εκδοχή του 20ού αιώνα για τη μάχη της σωτηρίας μας. Μία μάχη ανάμεσα σε όσους πιστεύουν, ότι το ανθρώπινο είδος είναι τόσο ευέλικτο, που ακόμη και σε μεγάλες κρίσεις σαν κι αυτή, θα βρούμε τη λύση, όπως και στο παρελθόν. Γι’ αυτό πρέπει να τραβήξουμε μπροστά χωρίς να ανησυχούμε. Να επικεντρωθούμε στην επιστήμη και την τεχνολογία. Αυτό είναι αντίθετο με την άποψη της φυσικής επιστήμης ότι έχουμε νου, αλλά δεν είναι τόσο σπουδαίος, ώστε να μας απαγορέψει να απομονωθούμε από το περιβάλλον, όπου εξελίχθηκε το ανθρώπινο είδος. Χρειαζόμαστε μια νατουραλιστική άποψη της θέσης μας, γιατί αντιμετωπίσουμε κρίση, ιδίως στο περιβάλλον και καλά θα κάνουμε να δούμε τους εαυτούς μας ως μέλη αυτού του πλανήτη, ως βιολογικό είδος».
Μπορεί να πουν ορισμένοι: «Και τι πειράζει; Η Εξέλιξη θα το φτιάξει». Η Εξέλιξη όμως, δεν δουλεύει τόσο ακαριαία εκτός κι αν εκλείψει ο λόγος, που διαλύει το σύστημα.
Αυτό κάνουμε τώρα, διαλύουμε το σύστημα, οπότε ή πρέπει να αλλάξουμε ή πρέπει να φύγουμε για να συνέλθει η Γη. Τόσο απλό.
Σημείωση:
Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε στην ταινία
του David Μalοne: «Darwin: Τhe Legacy».
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου